آيا آلودگي هواي تهران به دليل نيروگاه‌هاي اطراف تهران است؟
بحران مازوت
و عقب‌ماندگي انرژي پاك
گروه اقتصادي
غلظت آلاينده‌هاي كلان‌شهرها به خصوص تهران در شرايط بحراني قرار دارد. هر چند ساكنان كلان‌شهرها سال‌هاست با پديده افزايش آلودگي و بالا رفتن غلظت آلاينده‌ها و بوي بد شهر دست به گريبان هستند، مشكلات مربوط به آلودگي هوا جدي‌تر بوده و براساس برخي تخمين‌ها و برآوردهاي غيررسمي سالانه 45 هزار نفر بر اثر آلودگي هوا جان خود را از دست مي‌دهند. اين در حالي است كه افزايش غلظت آلاينده‌ها به خصوص غلظت ذرات معلق مي‌تواند بيماري‌هاي ديگري نيز ايجاد كند. با وجود اينكه آلودگي هوا به خصوص در كلان‌شهرها تقريبا در تمام فصل‌هاي سال وجود دارد اما در فصول سرد بحراني‌تر مي‌شود چراكه با برودت هوا وزارت نفت اولويت تامين گاز را به مصارف خانگي اختصاص مي‌دهد. در اين صورت نيروگاه‌هاي برق مجبورند از ساير سوخت‌هايي كه براي اين كار درنظر گرفته مي‌شود مانند گازوييل و نفت كوره براي توليد برق استفاده كنند. اين در حالي است كه كمبود يا نبود گازوييل نيز استفاده از مازوت را افزايش مي‌دهد.گفته مي‌شود، نتيجه استفاده از اين سوخت نيز همان چيزي است كه طي روزهاي اخير مشاهده و تنفس مي‌شود. از سوي ديگر گزارش‌هاي ماهانه صنعت آب و برق در مهر سال جاري نشان مي‌دهد كه تنها 838 مگاوات برق از طريق انرژي‌هاي تجديدپذير توليد شده كه سهم يك درصدي از كل 84 هزار و 728 مگاواتي توليد تا پايان مهر دارد. با وجود تشديد مشكلات آلودگي هوا به خصوص در شهرهاي بزرگ، چرا استفاده از انرژي‌هاي تجديدپذير و پاك براي توليد برق همچنان در اولويت نيروگاه‌ها نيست؟
مازوت؛ سوختي با آلايندگي بالا
مازوت يكي از فرآورده‌هاي نفتي است كه در نيروگاه‌هاي توليد برق و البته كارخانه‌هاي صنعتي براي توليد انرژي كاربرد دارد. اين فرآورده اصطلاحا سنگين است و در كشورهاي غربي شكسته و به گازوييل تبديل مي‌شود. با اين وجود در برخي كشورهاي در حال توسعه همچنان در نيروگاه‌هاي برقي به خصوص در فصل سرما مورد استفاده قرار مي‌گيرد. مازوت نسبت به گازوييل قيمت كمتري دارد اما ميزان آلايندگي آن بالاست. با اين حال در برخي كشورها به عنوان منبع درآمدي مورد استفاده قرار مي‌گيرد؛ اما نوعي از آن كه داراي 0.5درصد سولفور است از ابتداي سال 2020 تنها كشتي‌هايي اجازه تردد در آب‌هاي آزاد را دارند كه از مازوت با سولفور بسيار پايين استفاده كنند. مازوت بر چند نوع است؛ با سولفور پايين كه بين ۰،۵ تا يك درصد سولفور دارد. سولفور مازوت نرمال بين يك تا 2درصد است و مازوتي بين 2تا 3.5 درصد سولفور دارد. قرار بود همزمان با اجباري شدن استفاده كشتي‌ها از سوخت با سولفور بسيار پايين، كشور نيز در راستاي توليد اين نوع مازوت گام بردارد چراكه مازوت با سولفور بالا پس از ممنوعيت استفاده از آن در سوخت كشتي‌ها عملا تقاضايي ندارد و اين نوع سوخت تنها در داخل مصرف مي‌شود. براساس آنچه گزارش‌ها نشان مي‌دهد، مازوت توليدي ايران همچنان بالاي 3 درصد سولفور دارد. يعني 7 برابر سولفور بيشتر از آنچه استانداردهاي بين‌المللي سازمان كشتيراني جهاني براي سوخت كشتي‌ها مجاز