«اعتماد» فعاليت كمپين‌هاي انتخاباتي و تبليغات كانديداها را بررسي مي‌كند(2)
فضاي مجازي ؛ انتخابات/ فيلترينگ
ثمر فاطمي
«هر شهروندي از حق آزادي بيان برخوردار است. اين حق بايد در چارچوب حدود مقرر در قانون اعمال شود. شهروندان حق دارند نظرات و اطلاعات راجع به موضوعات مختلف را با استفاده از وسايل ارتباطي، آزادانه جست‌وجو، دريافت و منتشر كنند. دولت بايد آزادي بيان را به طور خاص در عرصه‌هاي ارتباطات گروهي و اجتماعي و فضاي مجازي طبق قوانين تضمين كند» اين نه نوشته يك نويسنده ايده‌آل‌گرا است و نه قانوني برگرفته از يكي از كشورهاي اروپايي، بلكه ماده ۲۶ منشور حقوق شهروندي است. منشوري كه در ماده ۳۳ آن هم آمده است: «حق شهروندان است كه آزادانه و بدون تبعيض از امكان دسترسي و برقراري ارتباط و كسب اطلاعات و دانش در فضاي مجازي بهره‌مند شوند... ايجاد هرگونه محدوديت (مانند فيلترينگ، پارازيت، كاهش سرعت يا قطعي شبكه) بدون مستند قانوني صريح ممنوع است.»
اين مواد هم اما مانند بسياري از قوانين، از قرار معلوم مهجور مانده‌اند. فضاي مجازي، آزادي دسترسي همگاني به آن و آزادي بيان در اين فضا موضوعاتي هستند كه سال‌هاست درباره آنها ميان مردم و مسوولان حاكميت چالش وجود دارد. موافقان و مخالفان فيلترينگ فضاي مجازي در ايران حالا ۱۲ سال است كه به طور جدي مشغول جدال با يكديگرند. داستان فيلترينگ از انتخابات 88 به بعد ادامه داشت و حالا كمتر شبكه اجتماعي است كه از تيغ فيلترينگ جان سالم به در برده باشد.
فعاليت انتخاباتي در فضاي فيلترشده
امروز علاوه بر مردم، مسوولان عاليرتبه نظام از رهبري گرفته تا رييس‌جمهور‌ي، سپاهيان و... در اين فضا فعاليت دارند. خصوصا توييتر و تلگرام كه حالا تريبون اين افراد است براي اعلام نظرهاي‌شان و حتي اخباري كه مي‌خواهند مورد توجه افكار عمومي قرار گيرد. ماجرا به همين‌جا هم ختم نشد. هر كدام از كساني كه مي‌خواستند خودشان را به عنوان كانديداهاي انتخابات رياست‌جمهوري ۱۴۰۰ معرفي و به مردم بشناسانند، فضاي مجازي را محفل مناسبي براي اين كار ديدند. سعيد محمد و حسين دهقان ازجمله اين افرادند. فضاي مجازي و شبكه‌هاي اجتماعي در انتخابات رياست‌جمهوري دوازدهم هم نقش مهم و پررنگي را بازي كردند تا جايي كه حسن روحاني در سخنراني خود از فعالان فضاي مجازي كه توانستند عظمت حضور را بيافرينند، تقدير كرد اما حالا شرايط نسبت به آن روز متفاوت است. علاوه‌بر اينكه دسترسي مردم به فضاي مجازي حتي با وجود فيلترينگ، گسترده‌تر از قبل شده، تاثيرگذاري آن هم به همان نسبت بسيار بيشتر شده است و البته شيوع گسترده كرونا در ايران و جهان هم محدوديت‌هايي پيش آورده كه به نقش، اثرگذاري و اهميت فضاي مجازي در داغ كردن تنور انتخابات و انجام فعاليت‌هاي انتخاباتي دامن زده است. با اين وجود اما هنوز هم سياست‌هاي گروهي بر فيلترينگ استوار است.
كلابهاوس و معجزه گفت‌وگو
همين چند وقت پيش (حدودا اواسط اسفند) بود كه برخي كاربران ايراني توييتر خبر از روي كار آمدن يك شبكه اجتماعي جديد دادند. در «كلاب هاوس» (Club House) افراد مي‌توانند به طور زنده با يكديگر صحبت كنند و نظرات خود را به اشتراك بگذارند. «كلابهاوس» با استقبال چشمگير كاربران ايراني مواجه شد. اين استقبال تا حدي بالا بود كه در كمتر از يك ماه، پاي وزرا و سياسيون را به اين اپليكيشن باز كرد. هر شب اتاقي با موضوعي خاص مطرح مي‌شود كه يكي از چهره‌هاي سرشناس در آن حاضر مي‌شوند و به پرسش‌هاي مردم و خبرنگاران جواب مي‌دهند. «كلابهاوس» هم اما مانند بسياري از شبكه‌هاي اجتماعي ديگر همين كه با اقبال عمومي گسترده مواجه شد، مورد انتقاد گروهي خاص قرار گرفت كه ظاهرا نگران آنند كه آزادي بيان و شكل‌گيري گفت‌وگو ميان گروه‌هاي مختلف با عقايد متفاوت آنها را از اهداف‌شان دور كند.
