چه چيزي پشت تغيير
در روابط ايران و عربستان است؟
مذاكرات تهران و رياض از جمله تحولات دوران پس از ترامپ
ديپلماسي ايراني| قدم‌هاي اصلاحي برداشته‌شده از سوي عربستان سعودي و ايران آخرين نمونه تغيير وضعيت در منطقه غرب آسياست. محمد بن سلمان، وليعهد عربستان سعودي هفته گذشته به خبرگزاري كشورش گفت كه مي‌خواهد «يك رابطه خوب و فاخر» با ايران داشته باشد. او همچنين به منظور ايجاد يك رابطه مفيد و مثبت براي حل مشكلاتي كه عربستان سعودي و شركاي منطقه‌اي آن با تهران داشته‌اند، ابراز تمايل كرد. سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت امور خارجه ايران متقابلا پيام‌هاي گرم محمد بن سلمان را با نشانه‌هايي از علاقه‌مندي ايران به آغاز دوره جديدي از تعامل و همكاري پاسخ داد. براساس گزارش رسانه‌ها، مقامات دو كشور از دي‌ماه به طور محرمانه با يكديگر ديدار داشته‌اند. بر هيچ‌كس پنهان نيست سعودي‌ها كه دولت بايدن آنها را در يمن رها كرده، خواستار خروج از انزوا و كنار گذاشتن ايجاد ائتلاف ضدايراني است كه اهداف مختلفي را دنبال مي‌كرد. سياست حداكثر فشاري ترامپ، راهبردي طراحي‌شده با همكاري رهبران كشورهاي عرب خليج فارس دركشاندن ايران به پاي ميز مذاكره شكست خورد و دولت بايدن كه مشتاق احياي توافق هسته‌اي است، بعيد است بر ۱۲ شرط مايك پمپئو، وزير امور خارجه سابق ايالات متحده پافشاري كند.
ثانيا تلاش دو وليعهد جاه‌طلب خليج فارس براي تغيير شكل منطقه به شكست انجاميده است. محمد بن سلمان كه به دليل قتل جمال قاشقجي، روزنامه‌نگار سعودي اعتبارش به شدت خدشه‌دار شد همچنان به چشم‌انداز ۲۰۳۰ (برنامه‌اي براي كاهش وابستگي عربستان سعودي به نفت، تنوع بخشيدن به اقتصاد و توسعه بخش‌هاي خدماتي مانند بهداشت، آموزش، زيرساخت، تفريحي و گردشگري است) و مبارزه با افراط گرايي تاكيد دارد.
هنوز جايگاه بين‌المللي او حتي نزديك به آن وقتي نيست كه يك ماه را به سياحت در واشنگتن گذراند. محمد بن زايد، وليعهد ابوظبي، مخفيانه به نوبه خود تلاش كرده است تا روابط خود را ترميم كند. برنامه او براي نظم جديد منطقه‌اي شكست خورده و تلاش‌هايش در مهار ايران و تركيه ناموفق بوده است.
در واقع حتي محاصره قطر از سوي محور مذكور نيز نتيجه نداد.كشورهاي عربي حوزه خليج فارس در ۱۶ دي ۱۳۹۹ محدوديت‌هاي وضع‌شده عليه قطر را كنار گذاشتند در حالي كه دوحه با هيچ‌يك از خواسته‌هاي آنها از جمله بسته شدن پايگاه نظامي تركيه در اين كشور موافقت نكرد.
اقدامات ظاهري ايالات متحده
علاوه بر اين مشخص شد كه ايالات متحده به برنامه خروج خود از منطقه ادامه مي‌دهد. انتظار مي‌رود واشنگتن به دنبال عقب‌نشيني‌اش از افغانستان بر عراق متمركز شود و به تعهدات موجود در سوريه پايبند باشد نه اينكه مسووليت بيشتري را به عهده بگيرد اما در اين آخر تمام بازيگران اين عرصه با توجه به توازن قدرت در حال پيدايش به دنبال اصلاح روابط متشنج و شروع مرحله‌اي جديد در مناسبات هستند. در حال حاضر كشورها برخي اقدامات احتياطي را انجام مي‌دهند تا هنگامي كه شرايط جديدي رخ مي‌دهد، غافلگير نشوند.تلاش‌هاي تركيه براي عادي‌سازي مناسبات با مصر و امارات متحده عربي همراه با شايعه پيگيري رويكرد تنش‌زدايي با عربستان سعودي و اسراييل با واقعيت‌هاي جديد ارتباط مستقيم دارد. به علاوه اسراييل مي‌داند كه روند عادي‌سازي روابط با كشورهاي عربي پس از شكست دونالد ترامپ، رييس‌جمهور پيشين ايالات متحده كند شده و اين واقعيت را درك مي‌كند كه ايران در اين دوره جديد، قدرت بيشتري خواهد داشت.
شروعي كاملا جديد؟
نمي‌توان انتظار داشت كه تلاش‌هاي عادي‌سازي براي دستيابي به شروع مجدد قدرت‌هاي منطقه‌اي مانند تركيه، عربستان سعودي، مصر، ايران و اسراييل نتايج فوري به دست آورد. هيچ طرفي مايل به دادن امتيازات عمده نيست بنابراين مجبور به مصالحه هستند و هر كدام تغييرات جزيي انجام خواهند داد. به هر حال هيچ كشوري قصد ندارد سياست مربوطه خود را كه براي آغاز شرايط جديد تحت فشار قرار دارد،كنار بگذارد. به عنوان مثال عربستان سعودي قاعدتا نمي‌تواند انتظار داشته باشد كه ايران برنامه هسته‌اي خود را تعطيل يا توليد موشك‌هاي بالستيك را متوقف كند تا منجر به توقف حملات شبه‌نظاميان حوثي‌ها به آن كشور شود. به همين ترتيب مصر نمي‌تواند انتظار داشته باشد تركيه به عنوان بخشي از ايجاد روابط حسنه از ليبي خارج شود. در نظر گرفتن محدوديت‌هاي عادي‌سازي در مورد سياست خارجي آن كشور بسيار مهم است. روند كار كند خواهد بود اما تغييرات پويايي براي رسيدگي به مسائل واقعي ايجاد خواهد شد.
ما در آستانه يك دوره جديد قرار داريم؛ دوره‌اي كه همه طرف‌ها يكديگر را زير نظر گرفته‌اند و با فراغت بيشتري با هر كسي كه بخواهند صحبت و مذاكره مي‌كنند .
منبع: ديلي صباح