ريزش غيرمنتظره بازارها

گروه اقتصادي

روز گذشته، بازارهاي دارايي ايران به‌ طور غيرمنتظره‌اي با «ريزش قيمت‌ها» مواجه شد. در بازار سرمايه شاخص كل نسبت به روز دوشنبه، 3درصد افت كرد و نرخ هر گرم طلا 10درصد كاهش يافت. قيمت سكه تمام بهار آزادي 7درصد عقب‌نشيني داشت و نيم سكه طلا 12درصد و ربع سكه 9درصد كاهش قيمت را تجربه كردند. همزمان با اين تحولات، بازار ارز نيز با ريزش شديد قيمت‌ها مواجه شد و دلار كه تا پيش از اين در كانال 31 هزار توماني خريد و فروش مي‌شد، در پايان معاملات ديروز به كانال 27 هزار توماني عقب‌نشيني كرد.  بازار ارز و سكه كه تا روزهاي اخير در برابر تغيير انتظارات مقاومت مي‌كردند روز گذشته با كاهشي شدن ارقام خريد و فروش ارز در صرافي‌هاي زيرنظر بانك مركزي، با افت قيمت روبه‌رو شدند. گفته مي‌شود كه بانك مركزي تزريقي به كف بازار در قالب اسكناس و حواله نداشته و از طريق بازار متشكل و سامانه نيما تزريق ارزي را انجام مي‌دهد. وقتي سمت عرضه از سوي بازار ساز تقويت نشده است يك گزاره مي‌تواند مطرح شود معامله‌گراني كه تصور مي‌كنند روند افزايش قيمت به انتها رسيده در حال خالي كردن ارز خود در بازار هستند تا در يك كف جديد خريدار شوند. برخي فعالان بازار با اشاره به شلوغي اين روزهاي بازار ارز مي‌گويند بسياري از سرمايه‌گذاران خُرد بازار «از ديشب در صف ايستاده‌اند تا به محض آغاز به كار صرافي‌ها، دلارهاي‌شان را بفروشند.» اين گزاره سخنان كساني است كه از بيم كاهش‌هاي بيشتر قيمت دلار، شبانه در ميدان فردوسي جمع شده بودند تا دلارهاي خود را بفروشند. با وجود افزايش شمار فروشنده‌ها اما خبري از خريداران نبود. مشاهدات نشان مي‌دهد جو رواني در بازار ارز به گونه‌اي است كه احتمال ورود دلار به كانال‌هاي پايين‌تر وجود دارد. اما فارغ از اينكه ريزش‌هاي 2 روز اخير ادامه پيدا مي‌كند يا خير، سوال در اين است كه چه چيزي باعث كاهش بيش از 4 هزار تومان از قيمت دلار آن‌هم فقط در يك روز شد؟ مگر نه اينكه گزارش‌هاي بانك مركزي نشان مي‌دهد تقاضاي موثري براي خريد ارز به صورت اسكناس در 5 روزي كه بانك مركزي 50 ميليون دلار به بازار تزريق كرده، وجود نداشته پس كاهش نرخ ارز چگونه رخ داده است؟ آيا نوسان نرخ ارز تنها در دست عوامل داخلي است؟ ريزش‌هاي چند هزار توماني دلار در حالي است كه 6 روز پيش رييس كل بانك مركزي در مصاحبه با تسنيم بر اين موضوع تاكيد كرد كه «فشارها به ايران طي 3 هفته آينده بيشتر خواهد شد.»

