گشايشي كه راه بازگشت به برجام را هموار مي‌كند

گروه ديپلماسي

با تصميم تهران براي تمديد يك ماهه اجراي تفاهم با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براي استمرار حفظ داده‌هاي نظارتي آژانس در خاك ايران، يكي از موانع احتمالي در برابر ادامه مذاكرات براي احياي برجام برداشته ‌شد. روزنامه اعتماد در شماره ديروز به نقل از دو منبع آگاه از قطعي شدن تصميم تهران براي تمديد تفاهم موقت با آژانس براي استمرار نگهداري اطلاعات دوربين‌هاي نظارتي آژانس در خاك كشور و اجراي داوطلبانه پروتكل‌هاي الحاقي تا يك ماه آينده خبر داده‌ بود. تصميم ايران براي تمديد 31روزه توافق، واپسين پنجره نيمه‌باز براي بازگشت امريكا و طرف‌هاي باقيمانده در برجام به اجراي كامل تعهدات‌شان در برجام خواهد بود. سه سال بعد از آنكه امريكا تحت رياست‌جمهوري دونالد ترامپ تصميم گرفت از قطار در حال حركت برجام بيرون بپرد، حالا مقام‌هاي دولت جديد اين كشور تحت فشار قرار دارند تا با لغو كامل تحريم‌هاي برجامي و تحريم‌هايي كه در دوران رياست‌جمهوري ترامپ تصويب شد، به اجراي تعهدات خودشان در برجام بازگردند و اجازه دهند كه ديگر كشورها نيز تعهدات مرتبط با اين توافق را اجرا كنند. 

گمانه‌زني‌ها در مورد تمديد ضرب‌الاجل قطع كامل اجراي داوطلبانه پروتكل‌هاي الحاقي توسط ايران، همزمان با نزديك شدن مهلت موعد پايان مهلت سه‌ماهه به آژانس بين‌المللي انرژي اتمي افزايش يافته ‌بود، چراكه به‌‌رغم اعلام پيشرفت‌هاي قابل ملاحظه در مذكرات 1+4 با ايران و امريكا در وين، همچنان اين گفت‌وگوها به نتيجه نرسيده ‌بود و با گذشتن از ضرب‌الاجل ايران براي قطع همكاري‌ها در چارچوب پروتكل‌هاي الحاقي، احتمال اين وجود داشت كه مسير مذاكرات كاملا مسدود شود. ايران اسفند ماه سال گذشته، در پي سفر رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، در اقدامي براي نشان دادن حسن نيت اعلام كرده ‌بود كه به‌‌رغم اجراي كامل قانون «اقدام راهبردي براي لغو تحريم‌ها» مصوب مجلس شوراي اسلامي، اطلاعات مربوط به دوربين‌هاي نظارتي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در تاسيسات خود را به صورت موقت و به مدت سه ماه در داخل كشور نگهداري مي‌كند. بر اساس اين توافق قرار بود در صورتي كه مذاكرات با طرف‌هاي برجام براي اجراي كامل تعهدات كشورهاي باقيمانده و امريكا به نتيجه برسد، ايران اطلاعات نگهداري شده در تهران را به آژانس تحويل دهد و در غير اين صورت، اين اطلاعات كاملا نابود شود. همزمان با دور چهارم نشست‌هاي كميسيون مشترك برجام و امريكا كه از 13فروردين ماه سال جاري در وين آغاز شده است، رسانه‌ها از گفت‌وگوهاي موازي ميان يك هيات كارشناسي سازمان انرژي اتمي ايران و آژانس خبر داده ‌بودند. برخي رسانه‌هاي خارجي با نقل قول از منابع حاضر در مذاكرات مربوط به برجام از جمله ميخاييل اوليانوف، رييس هيات مذاكره‌كننده روسي، خبر داده ‌بودند كه خبر تمديد تفاهم ايران و آژانس، پيش از پايان دور چهارم مذاكرات كميسيون مشترك برجام در وين اعلام خواهد شد، ولي در پي پايان نشست وين و بازگشت نمايندگان كشورهاي طرف برجام به پايتخت‌هاي‌شان، اين ابهام ايجاد شد كه مذاكرات تمديد توافق با شكست مواجه شده است. اما بر خلاف انتظار رسانه‌هاي خارجي براي اعلام تمديد تفاهم توسط هيات مذاكره‌كننده ايران در وين، آن‌گونه كه روز گذشته «اعتماد» گزارش داده‌ بود، تصميم به تمديد توافق در تهران اتخاذ شده‌ بود و بايد توسط نهادهاي ذي‌ربط در تهران اعلام مي‌شد. خبر تمديد تفاهم ايران و آژانس به روز دوشنبه نخست توسط كاظم غريب‌آبادي، سفير و نماينده دايم كشورمان نزد سازمان‌هاي بين‌المللي در وين، رسما اعلام شد.
صالحي: تصميم نظام به آژانس ابلاغ شد
علي‌اكبر صالحي، معاون رييس‌جمهور و با اشاره به اتمام مهلت سه ماهه ضبط دوربين‌هاي مستقر آژانس و تماس تلفني صبح امروز با رافائل گروسي مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي افزود: مذاكرات 1+4 كه در وين در جريان است، تصميم جمهوري اسلامي ايران بر اين قرار شد كه تا يك ماه ديگر برنامه‌ها ضبط شود و اين مصوبه، حوالي ظهر در تماسي تلفني به جناب آقاي گروسي ابلاغ شد. وي ادامه داد: ما هيچ بيانيه مشتركي اين‌بار نداريم و اين تصميم نظام را ابلاغ كرديم و اميدواريم در اين فرصت داده شده مذاكرات به نتيجه مورد نظر برسد. رييس سازمان انرژي اتمي در خصوص ادامه غني‌سازي ۶۰ درصد افزود: غني‌سازي ۶۰ درصد، ۲۰ درصد و ۵ درصد همچنان ادامه دارد و ميزان انباشت ذخاير اورانيوم ۲۰ درصد ما بالاي ۹۰ كيلوگرم است كه بر اساس قانون مصوب مجلس بايد در يك‌سال به ۱۲۰ كيلوگرم مي‌رسيد و الان بعد از حدود ۴ ماه به ۹۰ كيلوگرم رسيده است. آقاي صالحي گفت: ميزان اورانيوم ۶۰ درصد ما بالاي ۲.۵ كيلوگرم رسيده است و اورانيوم ۵ درصد ما هم بالاي ۵ تن است و فعاليت‌هاي هسته‌اي ما همچنان ادامه دارد. 

