روز جهاني كاهش سوانح
مهدي زارع
سوانح ناشي از مخاطرات طبيعي و فناورانه سالانه ميليون‌ها نفر را در سراسر جهان تحت تاثير قرار مي‌دهد، اما با اقدامات و برنامه‌ريزي‌هاي فعال مي‌توان بسياري از اثرهاي آنها را كاهش داد. روز جهاني كاهش سوانح - كه از سوي سازمان ملل متحد هر سال در 13 اكتبر برگزار مي‌شود - به نحوه و ميزان كم شدن معرضيت و آسيب‌هاي انسان‌ها و جوامع در سراسر جهان با سوانح مي‌پردازد. در كشور ما نيز 20 مهرماه روز ملي كاهش اثرات بلاياي طبيعي نام‌گذاري شده است. تغيير مفهومي در تفكر از واكنش پس از فاجعه – كه در ايران معمولا به صورت مقابله از آن ياد مي‌شود – به اقدامات پيشگيرانه باور دارد. هدف يونسكو آن است كه به كشورها كمك كند تا ظرفيت‌هاي خود را در مديريت سوانح و مخاطرات، به ويژه در دهه اخير مخاطرات اقليمي بالاتر ببرند. در سال 2021، روز جهاني كاهش سوانح بر «همكاري بين‌المللي براي كشورهاي در حال توسعه براي كاهش ريسك و تلفات سوانح» متمركز شده است. بهترين شيوه‌ها و نمونه‌هاي همكاري بين‌المللي كه اثر مثبتي بر زندگي افرادي كه در مناطق مستعد وقوع سوانح در جهان زندگي مي‌كنند، بررسي مي‌كند. هدف كاهش تعداد افرادي كه تحت اثر مخاطرات انسان ساخت و مخاطرات طبيعي قرار دارند و اين مساله‌اي است كه در چارچوب سنداي براي كاهش ريسك سوانح 2015 تا 2030 بر آن تاكيد بسيار شده است. اگر چه حذف كامل ريسك سوانح غيرممكن است، ولي كشورهايي كه چارچوب‌هاي سياستگذاري و قانونگذاري را طراحي و اجرا مي‌كنند، نهادهاي خود را در راستاي اهداف و اولويت‌هاي اقدام چارچوب سنداي آماده مي‌كنند و از ظرفيت و قابليت بيشتري براي كاهش ريسك سوانح برخوردارند. كنترل خسارت‌هاي سانحه در هنگام وقوع و بلافاصله پس از آن، پيچيده است و به ساز و كارهاي هماهنگ‌كننده بخش‌هاي مختلف در سطح ملي و بين‌المللي، يك سياست ملي فراگير، همكاري بين‌رشته‌اي و چند بخشي نياز دارد. با در نظر گرفتن اين موضوع، و حفظ تمركز بر اثر سوانح بر جوامع، افراد و زيرساخت‌ها، كه عميقا بر سلامتي آنها تأثير مي‌گذارد، موضوع روز جهاني سوانح 2021 متمركز بر آن است كه در صورت وقوع سوانح چگونه مي‌توان با همكاري‌هاي بين‌المللي از بسياري از تبعات آنها جلوگيري كرد. راهكارهاي كاهش ريسك براي مديريت و كاهش سطح موجود ريسك و جلوگيري از ايجاد ريسك جديد به طور خلاصه ذيل عنوان «مديريت خوب ريسك سوانح» تعريف مي‌شود. كنترل خسارت‌هاي عظيم انساني و اقتصادي مرتبط با سوانح طبيعي، زيان كل مربوط به ساير سوانح را كمتر مي‌كند و مي‌توان با به اشتراك گذاشتن دانش در سطح بين‌المللي خسارت‌ها را كاهش داد.مالزي بر اساس يك مدل ملي بر پايه يك پلتفرم علمي چندين آژانس و دانشمند از زمينه‌هاي چند رشته‌اي را در يك مركز گرد هم آورده است...
