شرمن هيات امريكايي را در گفت‌وگوهاي ثبات استراتژيك با روسيه هدايت مي‌كند
انتظارات حداقلي از
دور نخست گفت‌وگوهاي كنترل تسليحات
محمدحسين لطف‌الهي
وندي شرمن، معاون وزير خارجه ايالات متحده به زودي عازم ژنو مي‌شود تا هيات امريكايي را در مذاكرات پيرامون كنترل تسليحات هسته‌اي با روسيه كه در 28 جولاي برگزار خواهد شد، هدايت كند. ماه گذشته در اولين ديداري كه از زمان روي كار آمدن جو بايدن ميان روساي جمهور ايالات متحده و فدراسيون روسيه برگزار شد، دو طرف توافق كردند تا گفت‌وگوهايي را به منظور كاهش احتمال آغاز جنگ هسته‌اي و برقراري ثبات استراتژيك در روابط ميان طرفين برگزار كنند. اولين دور اين گفت‌وگوها سه روز ديگر در شهر ژنو سوييس برگزار مي‌شود و قرار است وندي شرمن، معاون وزير امور خارجه ايالات متحده هيات امريكايي را رهبري كند. براساس بيانيه‌اي كه جمعه شب از سوي وزارت خارجه ايالات متحده صادر شد، در اين سفر بوني جنكينز، دستيار وزير خارجه در امور كنترل تسليحات و امنيت بين‌المللي نيز وندي شرمن را همراهي مي‌كند. وزارت امور خارجه ايالات متحده هدف از آغاز اين مذاكرات را «آينده روند كنترل تسليحات» و «انجام اقدامات لازم به منظور كاهش خطر» در زمينه توسعه تسليحات لازم ذكر كرده است.وزارت خارجه روسيه نيز در بيانيه‌اي ضمن تاييد آغاز مذاكرات مسكو و واشنگتن در 28 جولاي اعلام كرده است كه سرگئي ريابكوف، معاون وزير خارجه روسيه هدايت مذاكرات در ژنو را برعهده خواهد داشت و در اين مذاكرات دوطرف پيرامون «حفظ و تقويت ثبات استراتژيك و همچنين چشم‌انداز كنترل تسليحات گفت‌وگو خواهند كرد.»
دستور كار مذاكرات؛ از روايت روسيه تا خواسته‌هاي امريكا
در 22 ژوئن يعني چند روز پس از نشست دوجانبه ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه و جو بايدن، همتاي امريكايي او، سرگئي ريابكوف معاون وزير خارجه روسيه در كنفرانس بين‌المللي سياست‌هاي هسته‌اي كه از سوي موسسه كارنگي برگزار مي‌شد، به بيان گام‌ها و سياست‌هايي پرداخت كه از سوي مسكو در اين گفت‌وگوها با ايالات متحده دنبال خواهد شد. او با بيان اينكه «گام اول در گفت‌وگوها بررسي نگراني‌هاي امنيتي دو طرف خواهد بود»، افزود: «گام بعدي مدنظر ما اين است كه راهي مشترك براي رفع اين نگراني‌ها پيدا كنيم» با اين هدف كه «به چارچوبي مشخص براي گفت‌وگوهاي آينده برسيم.»
ايالات متحده اما اهداف متفاوت و جزيي‌تري را در مقايسه با روسيه در اين مذاكرات دنبال مي‌كند. جيك ساليوان، مشاور امنيت ملي رييس‌جمهور امريكا روز 10 ژوئن در اين خصوص گفت كه ايالات متحده به دنبال گفت‌وگو مجموعه پيچيده‌اي از سلاح‌هاي هسته‌اي است كه دو كشور در حال توسعه آنها هستند. او همچنين اضافه كرد: موضوعاتي نظير «سناريوهايي كه پس از انقضاي معاهده نيواستارت» وجود دارد مورد بحث قرار خواهد گرفت و ايالات متحده در پي يافتن پاسخ اين سوال خواهد بود كه «چگونه با واقعيت وجود نداشتن معاهده INF كنار خواهد آمد» و «چه راهي براي برطرف كردن نگراني‌ها درخصوص سيستم‌هاي هسته‌اي جديد روسيه وجود دارد.» واشنگتن همچنين پيش‌تر آمادگي خود را براي تعيين تكليف وضعيت سلاح‌هاي هسته‌اي غيراستراتژيك روسيه و همچنين وارد كردن چين به گفت‌وگوهاي كنترل تسليحات ابراز داشته بود.
با اين حال دو طرف اشتراك نظرهايي هم درباره اين گفت‌وگوها دارند. ساليوان در 9 ژوئن گفته بود: «امريكا آماده است موضوعات ديگري كه بحث ثبات استراتژيك را تحت تاثير قرار مي‌دهد به گفت‌وگوها اضافه كند اما اين موضوعات نظير موضوعات مربوط به فضا يا مسائل سايبري طي گفت‌وگوهاي آينده تعيين خواهند شد.» سرگئي لاوروف نيز در اين باره تاكيد دارد كه «هر مساله تاثيرگذار روي ثبات استراتژيك بايد مورد بحث و بررسي قرار گيرد.»