شوراي عالي امنيت ملي تصميم گرفت
مرجع تصميم‌گيري در خصوص تمديد توافق ميان تهران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، يكي از مسائلي بود كه در طول هفته گذشته باعث برخي ابهام‌ها شده ‌بود. مجتبي ذوالنوري، رييس كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس شوراي اسلامي، در پي انتشار خبرهايي در مورد مذاكرات ايران و آژانس براي تمديد توافق گفته ‌بود كه تمديد اين تفاهم در اختيار وزارت خارجه نيست و چون قانون «اقدام راهبردي براي لغو تحريم‌ها» مصوب مجلس است، تمديد تفاهم بايد در مجلس يا شوراي عالي امنيت ملي تصويب شود. روز دوشنبه، دبيرخانه شوراي عالي امنيت ملي با انتشار بيانيه‌اي خبر داد كه تصميم مذكور نه در وين، بلكه توسط شوراي عالي امنيت ملي در تهران اتخاذ شده است. در بيانيه توضيحي دبيرخانه شوراي عالي امنيت ملي در خصوص پايان موعد بيانيه مشترك ايران با آژانس در خصوص توقف اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي آمده است: «روز سوم خردادماه ۱۴۰۰ فرصت سه ماهه در خصوص نگهداري داده‌ دوربين‌هاي نظارتي نصب شده در تاسيسات هسته ايران به پايان ‌رسيد.» شوراي عالي امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران با تاكيد بر تداوم توقف اجراي داوطلبانه پروتكل الحاقي از سوي ايران بر اساس قانون «اقدام راهبردي براي لغو تحريم‌ها و صيانت از منافع ملت ايران» در مورد نحوه ادامه كار پس از انقضاي زمان توافق قبلي با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تصميم گرفت؛ با توجه به در جريان بودن مذاكرات فني پيرامون حل و فصل موضوعات پادماني ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه به موازات مذاكرات وين در جريان است، حفظ داده‌ دوربين‌هاي نظارتي را به مدت يك ماه از تاريخ سوم خردادماه ۱۴۰۰ ادامه دهد تا از اين طريق فرصت لازم براي پيشرفت و به نتيجه رسيدن مذاكرات فراهم شود.

عراقچي: نشانه‌هايي مبني بر عزم امريكا
براي بازگشت به برجام وجود دارد
سيد عباس عراقچي، معاون سياسي وزير امور خارجه و مذاكره‌كننده ارشد جمهوري اسلامي ايران در نشست كميسيون مشترك برجام، در مصاحبه با خبرگزاري روسي اسپوتنيك از آمادگي ايران براي بازگشت به اجراي تعهدات هسته‌اي خود ذيل برجام در صورت لغو همه تحريم‌هاي امريكا عليه ايران خبر داد. عراقچي در خصوص روند مذاكرات احياي برجام به اسپوتنيك گفت: نشانه‌هايي از بازگشت امريكا به برجام وجود دارد ولي مذاكرات هنوز به پايان نرسيده است. وي در ادامه تصريح كرد: اگر همه تحريم‌ها برداشته شود و ايران لغو تحريم‌ها را راستي‌آزمايي كند ايران به تعهدات خود بازمي‌گردد. معاون سياسي وزير امور خارجه در خصوص تمديد تفاهم ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نيز اظهار داشت: «تصميم [دولت] ايران براي ادامه ضبط داده‌ها حداكثر به مدت يك ماه ديگر به آژانس مخالف با مصوبه مجلس نيست.»

