جديد‌ترين برآورد‌ها از فرونشست زمين در استان تهران
مهدي زارع
فرونشست زمين دشت تهران به ويژه در محدوده شهر غرب تهران و ورامين در دهه‌هاي اخير موضوعي بسيار مهم و حساس بوده است. از حدود سال‌هاي ابتدايي دهه هشتاد شمسي بررسي و اندازه‌گيري ميداني اندازه فرونشست زمين از سوي سازمان نقشه‌برداري كشور و پژوهشگران در دانشگاه و پژوهشگاه‌هاي‌هاي مختلف انجام شده و خوشبختانه علاوه بر انتشار نتايج در مجلات معتبر علمي، رسانه‌اي نيز شده است. اندازه فرونشست زمين در محدوده پيرامون شهر تهران تا حدود حداكثر
40 سانتي‌متر در سال نيز گزارش شده است. آخرين سنجش‌هايي كه از نيمه دوم سال 98 تا بهار 1400 انجام شده نشان مي‌دهد كه بيشترين مقدارهاي فرونشست در محدوده ورامين و در ناحيه شهريار به ترتيب در جنوب شرق و در جنوب غرب تهران به حداكثر 40 سانتي‌متر در سال مي‌رسد! اين پديده ناشي از استقرار و سكونت وسيع جوامع انساني عمدتا مهاجر و بهره‌برداري گسترده از منابع آب زيرزميني، خود شهر تهران را نيز به ويژه در بخش‌هاي جنوب غرب، غرب و جنوب تهران درگير كرده است، بنابراين مساله‌اي كه با تمركز جمعيت رو به رشد 13.5 ميليون نفري استان تهران بروز كرده است، همين جمعيت و زيرساخت‌هاي استان تهران را تهديد مي‌كند! آخرين پژوهش‌هاي انجام شده و تحليل تصويرهاي ماهواره‌اي در بازه زماني 18 ماهه بين دي ماه 98 تا خرداد 1400 نشان مي‌دهد كه اولا در 18 ماهه اخير ميزان فرونشست در محدوده ورامين حتي از جنوب شهريار بيشتر بوده است و در ثاني بيشينه فرونشست را مي‌توان در حد 25 سانتي‌متر در سال براي بخش‌هايي از اين محدوده ارزيابي نمود. اين موضوع بسيار حساس و قابل توجه در برنامه‌هاي راهبردي توسعه شهري و توسعه استان تهران است كه استخراج بيش از حد آب زيرزميني باعث فرونشست زمين با سرعت بيشينه 25 سانتي‌متر در سال در برخي مناطق استان تهران شده و اين موضوع همچنان ادامه دارد. رويدادهايي كه با فرونشست بيشتر در طول دوره برداشت و تحليل تصاوير ماهواره‌اي صورت گرفته و ادامه دارد، با تغيير شكل و آسيب به زيرساخت‌هايي مانند جاده، پالايشگاه، خطوط لوله آب، نفت و گاز و بنزين، خطوط راه‌آهن و مترو، خط‌هاي انتقال برق، و باندهاي فرودگاه‌هاي اين محدوده همراه مي‌شود. تيم پژوهشي ما در حال بررسي رابطه بين لرزه‌خيزي، به ويژه ثبت خرد‌لرزه‌ها، در راستاي گسل‌هاي فعال منطقه، با محدوده‌هاي فرونشست در استان تهران است. اولين نتايج ما نشان مي‌دهد كه فرونشست زمين با اين ميزان بيشينه در استان تهران، مي‌تواند بر تحريك گسل‌هاي فعال استان تهران هم موثر باشد. در اين زمينه خاص دانسته‌هاي بيشتر حاوي نحوه اندازه‌گيري و ميزان تغييرات پس از انتشار نتايج در نشريات علمي ان‌شاءالله براي اطلاع عموم هم منتشر و رسانه‌اي خواهد شد.