هشدار نسبت به تاثير تحولات افغانستان بر وضعيت اعتياد
در كشورهاي همسايه
گروه اجتماعي| مركز مطالعات بين‌المللي مواد مخدر (كادراس) در گزارشي با تحليل تحولات افغانستان و تحقق وعده طالبان درباره توقف كشت و توليد و قاچاق مواد مخدر، نسبت به وضعيت اعتياد در كشورهاي همسايه هشدار داد. در اين گزارش كه روز 8 شهريور ماه در پايگاه اين مركز مطالعاتي منتشر شده، آمده است: «با اوج‌گيري بحران اخير در افغانستان و تسلط مجدد نيروهاي طالبان بر اين كشور، صرف‌نظر از اينكه آيا سلطه طالبان بر افغانستان تحكيم خواهد شد يا خير و همچنين گذشته از اينكه در صورت پايدار ماندن حاكميت طالبان، اين گروه در زمينه سياست مخدري چه انتخابي خواهد داشت، نفس ايجاد ناامني در كشور همسايه بر وضعيت مخدري منطقه و نيز امنيت انساني جمهوري اسلامي ايران تاثير بسزايي خواهد داشت. بنابراين انتظار مي‌رود در كنار بررسي دقيق تحولات سياسي، امنيتي، نظامي و اجتماعي اين كشور، وضعيت مخدري افغانستان نيز از نزديك زيرنظر كارشناسان و سياستگذاران قرار گيرد.»
در ادامه اين گزارش، در نگاهي به وضعيت توليد مواد مخدر افغانستان پيش از بازگشت دوباره طالبان آمده است: «در سال ۲۰۲۰ با شيوع جهاني كرونا، بسياري از دولت‌ها در سطح جهان به اعمال سياست‌هاي منع آمد و شد و بستن مرزها روي آوردند. در نتيجه اعمال همين سياست‌ها توسط دولت وقت افغانستان، امكان تحرك كارگران فصلي كه از ولايات مختلف اين كشور راهي مراكز اصلي كشت خشخاش به ويژه در جنوب افغانستان مي‌شدند يا از پاكستان براي كار به اين مناطق مي‌آمدند تقريبا از ميان رفت. بسياري از مراكز تحقيقاتي جهان انتظار داشتند، در نتيجه فقدان نيروي كار كافي و نيز سياست بستن مرزها، زنجيره توليد و ترانزيت مواد مخدر از افغانستان (كه تامين‌كننده ۹۰درصد ترياك، هروئين و مورفين جهان به حساب مي‌آيد) دچار اختلال شود و ميزان ترياك توليد شده در اين كشور براي دومين سال مداوم كاهش يابد. اما برخلاف انتظارات ميزان توليد ترياك در افغانستان ركوردهاي جديدي ثبت كرد كه مدتي بعد مشخص شد، ناشي از روي آوردن خانواده‌هاي صاحب مزارع به استفاده از نيروي كار بومي و به خصوص فرزندان خود در اين رابطه بوده است.»