مي‌داند. نكته در اين است كه استانداردها براي سوخت كشتي‌ها در آب‌هاي آزاد است بنابراين مازوت مورد استفاده در نيروگاه‌ها نيز بايد براساس اين استانداردها باشند. با وجود اينكه برخي مسبب آلودگي هوا را استفاده مازوت توسط نيروگاه‌ها مي‌دانند اما وزارت نفت آماري از توزيع مازوت در نيروگاه‌هاي تهران نمي‌دهد. دو هفته پيش فاطمه كاهي، سخنگوي شركت ملي پخش فرآورده‌هاي نفتي ايران در گفت‌وگو با يكي از رسانه‌ها از منتفي شدن توزيع مازوت در نيروگاه‌هاي تهران خبر داد.كاهي درباره ميزان مصرف مازوت در كشور گفته بود: «به خاطر شرايط خاص كشور براي گرفتن آمار مصرف فرآورده‌هاي نفتي محدوديت وجود دارد.» با استناد به صحبت‌هاي سخنگوي شركت ملي پخش فرآورده‌هاي نفتي، نيروگاه‌هاي تهران مازوت نمي‌سوزانند.
مازوت مي‌سوزد يا خير؟
تا پيش از اجباركشتي‌ها به استفاده از سوخت با سولفور پايين در سال 97 بيش از 60 درصد نفت كوره توليدي ايران به كشور امارات صادر مي‌شد و 7درصد نيز سوخت كشتي‌ها بود. در واقع امارات از اين نوع سوخت براي سوخت‌رساني به كشتي‌ها استفاده مي‌كرد. به عبارت ديگر در سال 97 به طور متوسط روزانه 60 ميليون ليتر نفت كوره توليد مي‌شد كه 35.5 ميليون ليتر آن صادر و 4.3 ميليون ليتر نيز به عنوان بانكرينگ استفاده مي‌شد و مابقي كه حدود 20 ميليون و 200 هزار ليتر بوده در داخل مصرف مي‌شد. پس از اجبار به استفاده كشتي‌ها از سوخت با سولفوركم، نفت كوره يا همان مازوت توليدي در كشور نيز بدون مشتري ماند چراكه تنها در صورتي به فروش مي‌رسيد كه سولفور آن كم شود بنابراين توليد در داخل به عنوان تنها گزينه براي سوخت مازوت‌ها وجود داشت. مازوت نوعي فرآورده نقتي است كه امكان بازگرداندن آن به چاه‌ها وجود ندارد و از آنجايي كه قيمت كمتري نسبت به گازوييل دارد براي نيروگاه‌ها منبع مقرون به صرفه‌تري براي توليد برق است. در زمستان به دليل مصرف بالاي گاز و افزايش احتمال افت فشار گاز در لوله‌ها، اولويت‌ها بر رساندن گاز به مصارف خانگي است بنابراين سوخت مورد نياز نيروگاه‌ها نيز كاهش پيدا مي‌كند. در اين راستا محمدرضا جولايي، مدير ديسپچينگ شركت ملي گاز ايران در دومين روز از زمستان سال جاري ضمن هشدار درخصوص مصرف بالاي گاز در كشور گفت:«مصرف در اين روز در مقايسه با دوره مشابه پارسال ۵۵ ميليون مترمكعب افزايش يافته و به ۷۴۰ ميليون مترمكعب رسيده است. سهم بخش خانگي، تجاري و صنايع غيرعمده از اين مقدار ۵۶۵ ميليون مترمكعب بود كه نسبت به مدت مشابه پارسال ۱۱درصد افزايش يافته است. مصرف صنايع عمده هم ۱۲۰ميليون مترمكعب و نيروگاه‌ها ۵۵ ميليون مترمكعب بوده كه گازرساني به نيروگاه‌هاي كشور نسبت به زمان مشابه پارسال ۲۴ درصد كاهش يافته و دليل آن افزايش مصرف مشتركان بخش خانگي است.» 55 ميليون متر مكعب مصرف گاز توسط نيروگاه‌ها در واقع يك‌پنجم نياز آنها به گاز است به همين دليل از ساير سوخت‌ها يعني گازوييل و مازوت براي توليد برق استفاده مي‌كنند. با وجود تكذيب توزيع مازوت براي نيروگاه‌ها اما زهرا نژادبهرام، عضو هيات‌رييسه شوراي شهر تهران دو هفته پيش گفته بود:«آلودگي مازوت (نفت كوره) تهران افزايش قابل‌توجهي داشته است.»
