سوراخ لايه اوزون

ماجراي سوراخ لايه اوزون يكي از مشهورترين داستان‌هاي نسل ما بود و در مقطعي، مدام درباره‌اش صحبت مي‌شد حتي مثل بسياري از مسائل مهم ديگر جوك‌هايي هم براي آن ساخته بودند. مثلا كسي را براي دوختن سوراخ فرستادند و او اين كار را كرد اما هرقدر منتظرش ماندند برنگشت، بعد تحقيق كردند و ديدند كه آن طرف لايه اوزون گير افتاده است. اما اصل ماجرا چه بود؟ براي پاسخ به اين پرسش بايد به اواسط دهه 1980 ميلادي برگرديم. شانزدهم مه 1985 بود كه مقاله‌اي در مجله نِي‌چر منتشر شد كه نام 3 دانشمند انگليسي روي آن ديده مي‌شد؛ جوزف فارمن، برايان گاردنر، جاناتان شانكلين و حرف‌شان اين بود كه در سطح پاييني لايه اوزون در قطب جنوب نوعي وضعيت غيرعادي ديده مي‌شود. راستش من متن اصلي اين مقاله را نخوانده‌ام گويا اين دانشمندان مستقيم و صريح به سوراخ شدن لايه اوزون نپرداخته بودند اما از بحثي كه پيش مي‌كشيدند چنين استنباط مي‌شد كه تشديد اين شرايط غيرعادي ممكن است به ايجاد حفره‌اي در آن نقطه از لايه اوزون منتهي شود. در واقع اين بخش از بحث‌شان- يا برداشتي كه از آن مي‌شد- براي عموم مردم قابل فهم و ملموس بود و از اين‌رو مساله‌اي كه آنها پيش كشيدند به «خطر سوراخ شدن لايه اوزون» مشهور شد. اين خطر كه انصافا خطري جدي هم بود- و فعالان محيط‌زيست و مدافعان كره‌زمين هم مدام درباره‌اش هشدار مي‌دادند- به مثالي براي نشان دادن تهديد انسان در نابود كردن زندگي روي زمين تبديل شد كه استفاده بي‌رويه و افراطي از مواد شيميايي و صنعتي به ظاهر دركوتاه‌مدت به بهبود زندگي جوامع مي‌انجامد اما در بلندمدت محيط‌زيست و جو زمين را آلوده و مسموم مي‌كند و پيامدهاي خطرناكي مثل سوراخ شدن لايه اوزون را هم به دنبال دارد(مي‌دانيم كه لايه اوزون درصد بالايي از پرتو فرابنفش خورشيد را جذب مي‌كند و زندگي روي كره‌زمين را ممكن مي‌سازد.) بحث «سوراخ اوزون» هم به سرعت بالا گرفت و هم در زماني كوتاه، اجماعي جهاني را رقم زد. چون هم مساله روشن بود و هم خطر جدي و همه مي‌گفتند حالا كه لايه اوزون، اين پوشش محافظ حيات آسيب ديده است بايد حتما كاري براي ترميم آسيب‌ديدگي و جلوگيري از آسيب‌هاي بعد انجام داد. در اولين قدم 46 كشور سال 1987 معاهده مونترال را امضا كردند و متعهد شدند حجم توليدات شيميايي و صنعتي مضر براي لايه اوزون را كم كنند. رفته‌رفته تمام اعضاي ديگر سازمان ملل متحد هم اين تعهدات را پذيرفتند و به جمع كشورهاي عضو قرارداد مونترال پيوستند. دانشمندان مي‌گويند كه خطر بزرگ تا حدي برطرف شده و پيش از پايان قرن 21 
-كه احتمالا هيچ‌كدام از ما آن را نخواهد ديد- لايه اوزون به حالت عادي برمي‌گردد. شايد به همين دليل هم بود كه كوفي عنان، دبيركل سابق سازمان ملل هميشه مي‌گفت اگر به تاريخ اين سازمان نگاه كنيم، عهدنامه مونترال احتمالا تنها توافق جهاني واقعا موفق است كه همه آن را امضا كردند و به آن پايبند ماندند. همچنين ناگفته نماند كه مجله ني‌چر(Nature) ژورنالي علمي است كه دفتر آن در لندن قرار دارد و از اواسط پاييز 1869 هر هفته يك شماره از آن منتشر مي‌شود.