كرونا و وضعيت آموزش
اميرعباس ميرزاخاني
كرونا در سال تحصيلي جديد به سرعت و طي چند ماه توانست بنيان تمام كشورها را در عرصه‌هاي مختلف؛ اقتصاد و سياست خارجي، آموزش، بهداشت، مسكن و... برهم زند. البته تمام تاثيرات كرونا مذموم نبوده، بلكه در برخي حوزه‌ها توانست نوآوري‌ها و راه‌حل‌هايي را كه تا قبل با مقاومت‌هايي مواجه مي‌شد به يك‌باره دگرگون كند به گونه‌اي كه در برخي حوزه‌ها به كسب تجربه‌هايي ماخوذ شده است ...
كه مي‌تواند آن مجموعه را چراغ راه آينده و به قله‌هاي رفيع پيشرفت رساند. شايد هنگامي كه با يك فوريت بهداشتي در سطح ملي مواجه هستيم، زمان مناسبي براي پيشنهاد تغيير جهت در نظام آموزش عمومي كشور نباشد؛ اما ويروس كرونا همه چيز را تغيير داده و سيستم آموزشي نيز از اين جريان مستثني نبوده است. يكي از حوزه‌هايي كه با ورود كرونا و تعطيلي ناخواسته وارد فاز اجرايي طراحي سازوكار آموزش مجازي و تداوم آموزش شد، وزارت آموزش و پرورش بود كه با آموزش‌هاي تلويزيوني و معرفي سامانه «شاد» آغازگر مقابله با ويروس كرونا در امر تعطيلي مدارس شد و توانست رضايت نسبي مخاطبانش را فراهم كند. اكنون پس از گذشت 5 ماه از شروع همه‌گيري كرونا، كشورمان شايد در كنترل آن به توفيقاتي رسيده باشد ولي براي مهار آن راه پرپيچ و خمي وجود دارد كه در حال حاضر نمي‌توان به آن دل خوش كرد. آنچه قطعي است، بازگشت دانش‌آموزان به مدارس بر خلاف سال‌هاي گذشته، يك امر عادي نخواهد بود و آموزش و پرورش با يك سناريوي تركيبي از آموزش‌ها به استقبال سال تحصيلي جديد مي‌رود. مطمئنا در سال تحصيلي جديد تلاش مي‌شود روزهاي تحصيلي و نيمكت‌ها با رعايت فاصله‌گذاري اجتماعي در اختيار دانش‌آموزان و كلاس‌ها قرار گيرند، تهويه صحيح فضاهاي آموزشي فراهم و برنامه مناسبي براي پاكسازي و ضدعفوني دوره‌اي اين فضاها تدوين و اجرايي شود. در كنار اين تدابير لازم است به نحوه ايجاد يك سيستم آموزش كارآمد نيز توجه شود كه در آن هر يك از دانش‌آموزان فرصت يادگيري و پيشرفت را به دست آورند؛ سيستمي كه بهتر از نظام آموزشي قبل از دوران كوويد ۱۹ عمل كند. البته بديهي است كه تغيير جهت در نظام آموزشي مستلزم سرمايه‌گذاري دولت است و هزينه اين اقدام، قابل توجه خواهد بود. اكنون زمان آن رسيده است كه راه‌حل‌هاي كوتاه‌مدت را كنار بگذاريم و راهكارهاي مناسبي را براي جبران افت تحصيلي ناشي از تعطيلي بلندمدت مدارس بر دانش‌آموزان و همچنين جلوگيري از بروز مجدد اين مشكل در صورت تعطيلي مجدد مدارس بيابيم.
بي‌ترديد مقابله با شرايط غيرمعمول مستلزم تغييرات برنامه‌ريزي شده است به همين منظور آموزش و پرورش با درك شرايط خانواده‌ها و پاندمي كرونا در كشور و همچنين اقدامات دولت و وزارت بهداشت در اين خصوص و ضرورت حاكميتي بودن امر آموزش، تركيبي از آموزش‌هاي تلويزيوني، سامانه «شاد» و بسته‌هاي آموزشي را بنا به مقضيات به دانش‌آموزان ارايه كرده است. به گونه‌اي كه اين سناريو بايد بتواند دربرگيرنده راهكارهايي براي مقابله با نابرابري‌هاي آموزشي ناشي از شرايط آموزش در پاندمي كرونا بوده و پيامدهاي ناگوار آن كمترين آسيب و افت را به دانش‌آموزان مناطق محروم وارد كند.