تا از شوراي امنيت ملي كشور در جست‌وجوي راه‌حلي جامع براي جلوگيري از وقوع مجدد سيل‌هاي ويرانگر حمايت كنند. مركز به دنبال راه‌حل‌هايي جامع براي كاهش ريسك مخاطرات است كه در شرايط اقليمي متغير كشور بسيار خسارت‌بارند. نشست جهاني سازمان ملل متحد در مارس 2015 - اسفند 1392 - در شهر سنداي ژاپن در جايي برگزار شد كه زلزله و سونامي بسيار مخرب چهار سال قبل‌تر از آن در همان ماه مارس در 11 مارس 2011 به پر خسارت‌ترين سانحه ثبت شده تاريخ با حدود 300 ميليارد دلار خسارت و انفجار نيروگاه هسته‌اي فوكوشيما منجر شد.
اطلاعات بيشتر و آموزش جوامع براي كاهش آثار اجتماعي ريسك‌هاي آينده ضروري است. مركز ارزيابي عملياتي مخاطرات دانشگاه فيليپين (UP NOAH) روش‌هايي را براي كمك به جامعه براي پاسخگويي به اثرهاي پيچيده و آشفتگي در مواقع بروز سوانح طبيعي مختلف، مانند توفان، رانش زمين يا فوران آتش‌فشان توسعه داده و اجرا كرده است.
اين مركز يك برنامه مديريت سراسري سوانح دارد كه هدفش بهبود توانايي دولت و مردم فيليپين در پاسخ به اثر شرايط اقليمي شديد است. اين مركز ضمنا محل انجام پژوهش‌هاي پيشرفته، ارزيابي جامع و چندرشته‌اي مخاطرات و توسعه ابزارها و فناوري‌ها براي استفاده در فرمانداري‌ها و استانداري‌ها، توسط مديران، سياستگذاران و برنامه‌ريزان است تا خانواده‌ها و شهروندان توانمندتر در كاهش تبعات سوانح مشاركت كنند. در اولين كنفرانس جهاني سوانح سازمان ملل در يوكوهاما در سال 1994، مشكلات مهم، دسترسي به اطلاعات و روش‌هاي علمي و فني در سطح بين‌المللي به ويژه براي توليد هشدار و اطلاع‌رساني پيش هنگام سوانح بودند. در اين 25 سال پيشرفت‌هاي مهمي در دنيا در اين زمينه حاصل شده است. هشدار پيش‌هنگام زلزله علاوه بر ژاپن، تايوان، امريكا، ايتاليا و مكزيك، در روماني، تركيه، مالزي، اندونزي و هند نيز نصب شده و در ايران ما نيز زيرساخت‌هاي اوليه براي برقرار سامانه هشدار پيش‌هنگام زلزله در تهران فراهم شده است. هشدارهاي گردباد نيز اكنون قابل اطمينان‌تر هستند و جوامع بيشتري را قادر مي‌سازد تا اقدامات پيشگيرانه را انجام دهند. در سال 1994 مطرح شد كه هشدارها در مورد سوانح طبيعي به دليل حساسيت‌هاي ملي نمي‌تواند آزادانه بين كشورها منتقل شود. اين به آن معناست كه در چندين فاجعه، اگر چه هشدارهاي مراكز بين‌المللي دقيق بود، اما به هزاران نفر در مناطق در معرض خطر مانند خطوط ساحلي نرسيد، مانند زلزله و سونامي 26 دسامبر 2004 اندونزي - اقيانوس هند و توفان برمه در سال 2010. همه مردم مستحق دسترسي به اطلاعاتي هستند كه بر پايه علم تهيه شده و تجزيه و تحليل آنها بر پايه روش علمي انجام شده است. اكنون در سال 1400 افراد بيشتري در دنيا مي‌توانند از طريق اينترنت براي انجام اقدامات معنادار براي جلوگيري يا كاهش ريسك سوانح اقدام كنند. يكي از پيشرفت‌هاي مهم قابل انتظار در دولت سيزدهم ايجاد بستر بين دولتي و در سطح بين‌المللي براي كاهش ريسك سوانح است.