او مهم‌ترين دليل سوزاندن اين نوع سوخت را تحريم‌ها و نبود مشتري براي آن مي‌داند.
دست‌ها بسته است، روي انرژي پاك سرمايه‌گذاري كنيد
با وجود اينكه كارشناسان محيط‌زيست و اعضاي شوراي شهر نسبت به افزايش غلظت آلاينده‌ها در كلان‌شهرها به خصوص تهران هشدارهايي دادند اما عيسي كلانتري رييس سازمان حفاظت محيط‌زيست معتقد است: «دست ما در محيط‌زيست براي تعطيلي نيروگاه‌هايي كه از سوخت مازوت استفاده مي‌كنند، بسته است زيرا در اين صورت با كمبود شديد برق مواجه خواهيم شد.» به نظر مي‌رسد سازمان محيط‌زيست استفاده از مازوت در نيروگاه‌ها را تلويحا تاييد كرده اما محسن طرزطلب، مديرعامل شركت مادر تخصصي توليد برق حرارتي در گفت‌وگويي كه چند روز پيش با يكي از سايت‌هاي خبري داشت، استفاده از هرگونه سوخت مازوت توسط نيروگاه‌هاي تهران را رد كرد. به باور او «تنها دو نيروگاه بعثت و منتظر قائم در كرج است كه مي‌توانند مازوت مصرف كنند اما تا به حال مازوت مصرف نكرده‌اند.» با وجود همه تاييد و تكذيب‌هاي استفاده از مازوت در نيروگاه‌ها، سوال اين است كه چرا تاكنون براي توليد برق از انرژي‌هاي تجديدپذير استفاده نمي‌شود تا استفاده از مازوت به كلي منسوخ شود؟ براساس گزارش‌هاي ماهانه صنعت آب و برق در مهر سال 99 ميزان برق توليدي از منابع تجديدپذير تا پايان مهر 129 ميليون كيلووات ساعت بود كه نسبت به شهريور كه 175 ميليون كيلووات ساعت گزارش شده 26درصد كاهش داشته است. در 3 ماهه دوم سال 99 تعداد 9 نيروگاه تجديدپذير با سرمايه‌گذاري 104 ميليون دلاري برنامه‌ريزي شده كه ظرفيتي به اندازه 94.34 مگاوات به كشور اضافه مي‌كنند. اين درحالي است كه ميترا غلامي مديركل دفتر پتانسيل‌سنجي و ارزيابي منابع ساتبا روز گذشته گفت:«از سال ۱۳۹۷ تاكنون با انجام مطالعات پتانسيل‌سنجي تئوري موفق به شناسايي ۱۲۱هزار و ۵۰۰ مگاوات پتانسيل احداث نيروگاه تجديدپذير و پاك در كشور شده‌ايم.» تعلل دستگاه‌هاي ذي‌ربط براي استفاده از منابع تجديدپذير براي توليد برق تنها به تلنبار شدن مشكلات آلودگي هوا مي‌انجامد.