نرخ ارز در هفته‌اي كه گذشت
 در هفته منتهي به 29 مهر سال جاري، در بازار ارز اتفاقات غيرمنتظره كم رخ نداد و نرخ ارز 3500 تومان كاهش داشت و از 32 هزار تومان در 26 مهر به 27700 تومان در روز گذشته و تا لحظه نگارش گزارش رسيد. هر چند طي 28 تا 29 مهر قيمت دلار به يك‌باره 4 هزار تومان نيز كاهش داشت. با وجود اينكه برخي ريزش‌هاي اخير را تاثير پذيرفتن بازار ارز از اخبار «آزاد شدن دارايي‌هاي بلوكه شده در عراق و كره» مي‌دانند، اما برخي نيز حضور بازيگر اصلي بازار ارز يعني بانك مركزي و انتشار اخباري مبني بر كنترل بيشتر بازار و احتمال ريزش قيمت را بر آن موثر مي‌دانند. دليل هر چه باشد، قيمت ارز در كمتر از 2 روز 16درصد افت داشته كه مي‌تواند بر جو رواني كاهش‌هاي بيشتر قيمت دلار، تاثير بگذارد. با وجود اينكه قيمت دلار در كانال 27 هزار تومان است اما مشاهدات عصر روز گذشته نشان مي‌دهد كه دلار حتي با نرخ 27 هزار تومان نيز خريدار نداشت. باتوجه به اينكه روز پنجشنبه بازارها نيمه‌تعطيل است، آيا در روز چهارشنبه كه تنها روز كامل كاري بازارهاست، كاهش بيشتري در نرخ دلار رخ مي‌دهد؟ 

تقاضاي موثر وجود  نداشت 
در 20 مهر سال جاري نرخ ارز در صرافي‌ها با افزايش 1100 توماني نسبت به روز قبلش به 31 هزار و 500 تومان رسيد. بانك مركزي براي ثبات بخشي به اين بازار 2 تصميم مهم گرفت؛ فروش روزانه 50 ميليون دلار ارز به صورت اسكناس از 21 مهر و افزايش سقف خريد بانك‌ها و صرافي‌ها در بازار متشكل ارز به 500 هزار دلار. در اولين روز از اجراي اين تصميم و در بازار متشكل معاملات ارزي بيش از ٨۵ ميليون دلار به صورت اسكناس عرضه شد. در روز دوم 78 ميليون دلار عرضه اسكناس با تقاضا 1.5 ميليون دلاري مواجه شد. 23 مهر و در سومين روز اجراي سياست جديد ارزي، حدود ۷۳ ميليون دلار ارز به صورت اسكناس در «بازار متشكل معاملات ارزي» در نرخ‌هاي حاشيه بازار عرضه شد كه تنها حدود ۶۰۰ هزار دلار توسط صرافي‌ها خريداري شد. براساس گزارش‌هاي بانك مركزي «اين امر حاكي از فقدان تقاضاي موثر در بازار براي ارز به صورت اسكناس است.» اولين روز بازارها پس از تعطيلات آخر هفته گذشته كه 27 مهر ماه بود، بانك مركزي حدود « 74 ميليون دلار عرضه كرد كه تنها 1.7 ميليون دلار آن خريداري شد.» براساس اطلاعيه اين نهاد پولي در اين روز همانند روزهاي گذشته تقاضاي موثر در بازار وجود نداشته است. روند كاهش تقاضا در بازار ارز در 28 مهر نيز ادامه يافت و با وجود عرضه 75 ميليون دلار ارز به صورت اسكناس تنها 944 هزار دلار آن خريداري شد. روز گذشته بانك مركزي در اطلاعيه‌اي اعلام كرد كه «صرافي‌هاي بانكي و بازار متشكل ارزي تا اطلاع ثانوي تا ساعت 18 فعال خواهند بود.» بنابراين تا لحظه نگارش اين گزارش (ساعت 16) مشخص نيست كه چه ميزان ارز در بازار عرضه و چه ميزان نيز خريداري شده است. در اين مدت بانك مركزي حدود 385 ميليون دلار ارز، عرضه شده و با وجود اينكه ميزان ارز خريداري شده در روز 21 مهر مشخص نيست اما در اين مدت تنها 4 ميليون و 744 هزار دلار خريداري شده كه تنها 2درصد كل ارزي است كه بانك مركزي به بازار تزريق كرده است. 