در اين ميان روسيه و ايالات متحده هركدام تلاش دارند تمركز را روي موضوعاتي بگذارند كه در آن طرف مقابل را مقصر و عامل اصلي نگراني مي‌دانند. ريابكوف معاون وزير خارجه روسيه پيش‌تر گفته بود كه گفت‌وگوهاي روسيه و امريكا درباره ثبات راهبردي بايد موضوع فضا را به صورت گسترده در بر بگيرد. او در گفت‌وگو با تاس اظهار داشت: «امريكا روي حوزه بسيار محدودي تمركز مي‌كند، براي مثال، روي موضوع زباله‌هاي فضايي، اما مسكو خواستار «بررسي گسترده‌تر» موضوع فضا در مذاكرات آتي است. اين ديپلمات ارشد روس گفت: «مسائلي كه امريكا مطرح مي‌كند هرقدر هم مهم باشند، تنها ابعادي از موضوعات گسترده‌تر هستند كه همين وضعيت در حوزه امنيت اطلاعات و ارتباطات نيز وجود دارد كه طرف امريكايي تنها روي موضوع جرايم سايبري تمركز مي‌كند. به‌رغم همه اهميت اين ابعاد، نه سايبري و نه فضا را شامل نشده است.»
مذاكرات پيشين و چشم‌انداز پيش‌رو
آخرين دور گفت‌وگوها حول محور مسائل مربوط به ثبات استراتژيك در سال 2020 و در زمان رياست‌جمهوري دونالد ترامپ برگزار شد. در آن زمان دو طرف كه نگران سرنوشت مسائل مربوط به كنترل تسليحات هسته‌اي پس از اتمام توافق نيواستارت -در فوريه 2021- بودند، تلاش كردند تا به توافقي در اين خصوص دست پيدا كنند. اين گفت‌وگوها نتيجه مشخصي نداشت تا اينكه دولت بايدن تنها 5 روز پيش از پايان مهلت تمديد اين توافق اعلام كرد كه مسكو و واشنگتن براي تمديد پنج‌ساله نيواستارت توافق كرده‌اند. دموكرات‌ها معتقدند گفت‌وگو پيرامون اين موضوعات با روسيه مي‌تواند نتايج خوبي به همراه داشته باشد و نشان مي‌دهد كه كاخ سفيد اهميت مساله را درك مي‌كند. سناتور باب منندر، رييس كميته روابط خارجي سناي امريكا در اين خصوص مي‌گويد: «رييس‌جمهور بايدن نشان داد كه دولت او اهميت اين گفت‌وگوها را درك مي‌كند و متوجه است كه ما بايد با روسيه پيرامون مسائل كنترل تسليحات تعامل كنيم تا اطمينان حاصل شود، جنگي هسته‌اي به وجود نخواهد آمد.»
جمهوري‌خواهان اما بر اين باورند كه ورود به اين گفت‌وگوها پيش از بررسي تخلفات روسيه در توافق‌هاي پيشين اشتباه است. سناتور جيم ريسك تاكيد دارد: «دولت بايدن هيچ تلاشي براي بررسي نقض معاهده INF از سوي روسيه نداشته و پيش از بررسي اين موضوع گفت‌وگو براي توافق‌هاي آينده نبايد اتفاق بيفتد.» دونالد ترامپ در سال 2019 با طرح اين ادعا كه روسيه با آزمايش موشك‌هايي با سيستم‌هاي پيشرفته و ممنوع در حال نقض اين توافق است از INF خارج شده بود.رز گاتمولر، مذاكره‌كننده ارشد ايالات متحده در مذاكرات منتهي به توافق نيواستارت به دولت بايدن توصيه مي‌كند كه اهدافي معقول‌تر در مذاكرات داشته باشد. به گفته او، هدف واشنگتن و مسكو از ورود به گفت‌وگوهاي ثبات استراتژيك بايد در مرحله اول «گفت‌وگوي خوب به جاي امضاي توافق» باشد هرچند كه تفاهماتي هم پيرامون برخي مسائل حاصل شود اما اولويت نخست ايجاد يك فهم مشترك و بازسازي اعتماد از دست رفته است. در حال حاضر در مجموع به نظر مي‌رسد در موضوع مربوط به كنترل تسليحات هسته‌اي وضعيت الان بهتر از دوره ترامپ است. مهم‌ترين معاهده هسته‌اي ميان روسيه و ايالات متحده معاهده استارت بود. دونالد ترامپ باور داشت كه ايالات متحده نبايد آن را تمديد كند و نهايتا آخرين تصميمي كه پيرامون اين موضوع گرفت، اين بود كه يك‌سال ديگر اجراي معاهده تمديد شود؛ تمديدي كه مي‌توان آن را به نوعي دوره انتقالي براي گذار به پسااستارت دانست. بايدن اما رويكرد ديگري داشت، او تصميم گرفت اين توافق را براي ۵ سال ديگر تمديد كند و تصميم خود را نيز خيلي زود اجرايي كرد. زماني كه اين معاهده تمديد شد وزراي خارجه دو كشور اعلام كردند قرار است اين تمديد پايه‌اي براي توافق‌هاي بعدي در زمينه كنترل تسليحات باشد. به هر روي، اختلافات زيادي ميان دو كشور وجود دارد و مسائلي نظير عدم بازگشت امريكا به معاهده آسمان‌هاي باز نمايانگر سطح اين اختلافات است اما بايد ديد كدام طرف خواستار ابقاي اين توافق‌ها و پايبندي به آنها و كدام طرف خواستار كنار گذاشتن آنها بوده. اما هرچند پيشرفت زيادي در مذاكرات صورت نگرفته و نمي‌توان اميدوار بود كه در كوتاه‌مدت خيلي از اين اختلافات حل شود، اما به‌طور ضمني و در عمل، توافقي ميان طرفين موجود است كه در موضوعات استراتژيك امكان همكاري وجود دارد و همكاري در اين حوزه براي دستيابي به راه‌حل به نفع هر دو طرف است.