بزرگ‌ترين آتش‌فشان تاريخ

آتش‌فشان كوه تمبورا واقع در جزيره سامباوا كه آوريل 1815 در چنين روزي فعال شد قوي‌ترين فوران آتش‌فشاني ثبت‌شده در تاريخ حيات بشر است. اين جزيره آن زمان، يعني اوايل قرن نوزدهم بخشي از قلمرو هند شرقي هلند ـ يا به عبارت دقيق‌تر مستعمره پادشاهي هلند - محسوب مي‌شد و امروزه در مرزهاي اندونزي، در شمال اين كشور قرار دارد. ارتفاع ستون ناشي از انفجار از 43 كيلومتر هم بالاتر رفت و سنگ‌هايي از آن به كيلومترها آن‌طرف‌تر پرت شد. مي‌گويند بيشتر از 10 هزار نفر از اهالي جزيره سامباوا كه غافلگير و گرفتار شده بودند همان بدو فوران كشته شدند. آنان غافلگير شدند چون اين كوه تا آن زمان هيچ نشانه‌اي از فوران و فعاليت نداشت و حتي در افسانه‌ها و قصه‌هاي بومي آن منطقه هم هميشه كوهي خاموش وصف مي‌شد كه هزاران سال است آرام گرفته و به خواب رفته است. اما اين غول خفته سرانجام بيدار شد و هزاران نفر از همسايگانش را به كام مرگ كشيد. چنان خاكستري از آن در هوا پخش شد كه تا چند روز بعد خورشيد ديده نمي‌شد و جهان - حداقل براي بازماندگان فاجعه - تيره و تار شده بود. صداي انفجارش را تا دوردست‌ها شنيدند و بخش بزرگي از شرق آسيا لرزش آن را، كمتر يا بيشتر احساس كردند. چند سونامي متوسط هم به راه افتاد و موج‌هايش به سواحل آن اطراف رسيد. اما پيامدهاي اين فوران از خود آن بزرگ‌تر و گسترده‌تر بود و بر بسياري چيزها تاثير گذاشت. دماي كره زمين براي مدتي افت كرد و در بسياري نواحي، آب و هواي زمستاني ايجاد شد. اين تغيير آنقدر شديد بود كه سال بعد، يعني سال 1816 در بسياري از نقاط جهان شروع و پايان تابستان احساس نشد و به همين دليل هم هست كه سال 1816 را سال بي‌تابستان ناميدند. در بخش‌هايي از جهان - مثلا امريكاي شمالي - در ماه جولاي برف باريد و منجر به يخبندان شد. مردم محلي براي مواجهه با چنين بحراني آماده نبودند و هيچ تدبير جايگزيني هم براي جبران اين كمبود نداشتند. چنين بود كه آتش‌فشان تمبورا با نابودي كشاورزي باعث قحطي شد و گرسنگي چاره‌ناپذير و بيماري‌هاي فراوان همراه آن فاجعه بدتري را رقم زد كه جان چند ده هزار نفر ديگر را هم گرفت و برخي روستاها را به كل خالي از سكنه و متروك كرد. آمار دقيقي از قربانيان غيرمستقيم فوران كوه تمبورا نداريم، اما نوشته‌اند كه احتمالا عددي بزرگ‌تر از 80 تا 90 هزار نفر باشد.