نقش منحصر‌به‌فرد دكتر توسلي
عباس عبدي
ادامه از صفحه اول
بنابراين خواندن نقدي درباره كتاب زمينه جامعه‌شناسي از سوي آقاي توسلي كه استادي مذهبي شناخته مي‌شد و از دانشگاه معتبر سوربن فارغ‌التحصيل شده بود، اين احساس را ايجاد مي‌كرد كه تعارضات ميان مذهب و جامعه‌شناسي چندان هم جدي نيست.
نام ايشان را براي دومين بار در سخنراني‌هاي مسجد قبا شنيدم و پاي صحبت‌شان نشستم كه ادبيات غالب ايشان در اين سخنراني‌ها به ادبيات و رويكرد ساير سخنرانان مذهبي نزديك شده بود و البته گريزي از آن نبود.
دانش جامعه‌شناسي پس از انقلاب نيز تا حدي به زمينه‌اي براي مواجهه با جريان اصلي انقلاب تبديل شد به همين علت با بسته شدن دانشگاه‌ها، شاهد شكل‌گيري جرياني براي بازنگري در رشته‌ها و سرفصل‌هاي درسي هستيم. اين جريان در حوزه علوم انساني و اجتماعي بسيار بسته و حتي خطرناك مي‌نمود و بيش از هر چيزي به رشته جامعه‌شناسي حساس بودند، علت هم روشن بود. از يك طرف ذهنيتي كه نسبت به گذشته وجود داشت و كوشش‌هايي كه جهت همسويي جامعه‌شناسي و ماركسيسم و نيز ضديت آن با دين مي‌شد، بود. از سوي ديگر واقعيت جامعه‌شناسي است كه هيچ پديده‌اي را مقدس و داراي ذاتي ازلي و ابدي نمي‌داند و همه را در قالب پديده‌هاي قابل تحول و تغيير بررسي مي‌كند و اين مخالف برخي مدعيان دين است كه آن را امر ثابتي مي‌دانند. بالاخره اينكه كمتر كساني با گرايش‌هاي مذهبي رسمي در اين زمينه تحصيلات عالي داشتند و در مجموع شرايط فراهم بود كه ضربه اساسي به دانش مهم جامعه‌شناسي وارد و از گردونه دانشگاه‌ها حذف شود ولي حضور برخي افراد و به‌طور مشخص دكتر توسلي در ستاد انقلاب فرهنگي نقش مهمي در حفظ اين دانش در نظام آموزش عالي كشور داشت. اگر چه در فضاي آن زمان برخي كوشيدند كه تحت عنوان جامعه‌شناسي اسلامي! به نوعي با اين دانش مقابله كنند، ولي اين كوشش چندان موثر نبود. كتابي كه هم تحت اين عنوان منتشر كردند، نه جامعه‌شناسي بود و نه حتي اسلامي! از اين‌رو به سرعت به محاق رفت و طولي نكشيد كه جامعه‌شناسي مسير خود را پيدا كرد و به بالندگي نسبي رسيد. دكتر توسلي نقش مهم ديگري را هم به عنوان مكمل ايفا كرد كه تاسيس انجمن جامعه‌شناسي ايران بود. اين انجمني است كه به عنوان انجمن علمي برتر ايران شناخته شده و در سال 1370 و با كوشش تعدادي از جامعه‌شناسان از جمله دكتر توسلي، دكتر عبداللهي و... تاسيس شد. در اين ميان دكتر توسلي به واسطه اعتبار شخصي نقش مهمي داشت و به عنوان يكي از اعضاي اوليه هيات مديره انجمن انتخاب و سپس براي دو دوره رييس هيات مديره بودند و شكل‌گيري انجمن در دوره رياست وي رخ داد. دكتر توسلي بيش از ده سال بود كه به علت بيماري توان گذشته را نداشت، ولي عشق و علاقه او به حضور در نشست‌هاي علمي و صنفي باعث مي‌شد كه حتي براي گوش كردن و حضور هم كه شده با زحمت فراوان در اين نشست‌ها حاضر شود. بارها ديده شد كه به وسيله اعضاي خانواده محترم‌شان به اين جلسات آورده مي‌شوند و اين براي افزايش روحيه و تعهد اعضا و جامعه‌شناسان جوان بسيار مهم و اثرگذار بود. وي به معناي دقيق كلمه تعهدي عميق به اين دانش و رشته علمي داشت. دكتر توسلي نام نيك و منحصر‌به‌فردي را در حفظ و حراست از نهاد علم جامعه‌شناسي در ايران از خود به يادگار گذاشت. روحش شاد.