وزارت آموزش و پرورش براي اينكه بتواند اين سناريو را در سال تحصيلي جديد اجرايي كند بايد تغييراتي در اصول نظام آموزشي خود ايجاد كند كه در ادامه به چند مورد اشاره خواهد شد:
1-شروع سال تحصيلي جديد در كشور ما بر اساس مصوبه مجلس شوراي اسلامي اول مهر است ولي نبايد فراموش كنيم كه بسياري از دانش‌آموزان فرصت يادگيري بخش قابل توجهي از مطالب را در سال تحصيلي گذشته از دست دادند و نمي‌توان براي جبران اين وضعيت تا پاييز آينده منتظر ماند. بنابراين لازم است با استفاده از برنامه‌هاي تابستاني، اين عقب‌ماندگي تحصيلي جبران شود.
با توجه به اينكه ممكن است كرونا سال‌ها ادامه داشته باشد، لازم است مدارس از تركيبي از برنامه‌هاي آموزشي استفاده كنند كه در تمام طول سال امكان يادگيري را فراهم كند. به همين منظور شيوه اجراي آموزش بر حسب تقويم آموزش سال‌هاي قبل، امري است كه بايد مورد بازنگري قرار گيرد.
2-بر اساس نظر متخصصان و مسوولان ستاد ملي مقابله با كرونا احتمال ورود موج جديد ويروس كرونا و همزماني آن با ويروس آنفلوآنزا در كشور ممكن است شروع سال تحصيلي جديد را با مشكلاتي فراتر از قبل مواجه كند و مدارس نتوانند پذيراي تمام دانش‌آموزان باشد. در نتيجه لازم است يك برنامه مشخص براي دانش‌آموزان در مناطق مختلف كشور مبتني بر يافته‌هاي آماري و ميزان شيوع ويروس كرونا تدوين شود كه نيازهاي آموزشي، اجتماعي و منطقه‌اي دانش‌آموزان را مورد متوجه قرار دهد. در اين زمينه بايد بر حسب نياز دانش‌آموزان به موارد آموزشي، علمي و اجتماعي از شيوه آموزشي مناسب استفاده كرد. ممكن است بنا به ضرورت نياز باشد تا تعداد دانش‌آموزان حاضر در كلاس‌ها كاهش يابد و اين وضعيت، فرصت مناسبي را براي گروه‌بندي دانش‌آموزان بر اساس روش‌هاي آموزشي مناسب آنها فراهم مي‌كند.
3-درصدي از دانش‌آموزان كشور برحسب موقعيت‌هاي جغرافيايي در مناطقي هستند كه دسترسي به آموزش‌هاي تلويزيوني و آموزش‌هاي مجازي بر بستر اينترنت را ندارند و لازم است انتظارات ما از يادگيري دانش‌آموزان و نحوه ارزيابي آنها مورد بازبيني قرار گيرد. بر حسب تجربه‌هاي جهاني در بسياري از مدارس جهان به جاي ارتقاي مقطع درسي در پايان هر سال تحصيلي، دانش‌آموزان با سطوح علمي مختلف و به صورت گروهي آموزش داده مي‌شوند و بر اساس شايستگي‌هايي كه به دست مي‌آورند، مقطع آنها ارتقا مي‌يابد. در كشور ما دانش‌آموزان عشاير در اين دسته طبقه‌بندي مي‌شوند و آموزش و پرورش با تهيه بسته‌هاي آموزشي و استفاده از ظرفيت راهبران آموزشي، نوعي از آموزش بر مبناي شايستگي را پيش‌بيني كرده است كه علاوه بر مقابله با پيامدهاي تعطيلي مدارس، موجب كاهش تفاوت‌هاي آموزشي ناشي از جايگاه اقتصادي و اجتماعي در بين دانش‌آموزان مي‌شود. در اين زمينه لازم است تا بخش‌هاي مختلف دولت شرايط را براي بهره‌مندي از امكاناتي مانند خدمات اينترنتي، تهيه گوشي‌هاي هوشمند و همچنين بهبود وضعيت بهداشت جسمي و رواني، سكونت، تغذيه مناسب و ساير نيازهاي اوليه ضروري دانش‌آموزان را ارتقا دهند تا اين موضوع بتواند موجب افزايش حداكثري ظرفيت يادگيري در دانش‌آموزان و تمركز معلمان بر آموزش شود.
وزارت آموزش و پرورش تلاش مي‌كند تا با ارايه آموزش‌هاي تلويزيوني و سامانه «شاد» و بسته‌هاي آموزشي در آغاز سال تحصيلي جديد براي دانش‌آموزان، فرصت دسترسي برابر آموزش براي همه دانش‌آموزان را فراهم كند و تحقق اين امر به مشاركت همه‌جانبه بخش‌هاي مختلف دولت نيازمند است تا در صورت وجود دغدغه‌مند ويروس كرونا، نظام آموزشي كشور بتواند در بستري امن و آرام وظايف محوله خود را به سرانجام مقصود برساند.