وقتي رقابت‌هاي اقتصادي پررنگ‌تر مي‌شوند
عربستان و امارات، دو متحد رقيب
ترجمه: آرمين منتظري
عربستان سعودي و امارات متحده عربي به لحاظ تاريخي همواره روابط نزديكي با يكديگر داشته‌اند اما طي چندين سال اخير و همزمان با تلاش دو كشور براي ايجاد تحول در اقتصاد‌هاي‌شان و رفع وابستگي به منابع نفتي، امارات و عربستان وارد فضايي رقابتي بر سر مسائل نظير توريسم و امنيت شده‌اند. به نظر مي‌رسد اين رقابت كه ريشه اقتصادي دارد موجب شده منافع منطقه‌اي دو كشور نيز در برخي حوزه‌ها از هم دور شود. در سوي ديگر ماجرا نيز ايالات متحده امريكا سعي دارد با استفاده از همين اهرم، مسائل مربوط به حقوق بشر را در عربستان مديريت كرده و سعي كند، تفوقي بر رفتارهاي منطقه اين دو كشور داشته باشد. از سوي ديگر با توجه به شباهت مدل اقتصاد بدون نفت دو كشور ميان آنها رقابتي بر سر جذب هر چه بيشتر دلارهاي توريستي و نيروهاي كار با كيفيت و متخصص آغاز شده است. البته به لحاظ استراتژيك اين دو كشور نقاط مشتركي با هم دارند. هر دو كشور در خصوص تحولات برنامه هسته‌اي ايران موضع مشترك دارند و نسبت به گسترش نفوذ منطقه‌اي ايران نگرانند. علاوه بر اين هر دو كشور به شدت سعي دارند زمان را از دست نداده و قبل از آنكه بازار جهاني نفت به بازاري كم‌سود تبديل شود، مسير اقتصاد خود را عوض كنند. از نظر سياست داخلي نيز دو كشور شرايطي تقريبا مشابه دارند. به اين معنا كه در هر دو كشور شخصيت‌هايي نظير محمدبن سلمان و محمدبن زايد قدرت را در دست دارند كه هر دو بر لزوم اصلاحات منطقه‌اي تاكيد داشته و در عين حال معتقدند، لزومي ندارد اين اصلاحات آزادي‌هاي سياسي را نيز شامل شود. اين نقاط مشترك موجب شده نه تنها رهبران دو كشور رابطه نزديكي داشته باشند بلكه سياست خارجي‌شان نيز تقريبا مشابه يكديگر باشد. البته اولويت‌هاي منطقه‌اي دو كشور به طور كامل با يكديگر تطابق ندارد. براي مثال عربستان و امارات در خصوص بحران يمن اختلاف نظر دارند. امارات نيروهاي نظامي‌اش را از ائتلاف حمله به يمن خارج كرد و رياض را در خصوص يمن تنها گذاشت. اماراتي‌ها در خصوص ليبي نيز نقش‌آفريني به شدت فعال‌تري دارند و آشكارا از خليفه حفتر حمايت مي‌كنند در حالي كه سعودي‌ها چندان موافق درگيري در ليبي نيستند. دو كشور حتي در خصوص قطر نيز اختلاف نظر دارند. در اوايل سال 2021 اين عربستان سعودي بود كه خيلي زودتر از امارات براي حل و فصل بحران قطع رابطه و محاصره قطر پيشقدم شد. علاوه بر همه اينها امارات طي سال‌هاي گذشته رفتاري در سياست خارجي‌اش داشته كه نشان مي‌دهد چندان به نقش رياض در رهبري منطقه اهميت نمي‌دهد. براي مثال اين ابوظبي بود كه در روند عادي‌سازي روابط كشورهاي حاشيه خليج فارس با اسراييل پيشقدم بود و تقريبا كنترل اين روند را در دست گرفت. يكي از مهم‌ترين صحنه‌هاي رقابت عربستان و امارت، صنعت توريسم است. طي ساليان گذشته امارات متحده عربي موفق شده در دوبي، مركزي جذاب را براي توريست‌ها مهيا كند. اما واقعيت اين است كه جاذبه‌هاي توريستي امارات متحده عربي