تيرباران دكتر فاطمي جوان‌ترين وزير خارجه تاريخ ايران
محمود فاضلي
19 آبان ماه سالروز تيرباران دكتر سيدحسين فاطمي جوان‌ترين وزير خارجه ايران است. فاطمي متولد 1296 در نايين است. براي فعاليت بيشتر مطبوعاتي از اصفهان به تهران آمد و به توصيه چند نفر به روزنامه ستاره معرفي شد. استعداد ذاتي وي در فن نگارش و پركاري و جديت در كار موجب شد سردبيري روزنامه ستاره به وي محول شود. روزنامه باختر به علت مقالات تند و همكاري با گروهي از نويسندگان برجسته جاي خود را در محافل سياسي و مطبوعاتي تهران باز كرد.
روز 8 مرداد 1328، دو روز پس از پايان عمر مجلس پانزدهم و معلق ماندن قرارداد الحاقي نفت، نخستين شماره باختر امروز با سر مقاله «يا مرگ يا آزادي» منتشر و به انتقاد شديد و گزنده از هيات حاكمه پرداخت. افشاگري صادقانه و بيان حقايق، روزنامه باختر امروز را در صف اول مطبوعات ايران قرار داد. به دنبال تشكيل جبهه ملي، فاطمي در كنار مصدق قرار گرفت و روزنامه خود را ارگان جبهه ملي كرد و مواضع جبهه ملي را انتشار مي‌داد. به گفته مصدق، ابتكار پيشنهاد ملي كردن نفت و نظريه اقتصاد بدون نفت از سوي فاطمي بود. اين پيشنهاد نه تنها در ايران بلكه در تمام دنيا انفجاري بس عظيم آفريد. پس از مدتي از شروع به كار دولت مصدق در بهار 1330با تلاش فاطمي اسناد جاسوسي فراواني از دخالت‌ها و جاسوسي‌هاي انگليس در ايران در خانه مستر سدان كشف شد و بزرگ‌ترين رسوايي جاسوسي تا آن تاريخ را براي انگليس به ارمغان آورد و با تلاش فاطمي اين مساله به مجامع بين‌المللي كشيده شد.
در انتخابات مجلس هفدهم (بهمن 1330) فاطمي به عنوان نماينده مردم تهران انتخاب شد. در 25 بهمن 1330 در حالي كه بر مزار روزنامه‌نگار محمد مسعود مشغول سخنراني و گراميداشت اين روزنامه‌نگار بود ناگهان صداي گلوله‌اي سخنان او را قطع كرد. ضارب جواني 17 ساله به نام مهدي عبدخدايي و عضو گروه فداييان اسلام بود كه دستگير شد. فداييان اسلام، فاطمي را يكي از عوامل موثر جدايي خط اسلامي نواب صفوي از دولت ملي مي‌شناختند. عبدالحسين واحدي در جمع اعضاي فداييان اسلام ضمن حمله شديد به فاطمي وي را عامل دستگيري دو نفر از اعضاي جمعيت معرفي كرده بود.
در انتخابات دوره 17 مجلس شوراي ملي فاطمي به وكالت از طرف مردم تهران انتخاب شد. در مهر 1331 فاطمي عهده‌دار وزارت امور خارجه شد. در اين سمت در اجراي سياست خارجي دولت قاطعانه عمل كرد. از جمله كارهاي اساسي او در وزارت خارجه، قطع رابطه سياسي با انگليس و بستن سفارت اين كشور در تهران و كنسولگري‌هاي اين كشور در شهرستان‌ها بود. در 30 مهر 1331 فاطمي ضمن يادداشتي به سفارت انگليس، تصميم دولت ايران را به قطع رابطه سياسي با دولت انگليس اعلام كرد و دليل اخذ اين تصميم را خودداري لندن از كمك به حل اختلاف فيمابين و حمايت غيرقانوني از شركت سابق و مداخله در ايجاد اخلال در نظم كشور دانست.
شب 25 مرداد 1332 فاطمي كه تازه به منزل آمده بود، ناگهان با هجوم وحشيانه ماموران به منزلش روبه‌رو و به گونه‌اي اهانت‌آميز بازداشت شد. فاطمي پس از شكست كودتاي اول و مراجعه به منزلش و اطلاع از بدرفتاري‌هاي شديد ماموران با همسر و فرزندش شديدا خشمگين و از مصدق خواست تا او را وزير دفاع كند تا قاطعانه با دشمنان برخورد كند. به دنبال كودتاي 28 مرداد 1332 فاطمي از مصدق خواست طي بيانيه‌اي مردم را به كمك بخواهد، اما هنگامي كه نوار ضبط شده سخن مصدق را به راديو رساند آنجا را در تصرف كودتاچيان ديد و با زحمت به منزل مصدق بازگشت. فاطمي با فداكاري سعيد فاطمي خواهرزاده‌اش و برخي محافظان نخست‌وزير از آن مهلكه گريخت و قريب 7 ماه در مخفيگاه به سر برد. رژيم همه جا به دنبال دكتر فاطمي مي‌گشت. سروان جليلوند به رييس شهرباني گزارش مي‌دهد كه فرد مشكوكي در خانه روبه‌روي خانه خواهرش زندگي مي‌كند و شايد افسر توده‌اي باشد. در 6 اسفند فاطمي دستگير شده و او را به نزد نصيري مي‌برند. نصيري ابتدا به دكتر فاطمي بد دهني مي‌كند و فاطمي در جواب مي‌گويد ما براي مملكت جز خدمت كاري نكرده‌ايم، آينده اين را به شما اثبات مي‌كند و در جواب ناسزاي نصيري مي‌گويد تيمسار شما مودب‌تر صحبت كنيد. نصيري در جواب چنان با مشت به صورت دكتر فاطمي مي‌كوبد كه تمام صورت و لباس فاطمي پر خون مي‌شود و بيني او مي‌شكند. در ساعت دو بعدازظهر هنگامي كه فاطمي از پله‌هاي شهرباني به پايين مي‌آيد، شعبان جعفري (شعبان بي‌مخ) و اوباش همراهش با هماهنگي تيمور بختيار با چاقو بر سر فاطمي مي‌ريزند و اگر فداكاري خواهر فاطمي نبود وي به قتل مي‌رسيد. روز 7 مهر 1333 دكتر فاطمي را در حالي كه از درد به خود مي‌پيچيد روي برانكارد به دادگاه نظامي منتقل كردند. سرانجام حكم اعدام فاطمي صادر و تقاضاي فرجام او رد شد. پس از صدور حكم اعدام در مكتوب شماره 11 چنين نوشت: «در اين موقعي كه يك ساعت از صدور راي دستوري مي‌گذرد يك ذره ناراحت نيستم، زيرا اگر آن افتخار را پيدا كنم كه در راه وطنم اين نيمه جان را بگذارم درست در راه حقيقي خودش صرف شده است». تيمور بختيار فرماندار نظامي به همراه آزموده دادستان ارتش به زندان مي‌روند. آزموده از او خواست تا اگر تقاضايي دارد بگويد و دكتر فاطمي خواستار ديدار با خانواده و ملاقات با دكتر مصدق شد كه آزموده با خشم به او گفت هنوز هم دست از سر اين مرد برنمي‌داري؟ فاطمي، مصدق را وصي خود قرار داد. در 19 آبان 1333 هشت گلوله از لوله‌هاي تفنگ چهار سرباز شليك مي‌شود. فاطمي 37 ساله كه هنوز جوان‌ترين وزير خارجه ايران در تاريخ است در كنار شهداي 30 تير در ابن‌بابويه به خاك سپرده مي‌شود.