كشورهاي طرف مذاكره از فرصت حسن نيت ايران استفاده كنند
بعدازظهر دوشنبه كاظم غريب‌آبادي گفت: «تصميم ايران براي ادامه ضبط داده‌ دوربين‌ها حداكثر تا يك‌ماه ديگر، امروز از سوي سازمان انرژي اتمي به اطلاع مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي رسيد.» مقام‌هاي ايراني تاكيد كرده‌اند كه تمديد تفاهم با آژانس به معناي تغيير شرايط كنوني نظارت‌ها نيست و اطلاعات مرتبط با دوربين‌هاي آژانس مطابق توافق پيشين همچنان در تهران حفظ مي‌شود. غريب‌آبادي افزود: «داده‌هاي سه ماه گذشته همچنان در اختيار سازمان انرژي است و به آژانس منتقل نمي‌شود.» وي افزود: «داده‌هاي يك ماه پيش‌رو نيز صرفا نزد ايران خواهد ماند. در رابطه با حذف يا انتقال داده‌ها، همان شرايط تفاهم مشترك سه ماهه همچنان حاكم خواهد بود.» نماينده دايم كشورمان به كشورهاي طرف مذاكره توصيه كرد تا از اين فرصت كه بر اساس حسن نيت ايران فراهم شده است، در جهت لغو كامل تحريم‌ها به گونه‌اي عملي و قابل راستي‌آزمايي استفاده كنند.

اختلا‌ف‌نظر سه روزه
در اظهارنظرهاي جداگانه‌اي كه از سوي دبيرخانه شوراي عالي امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران و مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي منتشر شده است، به نظر مي‌رسد كه در مورد موعد پايان توافق پيشين ميان تهران و آژانس اختلاف نظري وجود داشت. رافائل گروسي، مديركل آژانس در نشست خبري روز دوشنبه خود مدعي شد كه توافق مذكور چهار روز پيش (31ارديبهشت) منقضي شده است، با اين حال شوراي عالي امنيت ملي تاريخ انقضاي توافق پيشين را 3خرداد اعلام كرده است. با اين حال به نظر مي‌رسد كه به‌‌رغم وجود اين اختلاف‌نظر چهار روزه در تاريخ انقضاي توافق پيشين، تغيير ويژه‌اي در پايبندي ايران به توافق قبلي ايجاد نشده است، چراكه به اعتقاد تهران تاريخ انقضاي تفاهم سوم خرداد بود و با تصميم براي تمديد اين توافق براي يك ماه، تا سوم تير ماه نيز پايبندي به شرايط قبلي ادامه خواهد داشت. در هر صورت به نظر مي‌رسد كه هر دو طرف پذيرفته‌اند كه تفاهم تا روز 3خرداد جريان داشته و تمديد يك ماهه آن به معناي استمرارش تا روز 3تير ماه مصادف با 24ژوئن است.

روسيه: اقدام ايران ستودني است
ميخاييل اوليانوف، نماينده روسيه در سازمان‌هاي بين‌المللي در وين در صفحه توييترش درباره تمديد يك ماهه تفاهمنامه ميان ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نوشت: ايران تفاهمنامه موقت با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در زمينه راستي‌آزمايي را به مدت يك ماه تمديد كرد. اقدامي ستودني است. اوليانوف افزود: اين امر به حفظ جو در مذاكرات احياي برجام در وين و تسهيل به دست آمدن نتيجه موفقيت‌آميز تلاش‌هاي ديپلماتيك براي احياي توافق هسته‌اي كمك مي‌كند. 

اروپا: در صورت بازگشت امريكا، ايران آماده بازگشت به تعهداتش است
جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا دوشنبه، همزمان با اعلام خبر تمديد توافق ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي گفت كه ايران بيشترين نظارت‌هاي هسته‌اي را در جهان دارد. وي در ادامه خاطرنشان كرد: ايران آماده بازگشت به اجراي تعهداتش ذيل برجام در صورت پايبندي واشنگتن به بخش اقتصادي اين توافق است. بنابر گزارش الجزيره، بورل همچنين گفت كه تاسيسات هسته‌اي ايران داراي بيشترين نظارت هستند. مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در عين حال افزود: هرچه حصول توافق با ايران (براي احياي برجام) بيشتر طول بكشد، اين كشور فرصت بيشتري براي تبديل شدن به يك قدرت هسته‌اي را دارد و برجام تنها جلوگيري از آن است.