از برج‌هاي بلند گرفته تا سواحل جذاب و صحراهاي سحرآميز ديگر مانند گذشته جذاب نيستند و نياز به به روزرساني دارند. اگرچه امارات در زمينه توريسم سال‌ها از عربستان سعودي جلوتر است اما تجربه پيش‌روي امارات فرصتي را در مقابل عربستان قرار خواهد داد تا بتواند با استفاده از آن تجربه جذابيت‌هاي بيشتر و به روزتري در اختيار توريست‌ها قرار دهد. با توجه به اينكه عربستان سعودي از منابع مالي بسيار زيادي برخوردار است، پيشبرد طرح‌هاي جذاب توريستي برايش دشوار نخواهد بود. عربستان در نظر دارد برج جده را طي سال‌هاي آينده افتتاح كند كه گفته مي‌شود حتي از برج خليفه نيز بلندتر است و در واقع بلندترين سازه جهان است. از سوي ديگر احداث مراكز تفريحي در سواحل درياي سرخ، احداث مراكز خريد بزرگ در مراكز شهري و مراكز تفريحي، زمين‌هاي گلف و ديگر مراكز توريستي از برنامه‌هاي در حال اجراي عربستان است. علاوه بر اين عربستان هنوز برخلاف امارات در سياست‌هاي مالياتي خود سختگيري نكرده است و اين امر موجب تشويق بيشتر توريست‌ها خواهد شد. نكته ديگر اين است كه عربستان سعودي داراي يك برتري طبيعي است كه امارات نمي‌تواند با آن رقابت كند و آن مناسك حج تمتع و حج عمره است. در سال ميليون‌ها مسلمان از سراسر جهان به مكه و مدينه مي‌روند و مناسك حج را به جا مي‌آورند. علاوه بر اين قرار گرفتن عربستان سعودي در مسير تاريخي تجارت، برتري‌اي است كه امارات از آن برخوردار نيست. در زمينه جذب سرمايه خارجي دلاري اين امارات است كه دست برتر را دارد. امارات به واسطه قوانين و مقررات تسهيل‌كننده همچنين فضاي جذاب و دوستانه براي سرمايه‌گذاران مقصد مناسب‌تري محسوب مي‌شود. به واسطه همين معيارها بوده كه امارات در رتبه‌بندي مقاصد مناسب براي سرمايه‌گذاري كه از سوي بانك جهاني اعلام شده در مقام شانزدهم قرار گرفته است. در آن سو اما رتبه عربستان سعودي 62 است و در زمينه قوانين و مقررات هنوز مشكلات زيادي دارد. البته روند حركت سعودي‌ها رو به بهبود است. جالب است بدانيد كه در سال 2018 رتبه عربستان سعودي در جذب سرمايه‌گذاري خارجي 92 بود! اما حالا قوانين حقوقي و مقررات داخلي به سرعت در عربستان در حال تغيير است و عربستان تلاش مي‌كند براساس چشم‌انداز 2030 تغييرات مورد نياز را هر چه سريع‌تر اجرا كند. برخي كارشناسان معتقدند اگر عربستان سعودي به همين شكل پيش برود به زودي فاصله‌اش تا امارات را جبران خواهد كرد البته بايد در نظر داشت كه امارات نيز بيكار نخواهد نشست. امارات هم طرح‌هاي اصلاحي براي جذب سرمايه‌گذاري خارجي را در دست اجرا دارد. علاوه بر اين روابط اقتصادي ميان امارات و اسراييل نيز در حال شكل‌گيري است كه ابتدا قرار است در حوزه‌هاي حمل و نقل، انرژي، دفاعي و مالي برقرار شود. عربستان و امارات در زمينه نظامي هم رقابت نزديك و تنگاتنگي با هم دارند اما با توجه به اينكه امارات در آينده نزديك دسترسي بيشتري به تكنولوژي روز نظامي همچنين صنايع نظامي اسراييل خواهد داشت به نظر مي‌رسد در اين حوزه امارات دست برتر را داشته باشد.
