جامعه اطلاعاتي امريكا سقوط دولت افغانستان را پيش‌بيني مي‌كردند اما زمان آن را نه
ناتواني نهادهاي امنيتي واشنگتن
از پيش‌بيني سلطه طالبان
شهاب شهسواري
به نوشته يك رسانه امريكايي، سازمان‌هاي اطلاعاتي و امنيتي امريكا كه مامور ارزيابي نتايج عقب‌نشيني امريكا از خاك افغانستان بودند، بدون استثنا از پيش‌بيني سلطه سريع طالبان بر افغانستان ناتوان ماندند. روزنامه وال‌استريت‌ژورنال، روز پنجشنبه در گزارشي نوشت كه با بررسي خلاصه تعداد زيادي مدارك محرمانه دولت امريكا، دريافته است كه چهار سازمان اطلاعاتي و امنيتي امريكايي در گزارش‌هايي كه پيش از خروج نظاميان خارجي از وضعيت افغانستان تهيه كرده‌اند، نتوانسته‌اند سلطه فوري طالبان بر قدرت در اين كشور را پيش‌بيني كنند و در عوض اطلاعات پراكنده‌اي از توانايي استقامت دولت و ارتش افغانستان ارايه داده‌اند.
به نوشته اين روزنامه نزديك به 12 گزارش از سوي چهار دستگاه امنيتي مختلف براي آگاهي‌رساني به سياست‌گذاران واشنگتن در مورد افغانستان منتشر شده است. در همه اين گزارش‌ها با بررسي پيشروي‌هاي طالبان از بهار سال 1399 تا تابستان سال 1400 پيش‌بيني شده است كه دولت و ارتش افغانستان بدون حمايت ارتش امريكا، توانايي مقابله با اين گروه شبه‌نظامي را نخواهند داشت. اما پيش‌بيني‌هاي درج‌شده در اين گزارش‌ها از ميزان مقاومت و استقامت دولت افغانستان كاملا غلط بود و هيچ‌يك از اين چهار نهاد امنيتي سلطه طالبان بر پايتخت‌را پيش از خروج كامل نظاميان خارجي (نيمه ماه اوت) پيش‌بيني نكرده بودند. براي مثال، در يكي از اين گزارش‌ها كه توسط آژانس اطلاعات مركزي امريكا (CIA) با عنوان «دولت در معرض سقوط در پي عقب‌نشيني ايالات متحده» برآورد شده است كه دولت اشرف غني تا پايان سال 2021 سقوط خواهد كرد. اين گزارش ارديبهشت‌ماه سال جاري منتشر شده است. همين سازمان اطلاعاتي يك ارزيابي ديگر را ماه بعد منتشر كرده است كه عنوان آن «افغانستان: ارزيابي سلطه كامل طالبان تا دو سال ديگر» است. آژانس اطلاعات دفاعي امريكا (DIA) خرداد ماه گزارشي را در اختيار دولت قرار داده كه پيش‌بيني كرده است در طول يك سال آينده (از خرداد 1400 تا 1401) طالبان به استراتژي جداكردن كامل مناطق روستايي از كابل ادامه خواهد داد. همين آژانس اطلاعاتي تيرماه گزارش ديگري منتشر كرده است كه در آن عنوان شده دولت افغانستان مي‌تواند حاكميت بر كابل را حفظ كند.
