بي‌ثباتي و هراس؛ نتيجه جنگ 2 تريليون و 200 ميليارد دلاري

آرمين  منتظري 

جنگ 20 ساله امريكا در افغانستان كه پس از حملات يازده سپتامبر آغاز شد، ده‌ها هزار غيرنظامي را به كشتن داد، چهار رييس‌جمهوري ايالات متحده امريكا را درگير خودش كرد و در نهايت با همه هزينه‌هاي مالي و جاني خود، بي‌نتيجه و بدون پيروزي باقي ماند. حالا جو بايدن، رييس‌جمهوري امريكا فصل آخر اين كتاب خونين را ورق زده و تصميم گرفته در بيستمين سالگرد آغاز اين جنگ، نيروهاي امريكايي را از اين كشور خارج كند. اين تصميم نشان مي‌دهد كه امريكايي‌ها در نهايت پس از گذشت 20 سال به هزينه‌هاي گزاف اين جنگ واقف شدند و تصميم گرفتند پاي‌شان را از اين  باتلاق  بيرون  بكشند. 
براي اينكه بدانيم اين جنگ تا چه اندازه هزينه‌بردار بوده است بايد فاكتورهاي متعددي را مورد مداقه قرار دهيم. جنگ‌ها صرفا هزينه‌هاي جاني سربازان و نيروهاي نظامي و تجهيزات‌شان را به دنبال ندارند. هزينه‌هاي جانبي جنگ به لحاظ تدارك، ماليات، آسيب‌هاي وارد آمده به جامعه، اقتصاد، فرهنگ و جان و مال كشور محل جنگ نيز  بايد محاسبه شوند. 
خبرگزاري آسوشيتدپرس در بررسي هزينه‌هاي جنگ افغانستان اعلام كرده كه افغانستان در خصوص هزينه‌هاي جاني، بيشترين هزينه را پرداخت كرده‌ است. از سال 2001، دست‌كم 47 هزار و 245 غيرنظامي افغان در اين جنگ كشته شده‌اند. اين آماري است كه دانشگاه براون در پروژه‌اي براي تخمين هزينه‌هاي جنگ افغانستان منتشر كرده است. علاوه بر اين 72 روزنامه‌نگار و 444 امدادگر گروه‌هاي بشردوستانه نيز در جريان اين جنگ كشته ‌شده‌اند. دولت افغانستان آمار تلفات جنگ را با هدف ممانعت از اثرات منفي آن، منتشر نمي‌كند اما برآوردها نشان مي‌دهد كه بين 66 تا 69 هزار سرباز افغان در اين جنگ جان خود را از دست داده‌اند. اين جنگ همچنين موجب شده 2 ميليون و 700 هزار تبعه افغان خانه و كاشانه‌شان را ترك كرده و از كشور خارج شوند كه بيشترشان راهي كشورهاي ايران، پاكستان و كشورهاي اروپايي شده‌اند. علاوه بر اين تعداد، چهار ميليون افغانستاني نيز در داخل كشور خودشان آواره شده‌اند. اين آمار زماني دردناك مي‌شود كه بدانيد جمعيت كل افغانستان 36 ميليون  نفر  است. 
و اما در مورد تلفات نيروهاي امريكايي، آنچنانكه گزارش‌ها نشان مي‌دهد حدود 2 هزارو 442 تفنگدار امريكايي در افغانستان كشته شده و تعداد 20 هزار و 666 نفر نيز مجروح شده‌اند. اين آمار از سوي وزارت دفاع امريكا اعلام شده است. در گزارش پنتاگون درج شده كه 3 هزار و 800 نفر از نيروهاي شركت‌هاي امنيتي خصوصي كه از سوي ارتش امريكا در افغانستان به خدمت گرفته شده ‌بودند  نيز  كشته  شده‌اند. 
كشورهاي عضو ناتو نيز در اين جنگ تلفات داشته‌اند و در طول 20 سال گذشته، تعداد يك هزارو 144 نيروي نظامي از 40 كشور عضو ناتو در افغانستان جان خود را از دست داده‌اند. قرار است 7 هزار نيروي ناتو نيز به همراه باقيمانده سربازان امريكايي ماه سپتامبر آينده، افغانستان را ترك كنند. 

