فرصت را دريابيم

 يكي از مسائل مهم فراروي سياست خارجي ايران احياي مذاكرات برجام در وين است، مذاكراتي كه شش دور آن بين ايران و گروه 1+4 در فاصله ماه‌هاي آوريل تا ژوئن در ژنو در دولت دوازدهم برگزار شده بود. با برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري سيزدهم و انتخاب آقاي رييسي به عنوان دولت جديد، نامبرده دستور توقف مذاكرات براي بررسي فحواي مذاكرات و اسناد آماده ‌شده را از سوي تيم سياست خارجي خود مطرح و از آن‌ پس مذاكرات احياي برجام در وين متوقف شد. پس از تشكيل دولت جديد به‌‌رغم وعده آقاي رييسي در مناظرات انتخاباتي و پس ‌از پيروزي مبني‌ بر قبول برجام به عنوان يك توافق بين‌المللي و تاكيد بر تداوم مذاكره اما مذاكره هدفمند تاكنون اقدام جدي براي احياي مذاكرات وين صورت نگرفته است، چراكه هنوز نه تيم مذاكره‌كننده مشخص شده و نه دولت جديد موضع خود در قبال شش دور مذاكرات قبلي را اعلام كرده است. رييس‌جمهور در سخنراني مجازي خود در مجمع عمومي سازمان ملل بر عدم اطمينان به امريكا تاكيد و صرفا مذاكره منتهي به هدف را هدف دولتش اعلام كرد. وزير خارجه نيز در سفر به نيويورك براي شركت در مجمع عمومي سازمان ملل به‌‌رغم تاييد تصميم ايران براي بازگشت به مذاكرات وين در اولين فرصت بر يك نكته تاكيد كرد و آن اينكه طرف ايراني تعجيلي براي بازگشت به مذاكرات ندارد؛ به عبارت ساده‌تر از نگاه وزير خارجه درك دو كشور ايران و امريكا از واژه به زودي جهت تعيين تاريخ شروع مجددشروع مذاكرات متفاوت است. علاوه ‌بر تاريخ شروع مذاكرات، اختلاف ديگري نيز ميان ايران و طرف‌هاي مذاكره‌كننده وجود دارد و آن اينكه در صورت احياي مذاكرات وين آيا اين گفت‌وگوها ادامه مذاكرات قبل باشد يا مذاكرات از نقطه صفر آغاز شود؟ به ‌نظر مي‌رسد موضع دستگاه ديپلماسي ايران با طرف‌هاي مذاكره‌كننده متفاوت است در حالي كه حتي چين و روسيه تاكيد بر احياي مذاكرات وين در خصوص برجام از همان نقطه توقف دارند در ايران زمزمه‌هايي مبني ‌بر آغاز مذاكرات از مرحله صفر شنيده مي‌شود.  بدين‌ترتيب به‌رغم وعده آقاي رييسي فعلا موضوع احياي مذاكرات برجام در وين حداقل در اولويت دولت وي قرار ندارد، ‌اما آنچه در اين ‌ميان مهم است توجه به اين نكته است كه در سياست بين‌الملل فرصت‌ها چون ابر مي‌گذرند و كساني موفقند كه از كوچك‌ترين فرصت، بيشترين استفاده را ببرند. به ‌نظر مي‌رسد در شرايط كنوني با توجه به تاكيد گروه 1+4 به همراه اعلام آمادگي امريكا براي بازگشت به مذاكرات و گشوده شدن افق‌هاي نوين در روابط ايران با كشورهاي همسايه شرايط براي احياي مذاكرات وين از نظر بين‌المللي و منطقه‌اي مهياست؛ از نظر بين‌المللي گروه 1+4، به‌ خصوص دو كشور روسيه و چين كه روابط نزديكي با ايران دارند، به همراه كشورهاي اروپايي تاكيد بر بازگشت سريع ايران به مذاكرات دارند و دولت امريكا هم به ‌ظاهر اعلام آمادگي كرده است. شايد استدلال دولت و وزير خارجه مبني بر اينكه با توجه به سوابق عملكرد امريكا در قبال جمهوري اسلامي ايران، اكنون نيز ايران به وعده‌هاي امريكا اطمينان ندارد، صحيح باشد اما نبايد يك نكته را از ياد برد كه پس‌ از خروج امريكا از برجام، تصميم جمهوري اسلامي ايران مبني بر عدم خروج از برجام اگر هيچ نتيجه مثبتي نداشت حداقل نتيجه آن عدم امكان بازگشت پرونده ايران به شوراي امنيت و شكل‌گيري يك اجماع بين‌المللي همانند دوران اوباما عليه ايران بود‌؛ موضوعي كه خواسته اصلي دولت امريكا بود. اكنون نيز شايد يكي از اهداف امريكا تخريب كامل برجام و همراه ساختن كشورهاي ديگر عضو مذاكره‌كننده براي بازگشت به مرحله قبل از برجام باشد. در مقابل اين تحليل شايد كساني اين‌گونه استدلال كنند كه روسيه و چين از اين مهم جلوگيري مي‌كنند، اما اين تفكر كاملا اشتباه است، چراكه اولا تجربه تاريخي ايران در خصوص عملكرد دو كشور در قبال پرونده هسته‌اي ايران در شوراي امنيت قبل از توافق برجام بيانگر واقعيتي جز اين است؛ ثانيا روسيه و چين نيز اكنون تاكيد بر تسريع در احياي مذاكرات وين دارند. لذا به ‌نظر مي‌رسد هدف اصلي مسوولان دستگاه ديپلماسي ايران در مقطع فعلي بايد، با توجه به تجربه دوران ملي شدن نفت، ممانعت از موفقيت امريكا در همراه كردن گروه1+4 با خود عليه ايران باشد. از نظر منطقه‌اي نيز شرايط به‌گونه‌اي رقم خورده كه امكان احياي برجام بيش ‌از سال‌هاي قبل است: 1- يخ‌هاي روابط ايران و عربستان به دليل چالش در روابط امريكا با عربستان پس ‌از تصميم امريكا براي خروج نيروهايش از منطقه در حال ذوب شدن است و اعلام آمادگي ملك سلمان پادشاه عربستان سعودي در جريان سخنراني مجازي خود در مجمع عمومي سازمان ملل متحد براي بهبود روابط با ايران پيام مشخصي داشت و آن اينكه تحولات منطقه‌اي و بين‌المللي اين كشور را ترغيب به تنش‌زدايي با ايران كرده است. 2- علاوه ‌بر عربستان سعودي ديگر كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج‌فارس نيز از مواضع قبلي خود در قبال برجام و مخالفت با آن كوتاه آمده و در جريان ملاقات وزراي خارجه كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج‌فارس با وزير خارجه امريكا، اين كشورها رسما اعلام كردند كه در صورت موافقت امريكا با احياي برجام آنها مخالفتي با اين‌ موضوع در صورت اطمينان از امنيت آينده خود ندارند. 3-  علاوه ‌بر كشورهاي حاشيه جنوبي خليج‌فارس، رژيم صهيونيستي متحد استراتژيك امريكا در منطقه نيز با آگاهي از تحولات به ‌وقوع‌ پيوسته در سياست خارجي امريكا در منطقه ناگزير به پذيرش اين واقعيت شده است كه اگر امريكا تصميم به بازگشت به برجام دارد اسراييل نيز آن را بالاجبار بايد بپذيرد. لذا به ‌نظر مي‌رسد تحولات منطقه‌اي از يك ‌طرف سبب كاهش جايگاه متحدين استراتژيك امريكا مانند عربستان و اسراييل در سياست خارجي اين كشور شده و از سوي ديگر آنها را به اين نتيجه رسانده كه ديگر نقش تعيين‌كننده صفر تا صد در سياست خارجي امريكا در منطقه ندارند. بنابراين با توجه به چنين شرايطي به ‌نظر مي‌رسد از نظر بين‌المللي و منطقه‌اي فرصت براي تسريع در احياي مذاكرات برجام در وين فراهم است و دولت جديد ايران درصورت همراهي با اين فرآيند هيچ‌ چيز را از دست نخواهد داد، چراكه اولا به وعده خود به مردم عمل خواهد كرد و ثانيا در صورت شكست مذاكرات به علت فرسايشي بودن آن مي‌تواند به سهولت آن را ترك و افكار عمومي را قانع كند كه بازگشت به مذاكرات در تضاد با هدف اصلي دولت مبني‌ بر تداوم مذاكراه براي رسيدن به نتيجه و هدف و نه مذاكره براي مذاكره است.