هرج‌ومرج ناشي از گزارش غلط
وال‌استريت‌ژورنال مي‌نويسد كه ناتواني نهادهاي اطلاعاتي امريكا عامل اصلي هرج‌ومرج در عقب‌نشيني نيروهاي امريكايي در هفته‌هاي پاياني جنگ 20 ساله افغانستان است. بر اساس گزارش اين روزنامه، خلاصه گزارش‌هايي كه در اختيار اين رسانه قرار گرفته است، دقيق‌ترين تصوير از اطلاعاتي را در اختيار مي‌دهد كه نهادهاي اطلاعاتي در اختيار دو رييس‌جمهور امريكا، دونالد ترامپ و جو بايدن، در مورد خارج كردن نيروهاي امريكايي از افغانستان قرار مي‌دادند. سياست‌گذاران دستگاه‌هاي امنيت ملي امريكا همگي براساس اين گزارش‌ها برنامه‌ريزي و تصميم‌گيري‌هاي خود را انجام داده‌اند. وال‌استريت‌ژورنال مي‌نويسد: «هر چند اختلاف در گزارش‌ها امري عادي و طبيعي است، اما اين پراكندگي‌ها باعث مي‌شود كه سياست‌گذاران در رسيدن به اجماع بازبمانند.» مقام‌هاي آگاه از روند سياست‌گذاري در خصوص فرآيند خروج از افغانستان مي‌گويند كه اين فرآيند به شدت به ارزيابي‌هاي اطلاعاتي وابسته بودند.
نمايندگان كنگره امريكا بعد از غافلگيري دولت در برابر پيشروي سريع طالبان، به شدت از جنبه‌هاي مختلف فرآيند عقب‌نشيني از افغانستان انتقاد كرده‌اند، از جمله عملكرد جامعه اطلاعاتي امريكا را زير سوال برده‌اند. اين پيش‌فرض كه دولت افغانستان مقاومت مي‌كند و نيروهاي دولتي تا مدتي بعد از خروج نظاميان خارجي در كابل مي‌مانند، عنصر مركزي برنامه‌هاي عقب‌نشيني در دولت بود. بر اساس اين ارزيابي، برنامه اين بود كه نظاميان امريكايي از افغانستان كامل خارج شوند، اما سفارت امريكا با پرسنل كامل به كار خود ادامه دهد تا به امور افغان‌هايي كه نياز به ويزا يا حمايت دارند، كمك كند. فروپاشي دولت مركزي افغانستان، باعث شد كه دولت كاملا مسير را وسط راه تغيير دهد. هزاران نظامي جديد امريكايي به افغانستان اعزام شدند تا فرآيند خروج پرسنل سفارت و افغان‌هاي نيازمند حمايت را تسهيل كنند. اين تغيير ناگهاني و شتاب‌زده باعث رويدادهايي از جمله بمب‌گذاري انتحاري و كشتار ده‌ها شهروند غيرنظامي افغان و 13 نظامي امريكايي شد. نهايتا نيز ده‌ها هزار افغان نيازمند حمايت و 200 امريكايي در فرآيند عقب‌نشيني جا ماندند و موفق به خروج از افغانستان نشدند.
نهادهاي امنيتي دست‌اندركار
وال‌استريت ژورنال مي‌نويسد كه توانسته است به گزارش‌هاي چهار نهاد اطلاعاتي آژانس اطلاعات مركزي (CIA)، آژانس اطلاعات دفاعي (DIA)، دفتر رييس اطلاعات ملي و دفتر اطلاعات وزارت خارجه، در بازه زماني يك‌ساله پيش از عقب‌نشيني، دسترسي پيدا كرده و توانسته است عناوين، تاريخ‌ها و خلاصه اين گزارش‌ها را مطالعه كند. اين تنها بخشي از مجموعه گزارش‌هايي است كه نهادهاي امنيتي و اطلاعاتي امريكا از وضعيت وخيم امنيتي در افغانستان در آستانه خروج نظاميان خارجي تهيه كرده‌اند. به نوشته اين رسانه امريكايي هيچ نماينده‌اي از CIA، DIA، وزارت خارجه و دفتر رييس اطلاعات ملي كه مسوول هماهنگي تمام آژانس‌هاي اطلاعاتي امريكا است در مورد محتواي اين گزارش‌ها حاضر به اظهارنظر نشدند.
