ايران و تحركات پيرامون
محمد‌حسين بني‌اسدي
در حالي كه ايران با مشكلات متعدد اقتصادي داخلي از جمله بحران كرونا دست و پنجه نرم مي‌كند و در حوزه ديپلماسي نيز مراودات خود را بر معدودي كشور از جمله روسيه، چين، عراق، سوريه، لبنان و ونزوئلا متمركز ساخته و در حوزه هسته‌اي و برجام نيز تصميم قاطع و نهايي خود را اتخاذ نكرده، در پيرامون ايران تحركات و ترتيباتي رخ مي‌دهد كه قدرت و نفوذ ايران را كمرنگ و بعضا با چالش مواجه مي‌كند .آنچه در افغانستان و شرق ايران مي‌گذرد تا شمال غرب و غرب و جنوب در منطقه خليج‌فارس بوي خير و خوش براي ايران به مشام نمي‌رسد و كشور را در سخت‌ترين دوره انزوا فرو برده است. اين انزوا نشان مي‌دهد كه روابط ايران و همسايگان آن دچار تنش و فاقد عمق است وحتي ارمنستان تنها كشوري كه روابط عاري از تنش با ايران داشت بعد از جنگ اخير ارمنستان و آذربايجان دچار نوعي تنگنا شده كه مشكلات و محدوديت‌هايي را براي ايران در پي خواهد داشت. هفته گذشته همزمان با اولين سالگرد پيمان ابراهيم، وزير خارجه امريكا در واشنگتن با همتايان اماراتي و اسراييلي ملاقات و مذاكره داشت، طبيعي است كه ايران و تحولات خاورميانه يكي از عمده‌ترين محورهاي اين مذاكرات محسوب مي‌شود. متعاقب اين اجلاس سه جانبه در تاريخ ۲۶ مهر ماه وزير خارجه هند به دعوت طرف اسراييلي به اين كشور سفر كرد و نقطه عطف اين است كه در همين سفر سمينار مجازي با حضور وزراي خارجه امريكا، اسراييل، امارات و هند برگزار شد. وزراي خارجه در مورد همكاري‌هاي اقتصادي و سياسي خاورميانه از جمله تجارت، انرژي، تغييرات آب و هوايي، امنيت دريايي، تماس مردم با مردم، تكنولوژي و علمي به تبادل نظر پرداختند.
محتواي اين سمينار مجازي تا حدودي ضدچيني بود؛ امريكا در ادامه سياست محاصره چين به ويژه بعد از نزديكي چين با متحدين امريكا از جمله امارات و اسراييل اين حلقه محاصره را تنگ‌تر كرده است. شركت گروه بين‌المللي بند شانگهاي متعلق به چين در اسراييل اقدام به ايجاد ترمينال كانتينري در بندر حيفا با سرمايه ۱/۷ميليارد دلار كرده، چين همچنين بندر Ashdod اسراييل در مديترانه را روزآمد و مدرن كرده است. امارات نيز با كمك شركت كشتيراني اقيانوس چين (cosco) به منظور توسعه ترمينال كانتينري بندر خليفه يك قرارداد ۳۵ ساله امضا كرد. همچنين انتخاب شركت Huawei توسط امارات براي 5G امريكا را نگران ساخته است.
هند با امارات و اسراييل رابطه نزديكي دارد و چين را رقيب خود مي‌شناسد. هند با سه كشور مبتكر پيمان ابراهيم (امريكا، اسراييل، امارات) رابطه بسيار نزديكي دارد. هند در آسيا شريك جدي و بالقوه در استراتژي ايجاد بلوك‌هاي متعدد براي كاهش نفوذ چين به شمار مي‌رود .مجموع تجارت امريكا و هند در سال ۲۰۱۹ به ۱۲۶ ميليارد دلار بالغ شد كه ۷۶/۷ ميليارد دلار صادرات هند و بقيه واردات از امريكاست.
