دادگاه كيفري لاهه تكليف راتكو ملاديچ را مشخص كرد
حبس ابد براي قصاب سربرنيتسا
آرمين منتظري
دادگاه كيفري لاهه كه پرونده جنايات جنگ بالكان را بررسي مي‌كند، حكم حبس ابد راتكو ملاديچ را در مرحله تجديدنظر تاييد كرد. تاييد حكم نهايي عليه راتكو ملاديچ، فرمانده صرب‌هاي بوسني كه به دليل نقش‌آفريني‌اش در جنگ بالكان به جنايت عليه بشريت متهم شده بود، پايان فصلي تاريك ديگري از تاريخ اروپا بود. ملاديچ كه به قصاب سربرنيستا نيز معروف است در سال 2017 به جرم جنايت عليه بشريت از سوي ديوان كيفري بين‌المللي به حبس ابد محكوم شده بود. دادگاه تجديد نظر ملاديچ سه‌شنبه همين هفته برگزار شد و ملاديچ در نهايت به اتهام ارتكاب جرايمي نظير نسل‌كشي، جنايت عليه بشريت و جنايت جنگي به حبس ابد محكوم شد.
محكوميت نهايي ملاديچ در حالي اعلام مي‌شود كه حدود 30 سال از جنگ بالكان مي‌گذرد. جنگي كه در آن وحشيانه‌ترين جنايت جنگي در اروپا پس از پايان جنگ جهاني دوم رخ داد. براي نخستين بار در سال 1995 بود كه عليه ملاديچ اعلام جرم شد. ملاديچ كه حالا 79 ساله است همواره در تمامي سال‌هاي گذشته در جلسات دادگاه خود اعلام كرده صرفا در زمان جنگ وظايف نظامي كه به او محول شده بود را انجام داده است. ملاديچ در تمامي جلسات دادگاه خود نه از كارهاي كه انجام داده بود ابراز تاسف كرد و نه نشاني از پشيماني و عذرخواهي از خود نشان داد. به رغم اينكه بسياري از كارشناسان حقوقي معتقدند، جرايمي كه ملاديچ مرتكب شده از لحاظ رتبه‌بندي جرايم در ديوان كيفري بين‌المللي جزو وحشتناك‌ترين جرايم به شمار مي‌روند اما باز هم وكلاي ملاديچ نسبت به حكم اوليه دادگاه اعتراض كردند.
ملاديچ به ارتكاب مجموعه‌اي از جرايم متهم شده بود كه يكي از اين اتهامات حمله به غيرنظاميان و كشتار آنها در جريان محاصره 43 ماهه سارايوو است. ملاديچ همچنين متهم است كه دستور اعدام دسته‌جمعي 8 هزار مرد مسلمان را صادر كرده است. اين افراد در منطقه‌اي در سربرنيتسا تحت نظارت سازمان ملل قرار داشتند و نيروهاي ملاديچ بدون توجه به اين امر دست به اعدام آنها زدند. البته دادستان‌ها از دادگاه كيفري بين‌المللي خواسته بودند تا نسل‌كشي را نيز در فهرست اتهامات ملاديچ ثبت كند. آنها معتقد بودند كه ملاديچ در جنگ سال 1992 كه در واقع مرگبارترين سال جنگ بوسني محسوب مي‌شود و طي آن 45 هزار نفر كشته شدند، مرتكب جنايت نسل‌كشي شده است. قضات دادگاه با راي 4 به يك، راي نهايي خود را تاييد كرده و ملاديچ را به حبس ابد محكوم كردند. يكي از اين 5 قاضي يعني خانم پريسكا ماتيمبا نيامبه كه اهل زامبياست در همه موارد اتهامي به نفع ملاديچ راي داد. البته او در سخناني كه در دادگاه بيان كرد هيچ توضيحي درباره چرايي اين تصميم اعلام نكرد.