هزينه  مالي  جنگ
براساس گزارش موسسه Costs of War ايالات متحده امريكا طي بيست سال گذشته 2 تريليون و 260 ميليارد دلار در افغانستان هزينه جنگ كرده است. آخرين گزارش وزارت دفاع امريكا در سال 2020 هم حاكي از آن است كه اين وزارتخانه به‌طور كلي 815 ميليارد و 700 ميليون دلار در افغانستان هزينه جنگ كرده است. اين مقدار پول در مصارفي نظير عمليات نيروهاي امريكا در افغانستان، پرداخت هزينه‌هاي سوخت، آذوقه و خريد و ساخت خودروهاي زرهي، اسلحه، مهمات و همچنين هزينه خودروهاي زرهي نظير تانك و ناوهاي هواپيمابر هزينه شده است. اگرچه امريكا در ابتدا براي ريشه‌كن كردن القاعده و پاسخ به حملات اين گروه به امريكا وارد افغانستان شد اما در ادامه، جنگ تبديل به رويارويي ناتو و امريكا با طالبان در جريان ملت‌سازي و استقرار حاكميت مورد نظر خودشان در افغانستان شد كه اين روند هزينه‌هاي گزافي در پي داشت. واشنگتن از سال 2002، حدود 143 ميليارد در اين زمينه هزينه كرده است كه بخشي از آن مربوط به هزينه‌هاي بازسازي و راهسازي در افغانستان مي‌شود. از اين مبلغ، 88 ميليارد دلار صرف آموزش، تجهيز و كمك مالي به ارتش و نيروي پليس افغانستان شده است. 36 ميليارد دلار ديگر نيز صرف هزينه‌هاي بازسازي، آموزش و زيرساخت‌هايي نظير سد‌سازي و ساخت بزرگراه شده است. 4 ميليارد و 100 ميليون دلار ديگر نيز صرف امور بشردوستانه و آوارگان جنگ شده است. كمپين امريكا براي ممانعت از صادرات هروئين از افغانستان به ديگر نقاط جهان نيز هزينه‌اي 9 ميليارد دلاري براي امريكا داشته است. در اين جنگ، برخلاف همه جنگ‌هاي ديگر تاريخ امريكا، دولت اين كشور مجبور شد براي تامين هزينه‌هاي جنگ زير بار استقراض‌هاي بزرگ برود به گونه‌اي كه تاكنون سودي برابر 530 ميليارد دلار بابت استقراض‌ها پرداخت كرده است. امريكا همچنين مبلغ 296 ميليارد دلار بابت هزينه‌هاي پزشكي و درماني سربازان خود پرداخت كرده است و پيش‌بيني مي‌شود كه در دو مورد هزينه‌ آخري براي سال‌ها همچنان بايد پرداخت‌شان كند. 