دولت  به دنبال كاهش فشار است
رضا سلامي، اقتصاددان در توضيح كاهش دليل ريزشي شدن بازارها و از جمله كاهش نرخ ارز ضمن تاكيد بر اين موضوع كه احتمال كاهش نرخ وجود داشت، گفت: «بانك مركزي در اين مدت در تلاش بود با عرضه ارز اسكناسي در بازار بتواند قيمت را متعادل كند. اين تلاش با تصميم عرضه روزانه 50 ميليون دلار به بازار اعلام شد. هر چند به دليل برخي مقررات مشتري براي اسكناس‌هاي عرضه شده، نبود و به تبع معامله‌اي نيز انجام نمي‌شد، به همين دليل آنچنان كه بايد بر قيمت‌ها تاثير نگذاشت.»  سلامي در ادامه سخنان خود افزود: «به نظر مي‌رسد بانك مركزي تمهيداتي انديشيده كه ميزان بيشتري از ارزهاي عرضه شده به بازار جذب شوند. هر چند بنده اين تمهيدات را نمي‌دانم و خود اين نهاد پولي بايد آن را توضيح دهد.» از او پرسش كرديم كه آيا پيش‌بيني مي‌كرد نرخ ارز كاهش يابد كه پاسخ داد: 
«2 مرحله كاهش در نرخ ارز را پيش‌بيني مي‌كردم. پيش‌بيني اول مربوط به پيش از انتخابات امريكاست. باتوجه به فشاري كه در حال حاضر بر اقتصاد و مردم است، دولت در نظر دارد به هر صورتي تا زمان انتخابات رياست جمهوري امريكا قيمت را متعادل كند و به كانال‌هاي پايين‌تر مثلا 25 هزار تومان برساند. پيش‌بيني دوم مربوط به انتخابات امريكا است. اگر اين انتخابات به روي كار آمدن بايدن منجر شود، در اين صورت جو رواني مي‌تواند به كمك دولت آيد و در برهه زماني حتي نرخ دلار را بيشتر كاهش دهد. اينكه ابعاد رواني انتخاب بايدن چقدر به كاهش قيمت دلار كمك مي‌كند، بستگي به اين دارد كه تا چه زماني پايدار بماند.»  سلامي به دارايي‌هاي بلوكه شده ايران در ساير كشورها نيز اشاره كرد و گفت: «يكي ديگر از مواردي كه مي‌تواند بر كاهش قيمت دلار تاثيرگذار باشد، آزاد شدن دارايي‌هاي بلوكه شده ايران در كشورهاي خارجي است. اگر انتخابات به نفع دموكرات‌ها پيش رود، زمينه‌اي براي كاهش تحريم‌ها يا برداشته شدن آنها فراهم مي‌شود و دارايي‌ها نيز آزاد مي‌شوند. اين هم بر نرخ دلار تاثيرگذار است.» او در ادامه نيز افزود: «به هر حال قيمت دلار خيلي بيشتر از آن چيزي كه گمان مي‌شد، بالا رفت كه درنهايت نيز اقتصاد را فلج كرد. اگر دولت بتواند قيمت را به زير 15 هزار تومان نيز برساند شايد موفقيت بزرگي باشد. مشروط بر اينكه تلاش‌ها براي كنترل ارز ادامه يابد.» از اين اقتصاددان درخصوص منابعش درمورد رسيدن نرخ دلار به زير 15 هزار تومان پرسيديم، به اعتقاد او زماني دلار به كانال‌هاي پايين‌تر راه مي‌يابد كه سياست‌هاي دولت در چه راستايي باشد. سلامي معتقد است براي كاهش قيمت‌ها در داخل نيز بايد اقدامات ديگري نيز انجام شود. مثلا عرضه كالاها در داخل بيشتر شود. به عنوان مثال لبنيات و محصولات دامي براي اين صادر مي‌شوند كه اختلاف قيمتي باعث مي‌شود صادرات اين محصولات براي توليدكننده به صرفه ترباشد تا اينكه در كشور عرضه كند. او در پايان افزود: «در بيشتر موارد، قيمت را اقتصاد و بازار تعيين مي‌كند. اگر عده‌اي قيمت را در دست بگيرند، تعادل بازار به‌هم مي‌ريزد و در بلندمدت نمي‌توان آن را نگه داشت.»