يك مقام ارشد دولت امريكا در مورد اين گزارش‌ها مي‌گويد: «همه اين گزارش‌ها عملا مسير رويدادها را درست پيش‌بيني و اعلام كرده بودند كه نهايتا فروپاشي اتفاق مي‌افتد.» وي قبول دارد كه اين نهادها «تصويري پراكنده» از اوضاع ارايه داده‌اند، اما توجيه مي‌كند كه «اين نهادها، پيشگو نيستند و جام‌جم ندارند.» جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا در كارزار انتخاباتي‌اش وعده داده بود كه نيروهاي امريكايي را از افغانستان خارج كند و به گفته مقام‌هاي امريكايي هيچ‌يك از گزارش‌هاي مختلف امنيتي و اطلاعاتي، تاثيري بر تصميم رييس‌جمهور نداشت.
تعطيلي پايگاه‌ها و عدم دسترسي اطلاعاتي
مقام‌هاي دولت كنوني و پيشين امريكا به وال‌استريت‌ژورنال گفته‌اند كه فرآيند دسترسي نهادهاي اطلاعاتي امريكا از زمان دولت ترامپ با تعطيلي پايگاه‌هاي دورافتاده امريكا در خاك افغانستان و آغاز فرآيند كاهش نيروها تحليل رفت. تحليل رفتن ظرفيت جمع‌آوري اطلاعات در دوران ترامپ در ماه‌هاي پاياني فرآيند عقب‌نشيني از افغانستان به گفته دستيار يك نماينده سنا به شدت باعث نگراني نمايندگان كنگره امريكا شده بود. سرهنگ توماس اسپاهر كه از تابستان 2019 تا تابستان 2020 در مديريت عقب‌نشيني نيروها از افغانستان نقش داشت، مي‌گويد: «همزمان با اينكه عقب‌نشيني نيروها را آغاز مي‌كنيد، ديگر نمي‌توانيد فرآيند جمع‌آوري اطلاعات را ادامه دهيد.» او مي‌گويد سازمان CIA به همين دليل در ماه‌هاي پاياني ارزيابي ولايت به ولايت خود در افغانستان را كاملا متوقف كرده بود.
سقوط قابل پيش‌بيني حكومت افغانستان
به‌رغم ناتواني دستگاه‌هاي اطلاعاتي امريكا در مورد پيش‌بيني زمان به قدرت رسيدن طالبان در افغانستان، با اين حال از همان ابتداي اعلام تصميم خروج نظاميان امريكايي از افغانستان توسط دولت دونالد ترامپ، سازمان CIA هشدار داده بود كه احتمال باقي ماندن دولت تحت حمايت امريكا در كابل بسيار كم است. گزارشي به تاريخ فروردين 1399 با عنوان «چگونه با عقب‌نشيني امريكا افغانستان سقوط مي‌كند» توسط واحدهاي موسوم به «سلول‌هاي قرمز» آژانس اطلاعات مركزي تهيه شده است كه وظيفه ارايه ارزيابي‌هاي «جايگزين» دارند، به دولت داده شده‌است. اين گزارش تحليل‌رفتن و سقوط دولت غني بعد از خروج نظاميان امريكايي را پيش‌بيني مي‌كند.
يك گزارش ديگر با عنوان «نتايج عقب‌نشيني كامل ايالات متحده امريكا» در زمستان 1399 توسط شوراي اطلاعات ملي به دولت داده شده است. اين گزارش سلطه سريع طالبان را پيش‌بيني كرده است اما نوشته است كه شتاب تسلط طالبان در افغانستان، بعد از عقب‌نشيني نيروهاي امريكايي روي خواهد داد. فروردين‌ماه امسال بود كه جو بايدن اعلام كرد تا 20 شهريور 1400 ديگر هيچ نيروي امريكايي در افغانستان باقي نخواهد ماند. مايكل مورل، معاون پيشين آژانس اطلاعات مركزي معتقد است كه اين بيانيه رييس‌جمهور امريكا و نه آغاز فرآيند عقب‌نشيني نيروهاي امريكايي بود كه باعث شد نفس دولت افغانستان به شماره بيفتد. اين مقام اطلاعاتي پيشين امريكا در يك نشست در ماه سپتامبر در مركز هايدن دانشگاه جورج ميسون گفته بود: «اين زماني بود كه ذهنيت و حالت روانشناختي همه در دولت افغانستان تغيير كرد. اين لحظه‌اي بود كه طالبان فهميد كه برنده جنگ خواهد بود.» مورل مي‌گويد: «در طول تمام سال‌هاي جنگ دو دهه‌اي آژانس اطلاعات مركزي CIA بدبين‌ترين نهاد در مورد نحوه پيشبرد جنگ در افغانستان بود.»