در ادامه اين گزارش ضمن اشاره به تداوم ناامني و درگيري‌ها در برخي مناطق افغانستان و تاثير كوتاه‌مدت اين وضعيت بر روند توليد مواد مخدر در ولايات مختلف و از جمله ولايات همجوار با نوار مرزي شرق ايران آمده است: «در نتيجه عدم وجود حكومت مركزي در اين كشور و فقدان امنيت، احتمالا شاهد افزايش سطح زير كشت خشخاش در كوتاه‌مدت خواهيم بود و كشت خشخاش به آسان‌ترين وسيله امرار معاش كشاورزان مبدل خواهد شد. اين امر باعث خواهد شد، زنجيره عرضه مواد مخدر و مسير بالكان (كه از ايران هم مي‌گذرد) فعال‌تر از قبل شود. در صورتي كه نيروهاي مقاومت مردمي، موفقيت‌هاي بيشتري به دست بياورند و بتوانند مناطق بيشتري را آزاد كنند، اين سناريو در بلندمدت نيز ادامه خواهد يافت.اما در صورت شكست قطعي مقاومت يا محدود شدن آنها به چند ولايت و تثبيت حاكميت طالبان، سياست مخدري افغانستان توسط اين گروه تعيين خواهد شد. باتوجه به اظهارات اخير سهيل شاهين؛ سخنگوي طالبان درباره جلوگيري از كشت خشخاش و توليد ترياك در افغانستان، ديگر بار بايد كارشناسان و سياستگذاران نسبت به اين رويداد نيز حساس باشند، زيرا در صورتي كه طالبان بتواند تاثير محسوسي بر كشت خشخاش و توليد ترياك در افغانستان بگذارد و آن را محدود سازد، با افزايش لجام‌گسيخته قيمت اين ماده در كشورهاي مختلف از جمله ايران روبه‌رو خواهيم بود.با توجه به اينكه در ايران ۵۰درصد مصرف‌كنندگان، مواد مخدر سنتي و ترياك مصرف مي‌كنند، در صورت گراني اين ماده ممكن است امنيت انساني در كشورمان به شدت تحت‌الشعاع قرار گيرد و مصرف‌كنندگان ترياك به مواد صنعتي و داراي ناخالصي بيشتر روي بياورند، از اين‌رو هرگونه تحولي در افغانستان را بايد به ديده ترديد و با جديت زياد دنبال كنيم، چراكه مرزهاي كشورمان در امتداد مسير مخدري بالكان قرار گرفته و به دليل همسايگي با افغانستان به شدت تحت تاثير وضعيت مخدري و سياست مخدري اين كشور قرار مي‌گيرد. در اين ميان بايد دقت كرد كه طولاني شدن بحران و عدم شكل‌گيري ثبات نسبي در افغانستان پس از تسلط طالبان، احتمالا باعث خواهد شد كه هر دولت مستقر در اين كشور (يا دست‌كم در بيشتر قلمرو اين كشور) امكان تفكر به يك سياست مخدري منسجم (چه مبارزه شديد با كشت خشخاش و توليد و فروش مواد و چه حتي فكر قانوني‌سازي مصرف مواد) را از دست مي‌دهد و تا مدت‌ها اولويت اصلي‌اش، تكميل سلطه بر ديگر مناطق اين كشور خواهد بود. در چنين شرايطي احتمالا با افزايش شديد كشت خشخاش، به خصوص در ولايت‌هاي جنوبي افغانستان (به ويژه هلمند) روبه‌رو خواهيم بود. در نتيجه به نظر مي‌رسد در كنار نگراني‌هاي امنيتي ناشي از احتمال بروز ناامني در مرزها، سياستگذاران ايراني بايد به احتمال افزايش صادرات مواد مخدر نيز فكر و خود را براي اين امر آماده كنند.اما اگر طالبان بتواند بر سراسر اين كشور مسلط شود و بخواهد آنچه سخنگو‌هايش درباره مبارزه با مواد مخدر اعلام كرده‌اند را، نعل به نعل اجرا و اصطلاحا به سوي ريشه‌كني مواد در افغانستان حركت كند، هم در ايران و هم در جهان، سياستگذاران بايد خود را براي شكل‌گيري موج جديدي از گراني ترياك و مشتقات آن در نتيجه كمبود عرضه آماده كنند. اين وضعيت مي‌تواند در ايران كه نيمي از مصرف‌كنندگانش، ترياك مصرف مي‌كنند، به يك بحران سلامت منجر شود و اقشاري از اين مصرف‌كنندگان را به سوي مواد پرخطرتر نظير شيشه سوق دهد. از سوي ديگر گراني شديد ترياك و مشتقات آن باعث افزايش سودآوري قاچاق اين دسته مواد مي‌شود كه در نتيجه افراد بيشتري را رهسپار ورود به حوزه سوداگري مرگ خواهد كرد.»