گروسي: نگران نتيجه انتخابات ايران نيستم
مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بعدازظهر دوشنبه با يك روز تاخير و بعد از آنكه نشست خبري يكشنبه‌اش را لغو كرد، در مقابل خبرنگاران قرار گرفت تا خبر تمديد تفاهم دوجانبه ميان تهران و آژانس را براي استمرار اجراي داوطلبانه پروتكل‌هاي الحاقي در چارچوب قانون اقدام راهبردي براي لغو تحريم‌ها را تاييد كند. هر چند قرار بود اين نشست خبري يك روز زودتر برگزار شود، ظهر روز يكشنبه اعلام شد كه نشست خبري به زمان ديگري موكول شده است. رافائل گروسي تصريح كرد كه تفاهمات ايران و آژانس تا ٢٤ ژوئن ادامه خواهد يافت. گروسي افزود: اين، بدان معني است كه اطلاعات ضبط شده توسط تجهيزات فني همچنان تحت نظارت آژانس باقي خواهد ماند. مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي همچنين اظهار داشت: بايد بگويم كه هرچند اين تفاهم كه ابتدا در ماه فوريه حاصل شد، بسيار حايز اهميت بود اما اكنون به مراتب مهم‌تر است. رافائل گروسي در بخش ديگري از اين كنفرانس خبري توافق با ايران را يك «تفاهم فني موقت» توصيف كرد و افزود: گفت‌وگوهايي طولاني با علي‌اكبر صالحي رييس سازمان انرژي اتمي ايران داشتم. اطلاعاتي كه توسط تجهيزات فني ما از سايت‌هاي مختلف در ايران جمع‌آوري مي‌شود، ذخيره شده و همچنان ذخيره خواهد شد. سرنوشت داده‌هاي مربوط به آخر ماه نيز بعدا مشخص خواهد شد. اكنون تمام تجهيزات، شامل دوربين‌ها، جريان‌سنج‌ها (فلومترها) و كنتورهاي الكترونيكي آنلاين تا يك ماه ديگر به فعاليت خود ادامه خواهند داد. وي توضيح داد: فعاليت‌هاي راستي‌آزمايي و نظارت كه بر سر آنها توافق كرده‌ايم، براي مدت يك ماه همچنان ادامه خواهد داشت و در تاريخ ۲۴ ژوئن (سوم تيرماه) منقضي خواهد شد و اين چيزي است كه امروز در خصوص آن به توافق رسيديم. مديركل آژانس همچنين به خبرنگاران گفت: بايد اين مساله را بگويم طبق اين تفاهم موقت، دسترسي‌هاي آژانس در حد آن زمان كه ايران پروتكل الحاقي و برجام را اجرا مي‌كرد، نيست. اين تفاهم موقت، اقدامي براي جلوگيري از ايجاد شكاف و از دست دادن اطلاعات ضروري است. بر اين اساس، اطلاعات دوربين‌ها تا يك‌ماه آينده نيز تحويل آژانس نخواهد شد. وي خاطرنشان كرد: دست‌كم در حال حاضر مي‌دانيم كه چه تجهيزاتي در آنجا (ايران) وجود دارد و محاسبات و ارزيابي‌هاي‌شان چيست. تاكيد مي‌كنم كه اين براي ما ايده‌آل نيست و مثل يك ابزار اورژانسي است تا بتوانيم به فعاليت‌هاي راستي‌آزماي خود ادامه دهيم. شما مي‌دانيد كه به‌طور همزمان پارلمان ايران قانوني را تصويب كرده كه يكسري از دسترسي‌ها را به حالت تعليق درآورده است. گروسي درباره اينكه در صورت عدم حصول توافق ميان ايران و قدرت‌هاي جهاني درخصوص برجام طي يك ماه آينده، سرنوشت تفاهم موقت تهران و آژانس چه مي‌شود، اظهار داشت: هر موقع به آن نقطه رسيديم درباره‌اش بحث و رايزني خواهيم كرد. وي درباره انتخابات رياست‌جمهوري پيش‌رو در ايران هم تصريح كرد: روي كار آمدن دولت جديد ممكن است به معني چهره‌هاي جديد بر سر ميز مذاكره باشد. ما با ايران سروكار داريم و مردم اين كشور قرار است دولت جديد خود را انتخاب كنند. بنابراين، من نگران نيستم چراكه اطمينان دارم هر فردي كه روي كار بيايد به همكاري با آژانس ادامه خواهد داد. اين به نفع همه است.