افسانه قدرت نيروهاي امنيتي افغانستان
به گفته يك مقام آگاه گزارش‌هاي CIA و DIA به دليل ماموريت‌هاي متفاوت اين دو نهاد، باهم تفاوت‌هايي داشتند. گزارش‌هاي آژانس اطلاعات مركزي عموما ارزيابي‌هايي بلندمدت و آثار سياست‌گذاري مترتب بر عقب‌نشيني بودند درحاليكه آژانس اطلاعات دفاعي كه زيرمجموعه وزارت دفاع است، بر اطلاعات نظامي و ارزيابي‌هاي تاكتيكي تكيه مي‌كرد و سناريوهاي سقوط حكومت را پيش‌بيني نمي‌كرد. يك مقام ارشد دولتي مي‌گويد: «آژانس اطلاعات دفاعي برخي از افسانه‌ها در مورد توانايي نظامي ارتش و نيروهاي امنيتي افغانستان را كه توسط امريكا آموزش ديده بودند، باور كرده بود.»
درحاليكه از فروردين‌ماه امسال، نشانه‌هايي از بازگشت حاكميت افراطي طالبان عيان شده بود، آژانس اطلاعات دفاعي معتقد بود كه «نيروهاي نظامي و امنيتي افغانستان كابل را حفظ مي‌كنند و طالبان بر نقاط ديگر كشور تمركز مي‌كند.» يك هفته بعد از اين گزارش در گزارشي ديگر، اين نهاد از احتمال فروپاشي دولت افغانستان خبر داده بود، اما پيش‌بيني كرد كه اين دولت مي‌تواند كابل را حفظ كند. خردادماه در گزارشي ديگر، باز هم آژانس اطلاعات دفاعي از احتمال سقوط ولايت‌هاي كليدي افغانستان خبر داده بود، اما مجددا پيش‌بيني كرده بود كه كابل سقوط نمي‌كند.
در مقابل اين ارزيابي‌ها، آژانس اطلاعات مركزي (CIA) عمدتا در مورد سقوط احتمالي دولت افغانستان هشدار داده بود. در طول سال پاياني حكومت دونالد ترامپ، سازمان CIA سه نتيجه محتمل در پي عقب‌نشيني نظاميان امريكايي را بررسي كرده بود: يك حكومت جزيره‌اي كه در آن دولت اشرف غني و ارتش فقط كابل و اطرافش را در اختيار خواهند داشت، يك كشور تقسيم‌شده كه بخشي از آن در اختيار طالبان و بقيه در اختيار دولت است يا سلطه كامل طالبان. سازمان سيا در يك گزارش سقوط دولت افغانستان را فوري ارزيابي كرده اما معتقد است كه اين اتفاق، مدت كوتاهي بعد از خروج نظاميان امريكايي رخ خواهد داد. اين موضوع در پيش‌بيني‌هاي مقام‌هاي دولت افغانستان هم وجود دارد. آژانس اطلاعات دفاعي در گزارشي با عنوان «به‌روزرساني وضعيت ثبات در افغانستان: مقام‌هاي ارشد نگران سقوط دولت هستند» نوشته است كه امرالله صالح، معاون رييس‌جمهور گفته است كه تصور مي‌كند دولت متبوعش تا ماه اكتبر (مهر و آبان) سقوط خواهد كرد و وزير خارجه وقت، محمد حنيف اتمر هم پيش‌بيني مي‌كرد كه دولت فقط تا پايان شهريور دوام مي‌آورد.