شعله فيلترينگ اين بار به جان
«كلابهاوس» افتاد
كم‌كم زمزمه‌هاي فيلترينگ اين شبكه‌هاي اجتماعي آغاز شد. در روزهايي كه انتخابات رياست‌جمهوري يكي از سردترين فصول خود در طول دهه‌هاي گذشته را مي‌گذراند، «كلابهاوس» سبب شد بازار داغ‌تري پيدا كند كه احتمالا همين هم يكي ديگر از دلايل نگراني «دلواپسان» بوده است. با اين وجود اما دادستان كل كشور هفته گذشته در واكنش به احتمال فيلترينگ «كلابهاوس» گفته بود كه هنوز راجع به فيلترينگ اين شبكه اجتماعي تصميم‌گيري نشده است. اختلال در استفاده از «كلابهاوس» اما باعث شد كاربران اين شبكه اجتماعي احتمال فيلتر آن را مدنظر قرار دهند كه با واكنش وزير جوان ارتباطات و فناوري اطلاعات مواجه شد كه تاكيد كرده بود كه «كلابهاوس فيلتر نيست و مشكلاتي كه براي كاربران ايجاد شده ممكن است ناشي از مسائل فني باشد.»
اين اظهارنظر محمدجواد آذري‌جهرمي اما حتي يك روز هم دوام نياورد. ساعاتي بعد از اين گفته وزير ارتباطات دولت روحاني، «كلاب هاوس» روي خطوط اينترنت همراه اول قطع شد و صبح فرداي آن (ديروز) درحالي براي ايرانسلي‌ها هم فيلتر شد كه ساعاتي بعد امكان استفاده براي كاربران ايرانسل فراهم شد تا آنها نيز همچون كاربران اينترنت‌هاي خانگي قادر به استفاده از اين شبكه اجتماعي بدون فيلترشكن باشند. موضوعي كه موجب شادي گروهي شده كه نگرانند آزادي استفاده از فضاي مجازي و ارتباطات جهاني، در وضعيت مطلوب‌شان خللي ايجاد كند. بر همين اساس هم امان‌الله حسين‌پور، نماينده مجلس از فيلترينگ «كلابهاوس» دفاع كرد و ضمن تاكيد بر عنوان تكراري «شرايط حساس كنوني» فيلتر كردن اين شبكه اجتماعي را تصميمي «درست» و «منطقي» خواند. تصميمي كه اگرچه پيش از اين بارها درباره شبكه‌هاي اجتماعي ديگر اتخاذ شده، اما نتوانسته نظارت موردنظر اين مسوولان را فراهم كند و جالب آنكه حسين‌پور تاكيد بر لزوم فيلتر شدن «كلابهاوس» و اظهارنظر خود در اين باره را در شبكه اجتماعي توييتر مطرح كرده كه حالا سال‌هاست فيلتر است اما نه مردم دست از استفاده از آن كشيده‌اند و نه البته مسوولان با فيلتر آن توانسته‌اند ميزان تاثيرگذاري و اقبال عمومي به آن را كاهش دهند؛ نكته‌اي كه نشان از اهميت غيرقابل انكار فضاي مجازي دارد.
«اعتماد» در شماره روز چهارشنبه هفته‌اي كه گذشت، در بخش نخست پرونده‌‌اي به‌منظور بررسي نحوه فعاليت كمپين‌هاي انتخاباتي و تبليغات كانديدا بامحمد‌صادق جوادي‌حصار، روزنامه‌نگار اصلاح‌طلب و محمد مهاجري، روزنامه‌نگار اصولگرا به گفت‌وگو پرداخت و آن‌چه در ادامه مي‌خوانيد بخش دوم اين پرونده است كه در آن با تمركز بر كمپين‌هاي انتخاباتي و تبليغات كانديداها در فضاي مجازي و شبكه‌هاي اجتماعي با پروانه سلحشوري و طيبه سياوشي، دو نماينده اصلاح‌طلب مجلس دهم به‌گفت‌وگو نشستيم.