بين سال‌هاي 1992 تا 1995 يعني زماني كه جنگ بالكان در جريان بود حدود 100 هزار نفر كشته شدند و 2 ميليون و 200 هزار نفر نيز آواره شدند. برخي از برآوردها نشان مي‌دهد كه در اين جنگ كه در قلب اروپا رخ داد به بيش از 50 هزار زن تجاوز شد.
ملاديچ كيست؟
نام كوچك ملاديچ در اصل «راتيمير» است. نامي كه اگر بخواهيد به انگليسي ترجمه‌اش كنيد مفهومي سوالي دارد؛ چيزي شبيه به عبارت سوالي «جنگ يا صلح؟» در بالكان اين نام به طور معمول در زمان جنگ روي فرزندان پسر گذاشته مي‌شد. ملاديچ سال 1994 در مصاحبه‌اي با روزنامه تايمز گفته بود كه او در سال 1942 و در بحبوحه جنگ جهاني دوم در هرزگوين قديم كه حالا بخشي از بوسني و هرزگوين است به دنيا آمده است. ملايچ گفته بود كه درگيري و جنگ هميشه درونمايه دوران زندگي او بوده است. در طول سال‌هاي جنگ جهاني دوم مردم منطقه بالكان عموما درگير خشونت‌هاي داخلي بودند. در يك سو مسلمانان بوسنيايي قرار داشتند، در سوي ديگر مسيحيان صرب كه عقايدشان ريشه در مسيحيت ارتدوكس داشت و در سوي ديگر نيز كروات‌ها قرار داشتند كه به كليساي كاتوليك وابسته بودند. اين جماعت در آن زمان معمولا عليه يكديگر دست به سلاح مي‌برند و در نتيجه اين درگيري‌ها بيش سال‌هاي 1941 تا 1945 بيش از يك ميليون و 700 هزار نفر در يوگسلاوي سابق در همين درگيري‌ها كشته شدند.
بعد از جنگ و از پس خاكستر آن شخصي نظير «يوسيپ بروز تيتو» سر برآورد و با شعار «برادري و اتحاد» قدرت را در يوگسلاوي در دست گرفت. تيتو در نهايت در سال 1980 از دنيا رفت و در سال 1991 همه آن رشته‌هاي برادري و اتحادي كه تيتو سعي كرده بود در يوگسلاوي بسازد، پاره شد و در نهايت كشور درگير يكي از سياه‌ترين جنگ‌هاي داخلي اروپاي مدرن شد.
راتكو ملاديچ كه در ارتش يوگسلاوي خدمت كرده بود در ماه مه سال 1992 به عنوان فرمانده نيروهاي صرب در بوسني منصوب شد. بعد از كشتار سال 1995 در سربرنيتسا و اعلام جرم عليه او به اتهام ارتكاب جنايت جنگي، ملاديچ ابتدا براي مدتي در دفاتر نظامي ارتش صربستان روزگار گذراند سپس به زندگي مخفي روي آورده و همواره در حال فرار بود. در نهايت ملاديچ در سال 2011 دستگير شده و براي محاكمه به لاهه فرستاده شد.