اما كاملا بديهي است اصلاحات اقتصادي كه بيان شد موجب خواهد شد تا طرفين در زمينه ديپلماتيك نيز رقابت تنگاتنگي را با يكديگر آغاز كنند. به نظر مي‌رسد كه در زمينه ديپلماتيك نقش ايالات متحده امريكا مي‌تواند به تهديدي براي برنامه‌هاي اقثصادي دو كشور تبديل شود. رويكرد دولت بايدن در اولويت قرار دادن حقوق بشر در خصوص كشورهاي عربي به خصوص عربستان سعودي مي‌تواند سرمايه‌گذاران خارجي را در خصوص احتمال اعمال تحريم‌هاي حقوق بشري عليه اين دو كشور نگران كند. در حال حاضر به نظر مي‌رسد، عربستان سعودي وضعيت بغرنج‌تري در خصوص حقوق بشر دارد اما سابقه حقوق بشري امارات نيز با توجه به فعاليت‌هاي منطقه‌اي و مشاركتش در جنگ با يمن همچنين فعاليت‌هايش در ليبي توجه امريكا را به خود جلب كرده است. از اين منظر هر گونه رفتار خشونت‌آميز منطقه‌اي توسط اين دو كشور مي‌تواند برايشان گران تمام شود. براي مثال تلاش‌هاي امارات متحده عربي براي اعمال فشار بر قطر و محاصره اقتصادي اين كشور و پيگيري قرائت سياسي خاصي از اسلام با برخورد امريكا مواجه شده و در اين ميان عربستان منفعتش را از آن خود كرده است. علاوه بر اين به نظر مي‌رسد، عربستان و امارات براي پيشبرد طرح‌هاي خود نياز دارند در روابط‌شان با ايران به سمت ثبات حركت كنند. در حال حاضر يكي از نگراني‌هاي سرمايه‌گذاران خارجي كيفيت روابط عربستان و امارات با ايران و ترس از بروز برخورد‌هاي شديد ميان طرفين است. شايد يكي از دلايل تغيير رويكرد عربستان در قبال ايران طي يك سال گذشته، در كنار ديگر دلايل، همين فاكتور باشد. علاوه بر اين عربستان و امارات سعي دارند روابط خود را با چين توسعه دهند اما چيني‌ها به سمت هر كشوري كه عملكرد اقتصادي موفق‌تري داشته باشد، خواهند چرخيد. مخلص كلام اينكه اگرچه رشته‌هايي كه روابط دو كشور را همچنان نزديك نگه مي‌دارند بر جاي خود باقي خواهند ماند اما رقابت ميان دو كشور بر سر جذب سرمايه خارجي، نيروي كار متخصص، توريست و معاملات تجاري، روابط ميان آنها را تحت تاثير قرار خواهد داد. در اين فضاي رقابتي، اين دو كشور نه تنها سعي خواهند كرد فرصت‌هاي اقتصادي را از يكديگر بربايند بلكه حتي ممكن است در فضاي افكار عمومي و كمپين‌هاي اقتصادي، اقداماتي را عليه رقباي ديگر نظير عمان و قطر صورت دهند.
منبع: Newsline
به نظر مي‌رسد عربستان و امارات براي پيشبرد طرح‌هاي خود نياز دارند در روابط‌شان با ايران به سمت ثبات حركت كنند. در حال حاضر يكي از نگراني‌هاي سرمايه‌گذاران خارجي كيفيت روابط عربستان و امارات با ايران و ترس از بروز برخورد‌هاي شديد ميان طرفين است. شايد يكي از دلايل تغيير رويكرد عربستان در قبال ايران طي يك سال گذشته، در كنار ديگر دلايل، همين فاكتور باشد. علاوه بر اين عربستان و امارات سعي دارند روابط خود را با چين توسعه دهند اما چيني‌ها به سمت هر كشوري كه عملكرد اقتصادي موفق‌تري داشته باشد، خواهند چرخيد.