نتايج كارآزمايي واكسن روسي چه مي‌گويد؟

گروه اجتماعي 

«پوليتيكو» در حالي خبر از آن داد كه واكسن روسي كرونا بيش از 90درصد كارايي را به دست آورده كه در روزهاي گذشته بحث درباره خريد اين واكسن در ايران به ويژه در ميان كاربران شبكه‌هاي اجتماعي داغ شده بود. آنچه اين رسانه به آن اشاره دارد بر پايه گزارشي است كه نشريه علمي «لنسِت» (the Lancet) آن را منتشر كرده است. 

بحث درباره برند و كشور سازنده واكسن كرونا همچنان يكي از محورهاي اصلي اظهارنظر در ميان كاربران شبكه‌هاي اجتماعي به ويژه توييتر است و اين در حالي است كه كمتر اين نكته مورد توجه قرار مي‌گيرد كه واكسن نيز به عنوان يك دارو محصولي از «صنعت دارو» است. به اين معنا كه تابع قوانين بازار و اقتصاد است و لزوما چون مصرف پزشكي و درماني دارد بازار آن متفاوت نيست. بنابراين اگر درباره واكسن كرونا بحث مي‌كنيم بايد به اين توجه كنيم كه اين محصول تابع قوانين بازار و مدلي از اقتصاد است و در اين زمينه شركت‌هاي توليدكننده لزوما به درمان نمي‌انديشند بلكه علاوه بر درمان براي به دست آوردن بازار و خريداران بيشتر با هم رقابت هم مي‌كنند. به عبارت ديگر گاه ممكن است يك شركت براي خارج كردن رقيب خود از ميدان عرضه خبرهايي منتشر كند كه در ميان مخاطبان ايجاد نگراني كند، به ويژه آنكه موضوع در دارو به سلامت انسان بسته است اين رقابت‌ها وجود عجيب و غريبي مي‌يابند. 
بحث درباره كارآزمايي‌هاي باليني واكسن‌هايي كه تاكنون ساخته شده حواشي قابل تاملي در اذهان ايجاد كرده بود. در اين ميان باز هم كسي به موضوع «تنوع ژنتيكي» و نياز به كارآزمايي باليني با رعايت اين مولفه توجه نكرد. اين حرف به اين معناست كه يك واكسن ممكن است روي جمعيتي آزمايش شود ولي براي طي مراحل بالاتر بايد روي افراد بيشتري با رعايت تنوع ژنتيك آزمايش شود. 
ايرنا پيش‌تر گزارش داده بود بر‌اساس اطلاعات منتشره در سايت اينترنتي واكسن اسپوتنيك. وي، كشورهاي ايران، روسيه، بلاروس، آرژانتين، تونس، بوليوي، صربستان، الجزاير، فلسطين، ونزوئلا، پاراگوئه، تركمنستان، قزاقستان، مجارستان، گينه و امارات‌ اين واكسن را ثبت كرده‌اند. 
حالا پوليتيكو خبر داده است كه در كارآزمايي باليني واكسن روسي افراد بالاي 60 سال نيز مورد تجزيه و تحليل قرار گرفتند و نتيجه اين كارآزمايي بر اين گروه سنتي 91.8 درصد موثر بوده است. اين آزمايش با حضور ۲ هزار و ۱۴۴ داوطلب بالاي ۶۰ سال همراه بود. نتيجه اين آزمايش بر اين گروه سني ۹۱.۸درصد موفقيت‌آميز بود. اين گزارش همچنين به داده‌هاي به دست آمده از مطالعه فاز 3 انساني كارآزمايي باليني واكسن كه در آن 20 هزار داوطلب شركت كرده‌اند، اشاره و تصريح كرده است: 21 روز پس از تزريق نخستين دوز 16 مورد از علايم كوويد19 در گروه واكسن اصلي مشاهده شد كه در مقابل در گروهي كه دارونما را دريافت كرده بودند 62 مورد علايم كوويد19 به ثبت رسيد. همچنين 21 روز پس از اولين دوز، هيچ موردي از عفونت ويروس كرونا در بدن واكسينه شده «متوسط يا شديد» مشاهده نشد. اين دومين مقاله منتشر شده در مجله معتبر پزشكي «لنسِت» در‌خصوص واكسن كرونا با عنوان تجاري اسپوتنيك. وي (Sputnik V) است كه از ماه سپتامبر سال ۲۰۲۰ تاكنون منتشر شده است. اين مقاله به سومين مرحله از آزمايشات باليني واكسن پرداخته است.