اهميت حكمي كه اخيرا عليه ملاديچ صادر شده از اين جهت زياد است كه اخيرا گروه‌هاي ملي‌گرا در صربستان بسيار تلاش مي‌كنند، روايت ديگري را در جنگ بالكان ارايه كرده و جنايات صرب‌ها را انكار كنند. آنها حتي تلاش كرده‌اند در كتاب‌هاي درسي كودكان صرب هيچ ارجاعي به رخدادهاي سياه جنگ بالكان نشود. در واقع تلاش ملي‌گرايان در صربستان اين است كه جنايات جنگ بالكان را از حافظه تاريخ حذف كنند. از اين جهت است كه از مجرمان جنگي محكوم شده به عنوان قهرمان ياد مي‌شود و در برخي موارد به آنها پست‌هاي نظامي هم داده مي‌شود. براي مثال حداقلي يكي از اين جانيان به عنوان استاد آكادمي جنگ ارتش صربستان مشغول به كار شده است. در بخشي از بوسني كه صرب‌ها در آن اكثريت دارند، پوسترهاي بزرگ راتكو ملاديچ در لباس نظامي‌اش در مكان‌هاي عمومي نصب شده و او را به عنوان رييس اتحاديه كهنه‌سربازان معرفي مي‌كنند. يا اينكه يكي از خوابگاه‌هاي دانشجويي در اين منطقه به نام رادوان كارازيچ از رهبران سياسي صرب‌ها نام‌گذاري شده است. كارازيچ كسي بود كه در جريان جنگ بالكان مرتكب جنايات جنگي شد و از سوي دادگاه كيفري بين‌المللي به حبس ابد محكوم شد. سرگئي برامرتز، دادستان كل دادگاه لاهه در كنفرانسي تلفني با خبرنگاران اعلام كرد:«امروز ستايش يا انكار نسل‌كشي بسيار قدرتمندتر از 10 سال در حال انجام است.» او هشدار داد كه هنوز هستند سياستمداراني در بوسني، كرواسي و صربستان كه همچنان از تنفرهاي نژادي براي رسيدن به اهدافشان استفاده مي‌كنند:«هنوز اين رفتار را مي‌توان در سياستمداران اين منطقه مشاهده كرد. تنها تفاوتش اين است كه امروز آنها ديگر هيچ شرمي ندارند كه دروغ‌هايشان را علنا اعلام كنند».
دادگاه رسيدگي به جنايات جنگي در بالكان سال 1993 ايجاد شد و در آن زمان جنگ همچنان در جريان بود. هدف از تشكيل اين دادگاه اين بود كه بانيان خشونت‌ها تعقيب شده و سوابق اين جنگ براي باقي ماندن در تاريخ به صورت منظم و دقيق ثبت و ضبط شود تا بلكه بتوان بعدها از اين سوابق حتي براي رسيدن به نوعي صلح و سازش استفاده كرد. در طول ساليان عليه بيش از 160 نفر اعلام جرم شده و 80 دادگاه نيز برگزار شد و بيش از 5 هزار شاهد، شهادت رسمي خود را ثبت كردند. حاميان برگزاري اين دادگاه معتقدند هنوز خيلي زود است كه بگوييم اين دادگاه براي درمان و مرهم نهادن بر زخم‌هاي مردم اين منطقه چه كارهايي انجام داده است.
اما آنها كه كمي بدبين هستند، معتقدند برگزاري اين دادگاه هيچ تاثيري بر رفتار و نحوه تفكر مردم منطقه بالكان نداشته است. هر 3 كشور كرواسي، بوسني و صربستان به طور همزمان معتقدند كه قرباني اين جنگ هستند و همچنان تلاش مي‌كنند، تاريخ اين جنگ را به نفع خود تغيير دهند و مدام وقايع رخ داده و نقش افراد در رخ دادن آنها را مورد شك و ترديد قرار مي‌دهند. به نظر مي‌رسد كه صرب‌ها هرگز نپذيرفته‌اند كه آنها بانيان اصلي خشونت‌ها بوده‌اند. چيزي كه آنها پذيرفته‌اند اين بوده كه كشتارهايي در طول جنگ انجام شده اما بدون هيچ تمايلي كه از اين كشتارها با عنوان نسل‌كشي يك ملت ياد شود!»
حالا حكم نهايي و غيرقابل تغيير راتكو ملاديچ صادر شده است. ملاديچ از زندان لاهه به زندان يكي از كشورهاي اروپايي كه پيش‌تر قبول كرده متهمان دادگاه بالكان را بپذيرد، فرستاده خواهد شد. هنوز مقصد ملاديچ مشخص نيست اما بعيد است او را به همان زنداني بفرستند كه كارازيچ مشغول گذراندن حكم خود است. كارازيچ در زندان جزيره وايت كه در جنوب انگلستان واقع شده، روزگار مي‌گذراند.