در منطقه خليج فارس يك جمعيت 5/8 ميليون نفري هندي مشغول به كارند كه در سال ۲۰۱۸ مجموعا ۷۹ ميليارد دلار پول به هند فرستاده‌اند. از اين تعداد 5/3 ميليون هندي تنها در امارات مشغولند و در سال ۲۰۱۸ مبلغ ۱۳/۸ ميليارد دلار به هند ارسال كرده‌اند. تجارت بين هند و اسراييل نيز كه در سال ۱۹۹۲ تنها ۲۰۰ ميليون دلار بود، به بيش از ۴/۵ ميليارد رسيده و هند به دهمين شريك تجاري اسراييل و اسراييل به دومين تامين كننده تجهيزات دفاعي هند بدل شده است. روابط هند با دو كشور امريكا و اسراييل وارد فاز استراتژيك شده و روز به روز بر دامنه همكاري‌هاي دوجانبه افزوده مي‌شود.
اين در حالي است كه ميزان مبادلات تجاري ايران و هند هميشه متاثر از صادرات نفت ايران بوده است به طوري كه در سال ۲۰۱۸ از مرز ۱۷ ميليارد دلار گذشت ولي با توقف خريد نفت از ايران تحت فشار تحريم‌هاي ترامپ سير نزولي مبادلات تجاري دو كشور نيز شروع شد. هند وابستگي ۶۰ درصدي به نفت خليج فارس دارد و از افزايش هر دلار در بشكه حدود ۱/۶ ميليارد دلار در سال لطمه مي‌بيند.
وزير خارجه هند آقاي سوبرامانيوم جايشانكار نسبت به سنت‌ها و اصول پايدار در سياست خارجي هند چون مفاهيم عدم تعهد و استقلال استراتژيك كه به زعم وي دست و پا گير و مانع بيان آرزوهاي هند است، ترديد ايجاد كرده و تفسير تازه‌اي از اين مفاهيم ارايه مي‌دهد كه با آمال هند به عنوان يك قدرت نوظهور در يك دنياي متفاوت سازگار باشد. به نظر وي ملتي كه آرزوي قدرت جهاني شدن را در سر مي‌پروراند، نمي‌تواند با مرزهاي ناآرام و منطقه‌اي غيريكپارچه و فرصت‌هاي بهره‌برداري نشده كنار بيايد و فراتر از آن نمي‌تواند در يك دنياي در حال تغيير جزمي‌نگر باقي بماند.
اكنون در پرتو سياست‌هاي دولت هند اين كشور به اتفاق امريكا، ژاپن و استراليا گروه چهارگانه مشهور به كواد را تشكيل داده‌اند، اين گروه با گروه سه گانه امريكا، استراليا و انگليس (Aukus) مرتبط است برخي تحليلگران سمينار مجازي چهار وزير خارجه هند، امارات، امريكا و اسراييل را نيز نوعي كواد جديد تعبير كرده‌اند كه با اين اوصاف كمربندي از استراليا و با عبور از اقيانوس هند و خاورميانه و اروپا به امريكا مي‌رسد .اين كمربند كه خاطره ناتو - انزوس را در اذهان متبادر مي‌نمايد و فعلا ماهيت اقتصادي دارد به منظور پايش و محاصره چين ايجاد شده است. هند كه بعد از جنگ جهاني دوم به خاطر مشكلات ناشي از استعمار قادر به ايفاي نقش درخور در سياست‌هاي جهاني نبوده اكنون به عنوان يك قدرت مدعي تلاش دارد كه در سياست‌هاي جهاني و منطقه‌اي نقش قابل توجهي ايفا كند و حضور خود را به اثبات برساند.
ايران كه در گذشته از منظر قدرت‌هاي جهاني غيرقابل انكار بوده اكنون از مدار و رادار بانيان و مبتكران ترتيبات و تحركات منطقه‌اي و جهاني به دور مانده و لذا ايجاب مي‌كند كه تحركات و ترتيبات پيرامون خود را با تدبير، درايت و به دور از احساسات پايش و خود را مديريت كند.