براساس آنچه در نشريه «لنست» منتشر شده ايمونولوژيست‌هاي روسي به ماه‌ها تحقيق و 19هزار و 866 داوطلب براي تكميل آزمايشات باليني فاز سوم نياز داشتند تا كارايي ۹۱.۶ درصد تاييد شود. ايمني‌زايي از تزريقات اين واكسن نشان از آن دارد كه از 14 هزار و 964 داوطلب كه واكسن واقعي اسپوتنيك. وي تزريق كردند، ۱.۳ تا ۱.۵ برابر آنتي‌بادي بيشتر در مقابل ويروس كرونا در بدن‌شان شكل گرفت نسبت به كساني كه بيماري كوويد۱۹‌شان بهبود يافته است. در طول تحقيقات 4هزار و 901 شركت‌كننده همان‌طور كه طبق قوانين آزمايشات باليني در مقياس بزرگ معمول است «دارونما» گرفتند. درخصوص امنيت، كميته مستقل نظارت بر اطلاعات تاييد كرد كه ۹۴درصد از كل عوارض جانبي خفيف بوده است. هيچ عارضه جانبي جدي يا آلرژي مرتبط با واكسن مشاهده نشده و اكثر موارد عوارض جزيي به شكل آنفلوآنزا يا سردرد بوده است. بنياد سرمايه‌گذاري مستقيم روسيه، بنياد سرمايه‌داري مستقل اين كشور بوده و براي سرمايه‌گذاري‌هاي مشترك در سهام در وهله اول در روسيه و همچنين سرمايه‌گذاران استراتژيك و مالي بين‌المللي تاسيس شده است و توليد و توزيع بين‌المللي اسپوتنيك. وي را برعهده دارد. «اطلاعات منتشر شده در Lancet نشان مي‌دهد كه اسپوتنيك.‌وي نه تنها اولين واكسن ثبت شده در جهان بلكه يكي از بهترين‌هاست. اسپوتنيك. وي يكي از سه واكسن در جهان با كارايي بيش از ۹۰درصد است و از نظر امنيت، ساده بودن در حمل و نقل به خاطر نياز به نگهداري از ۲ تا ۸ درجه مثبت و قيمت مناسب‌تر برتري دارد. اسپوتنيك.‌وي واكسني براي كل بشريت است.» در كل جهان فقط ۴ توليد‌كننده واكسن وجود دارد كه مانند گاماليا نتايج آزمايشات باليني فاز سوم خود را در مجلات پزشكي معتبر منتشر كرده‌اند. اسپوتنيك. وي يكي از سه واكسن در جهان با كارايي ثابت شده بيش از ۹0درصد است. ساير واكسن‌ها شاخص‌هاي كارايي پايين‌تري دارند مانند ۶۲.۱درصد براي AstraZeneca، 50درصد برايSinovac و ۷۹.۳درصد برايSinopharm. در هر صورت واكسن اسپوتنيك. وي با كارايي بيش از ۹۰درصد، حمل و نقل آسان‌تر، قيمت پايين‌تر و واكنش ايمني طولاني‌تر كه از به اصطلاح «واكسيناسيون تقويت‌كننده ناهمگن» به دست مي‌آيد، با استفاده از دو ناقل مختلف در دو واكسيناسيون جداگانه برتري خود را نشان مي‌دهد. بنياد سرمايه‌گذاري مستقيم روسيه بارها اعلام كرده است كه اسپوتنيك. وي آماده كمك به بالا بردن كارايي ساير واكسن‌هايي است كه تاثير كمتر از ۹۰درصد دارند. اين بنياد با AstraZeneca همكاري مي‌كند تا كارايي واكسن را با افزودن اسپوتنيك.‌وي از ۶۲.۱درصد به سطح بسيار بالاتري برساند.  همچنين به دليل انتقاداتي كه طي چند ماه گذشته عليه داده‌هاي موثق ايراد شده، بسياري از محققان و دانشمندان غرب نيز از اين مقاله استقبال كردند. به عقيده دكتر يان جونز از دانشگاه «ريدينگ» و دكتر پالي روي از مدرسه عالي «بهداشت و طب گرمسيري» (Hygiene & Tropical Medicine) لندن كه درگير بررسي مقاله منتشره در «لنست» نبودند، اظهار داشتند: «توسعه واكسن «اسپوتنيك. وي» به دلايل نامشخص و عدم شفافيت مورد انتقاد قرار گرفته است، اما نتايج منتشر شده آشكارا و مشخص است و اصول علمي واكسيناسيون گوياي آن است كه روش ديگري غير از واكسن، هم‌اكنون نمي‌تواند وارد ميدان عمل براي كاهش بروز كوويد19 شود.» چزركينسكي مدير تحقيقات موسسه ملي بهداشت و تحقيقات فرانسه «سيسيل» معتقد است كه واكسن «اسپوتنيك .