پيگيري پول‌هاي خرج  ‌شده
نهادهاي نظارتي و بازرسي ايالات متحده امريكا دريافته‌اند كه بيشتر پول‌هايي كه در پروژه‌هاي زيرساختي افغانستان هزينه‌ شده، به هدر رفته است. كانال‌ها، سدها و بزرگراه‌هاي ساخته شده توسط منابع مالي امريكا به جهت عدم توانايي مالي دولت افغانستان براي پرداخت هزينه‌هاي تعمير و نگهداري، فرسوده شده‌اند. بيمارستان‌هاي تازه‌ساخت و مدارس نيز خالي مانده‌اند. منابع مالي امريكا بدون هيچ گونه نظارتي در افغانستان هزينه و همين مساله موجب شد موجي از فساد مالي در افغانستان به راه بيفتد و مشروعيت دولت افغانستان به اين دليل  بسيار آسيب  ببيند. 
از سوي ديگر به‌رغم همه تلاش‌هاي صورت گرفته، تجارت ترياك در افغانستان ركورد زد. به‌رغم اينكه امريكايي‌ها هزينه زيادي را صرف آموزش و تجهيز نيروي پليس و ارتش افغانستان كردند اما طالبان در آن سو بر وسعت سرزمين‌هاي تحت كنترلش افزود. به‌رغم اينكه امريكا هزينه‌ زيادي در زمينه توليد شغل و افزايش رفاه در افغانستان صورت داد اما نرخ بيكاري در اين كشور به حدود 25 درصد رسيد. ميزان فقر نيز در افغانستان طي سال‌هاي گذشته به‌شدت افزايش يافته و به 47 درصد در سال 2020 رسيده است. بانك جهاني اعلام كرده كه اين ميزان در سال 2007 برابر با  36 درصد بوده  است. 

هزينه‌هاي  ترك   افغانستان  توسط امريكا
اگرچه بسياري با طولاني‌تر شدن اين جنگ مخالف هستند اما از سوي ديگر از اين بيم دارند كه خروج ناگهاني نيروهاي امريكايي از افغانستان همين دستاوردهاي اندك دولت افغانستان در زمينه‌هاي بهداشت، آموزش و حقوق زنان كه طي سال‌هاي گذشته پس از سرنگوني دولت طالبان به تدريج به دست آمده، از ميان بروند. از سال 2001 تاكنون، نرخ اميد به زندگي در افغانستان از 56 سال به 64 سال رسيده است. ميران مرگ و مير نوزادان در بدو تولد به‌شدت كاهش يافته است. فرصت‌هاي آموزشي در افغانستان به‌شدت افزايش يافته و ميزان باسوادي در اين كشور به 43 درصد رسيده است. زندگي مردم افغانستان در شهرها بهبوديافته و 89 درصد شهروندان به آب لوله‌كشي و آشاميدني تميز دسترسي دارند. اين در حالي است كه اين ميزان در دوران قبل از جنگ تنها 16 درصد بود. ازدواج كودكان در افغانستان براساس گزارش‌هاي منتشر شده از سوي سازمان ملل 17 درصد كاهش يافته و تعداد دختراني كه در مدرسه حضور مي‌يابند دوبرابر شده است. زنان بيشتري طي سال‌هاي گذشته به دانشگاه مي‌روند و حتي برخي از آنها وارد پارلمان افغانستان شده‌اند. البته اين آمار همچنان در مقايسه با استانداردهاي جهاني بسيار ناچيز هستند.  با اين اوصاف، شكست امريكا در پيگيري طرح‌هايش براي ساختن افغانستاني با‌ثبات و دموكراتيك موجب شد كه اين كشور در ميانه بي‌ثباتي در بيم و هراس خروج نيروهاي امريكايي گرفتار شود. تاريخ افغانستان مي‌گويد كه جنگ داخلي در اين كشور بلافاصله پس از حمله كشورهاي ديگر و خروج نيروهاي مهاجم، همواره شكل گرفته است. 

از سوي ديگر به‌رغم همه تلاش‌هاي صورت گرفته، تجارت ترياك در افغانستان ركورد زد. به‌رغم اينكه امريكايي‌ها هزينه زيادي را صرف آموزش و تجهيز نيروي پليس و ارتش افغانستان كردند اما طالبان در آن سو بر وسعت سرزمين‌هاي تحت كنترلش افزود. به‌رغم اينكه امريكا هزينه‌ زيادي در زمينه توليد شغل و افزايش رفاه در افغانستان صورت داد اما نرخ بيكاري در اين كشور به حدود 25 درصد رسيد. ميزان فقر نيز در افغانستان طي سال‌هاي گذشته به‌شدت افزايش يافته و به 47 درصد در سال 2020 رسيده است. بانك جهاني اعلام كرده كه اين ميزان در سال 2007 برابر با 36 درصد بوده است.