وي» از نظر لجستيكي و فرمول آن از برتري معيني برخوردار است: «نتايج ميان دوره‌اي فاز سوم كارآزمايي باليني واكسن «اسپوتنيك. وي كوويد»، ادنوويروس وكتور قابل توجه است. اين واكسن بسيار موثر، كارآمد و ايمني‌زا براي گروه‌هاي سني مختلف است. اين يك خبر خوب است، زيرا اين واكسن فرمولاسيون دوگانه، براي توليد راحت است و گسترش آن به دليل كمبود جهاني واكسن و مسائل لجستيكي از لحاظ دماي مناسب براي نگهداري واكسن در زمان حمل و نقل كه براي استفاده اضطراري در نظر گرفته مي‌شود، آسان‌تر است.» در آرژانتين كه تاكنون واكسن روسي را دريافت كرده و كمپين موفق واكسيناسيون در آنجا راه‌اندازي شده است، متخصصان بخش تندرستي كارآمدي و كيفيت اين واكسن را مورد تمجيد قرار داده‌اند: «مقاله منتشره در « لنست» تاكيدي بر نتايج موفق اين واكسن است و اطلاعات مكملي درباره كيفيت و ايمني اين واكسن در گروه‌هاي سني مختلف را ارايه مي‌دهد.» براساس گزارشي كه خبرگزاري «اسپوتنيك» منتشر كرده عمر سوئد (Omar Sued)، رييس جامعه متخصصان عفوني در آرژانتين معتقد است: «از نظر سلامتي جامعه، كارايي واكسن بسيار بالا بود. ايمني آن بسيار خوب بود. انتشار اين خبر براي توصيف مقياس و عرضه گسترده واكسن در جهان ضروري است.»
ديويد ليورمور، پروفسور دانشكده پزشكي ميكروبيولوژي از دانشگاه «ايست انگليا» 
(East Anglia) بريتانيا در اين باره گفت: «هم‌اكنون، دنيا نياز به تمام واكسن‌هاي خوبي دارد كه مي‌تواند به آنها دسترسي پيدا كند. اينها نتايج قابل توجهي هستند: واكسن «اسپوتنيك. وي» اولين واكسن ادنوويروس وكتور با 90درصد كارايي با 2 mRNA واكسن است.» در اين ميان، تعداد افرادي كه با واكسن «اسپوتنيك. وي» واكسينه مي‌شوند رو به افزايش است. هيلدگوند ارتل (Hildegund C.J. Ertl) دانشمند امريكايي از موسسه «ويستار» از مركز واكسن و ايمونوتراپي ابراز داشت كه واكسن «اسپوتنيك.‌‌‌وي» در پيشگيري از بيماري جدي يا مرگ، صددرصد كارآمد است كه نهايتا پارامتر مهمي است. ما همه مي‌توانيم تا وقتي بيرون از بيمارستان يا گورستان قرار داشته باشيم از زكام به دور بمانيم. «حتي بعد از تزريق يك دوز آن، ايمني «اسپوتنيك. وي» در مقابل بيماري 87.6درصد است كه موثرتر و كارآمدتر از AZ يا  J&Jمي‌باشد. واكسن «اسپوتنيك. وي» را برخلاف واكسن‌هاي فايزر و مدرنا مي‌توان در يخچال نگهداري كرد كه از اهميت بالايي براي مقابله با پاندمي جهاني كوويد19 برخوردار است. واكسن «اسپوتنيك. وي» در ماه مه سال 2020 توسط مركز ملي تحقيقات علمي ويروس‌شناسي «گاماليا» در روسيه ساخته شد. اين واكسن با استفاده از ادنوويروس انساني ساخته شده و يكي از ارزان‌ترين واكسن‌هاي جهان است. هر دوز آن 10 دلار قيمت دارد. تا پايان سال گذشته، اين واكسن براي واكسيناسيون عمومي در روسيه مورد تاييد قرار گرفت كه واكسيناسيون شهروندان روسيه در دسامبر سال 2020 آغاز شد كه براي شهروندان روسيه كاملا رايگان است. مطابق با اطلاعات بنياد سرمايه‌گذاري‌هاي مستقل روسيه، واكسن «اسپوتنيك. وي» در 16 كشور جهان به ثبت رسيده است. انتظار مي‌رود كه طي چند روز آينده، شهروندان بوليوي، قزاقستان، تركمنستان، فلسطين، امارات متحده عربي، پاراگوئه، مجارستان، ارمنستان، الجزيره، بوسني و جمهوري صربستان، ونزوئلا و ايران با واكسن «اسپوتنيك.‌وي» روسيه واكسينه شوند. بيش از 50 كشور درخواست دريافت 1.2 بيليون دوز واكسن «اسپوتنيك. وي» را براي شركاي بنياد سرمايه‌گذاري‌هاي مستقيم روسيه در هند، برزيل، چين و كره‌جنوبي ارسال كرده‌اند و ديگر كشورها در حال توليد اين واكسن براي بازار جهاني هستند.