رويكرد «بساز و دور بريز» در تلويزيون

تينا جلالي

از ابتداي تابستان امسال خبر پخش دو سريال «بعد از آزادي» به كارگرداني محمدعلي باشه‌آهنگر و «87‌متر» جديدترين ساخته كيانوش عياري در رسانه‌ها دست به دست مي‌شد و مخاطبان هم در انتظار تماشاي اين دو سريال از كارگردان‌هاي شناخته‌شده سينما بودند ولي هربار بي‌آنكه دليل مشخصي براي تعويق پخش اعلام شود اين دو مجموعه به آنتن نمي‌رسيدند. البته قول پخش سريال «بعد از آزادي» باشه‌آهنگر از خيلي قبل‌تر و به سال گذشته مربوط مي‌شد و حتي قرار بود «بعد از آزادي»، ماه رمضان سال 99 از شبكه يك پخش شود ولي به دليل نكات مميزي در آن مقطع صلاح ندانستند سريال به پخش برسد. تا اينكه امسال محرم و صفر دوباره بحث سريال «بعد از آزادي» جدي شد اما مجددا جلوي پخش آن گرفته شد. حالا شنيده‌هاي موثق ما حاكي از اين است كه سريال «بعد از آزادي» باشه‌آهنگر اصلا قرار نيست پخش شود چرا؟ براي اينكه كه ميزان سانسور و مميزي اين سريال به حدي زياد بوده كه به كيفيت اثر لطمه وارد كرده و امكان پخش را از تلويزيون گرفته است. 

اصل ماجرا چه بوده؟ 
طبق شنيده‌هاي ما از يك منبع آگاه، مراحل ساخته شدن سريال باشه‌آهنگر اين‌گونه بوده كه ابتدا كليت داستان سريال «بعد از آزادي» در تلويزيون تصويب و به سعيد سعدي در مقام تهيه‌كننده براي ساخت محول مي‌شود. براساس يك فرصت چندماهه، پنج قسمت ابتدايي سريال با بازنويسي محمدعلي باشه‌آهنگر با بازيگران تراز اول به پيش‌توليد مي‌رود. وقتي پنج قسمت دوم نوشته مي‌شود بازيگران اوليه با خواندن پنج قسمت دوم، از حضور در سريال منصرف مي‌شوند چون با داستان ارتباط برقرار نمي‌كنند و مجموعه با چينش دوباره بازيگران پيش‌توليد را ادامه و اين‌بار تصويربرداري آغاز مي‌شود.
 بعد از چهار ماه كه از شروع ضبط سريال مي‌گذرد هياتي از مسوولان شبكه و تلويزيون براي بازديد از چگونگي روند توليد سريال «بعد از آزادي »، به پشت صحنه اين سريال مي‌روند. حين بازديد از پشت صحنه صحبت‌هايي بين مسوولان شبكه و محمدعلي باشه‌آهنگر انجام مي‌شود و آنجا باشه‌آهنگر متوجه مي‌شود كه مديران مربوطه اصلا فيلمنامه «بعد از آزادي» را نخوانده‌اند. از همانجا ماجراي جرح و تعديل آغاز مي‌شود. سريالي كه قرار بود در 42 قسمت ساخته شود به 36 قسمت مي‌رسد و باشه‌آهنگر روزانه و شبانه به صورت فشرده فيلمنامه و ديالوگ‌ها را دوباره بازنويسي و براي مديران مي‌فرستد. تا اينكه فيلمبرداري اسفند 98 تمام و بحث پخش براي ماه رمضان سال 99 مطرح مي‌شود. از آنجايي كه در بخش‌هايي از سريال به مهاجران افغاني هم اشاراتي مي‌شود پخش سريال با غرق شدن تعدادي از افغان‌ها در درياچه هريررود همزمان و اينجا دوباره بحث مميزي سريال آغاز مي‌شود. 
ميزان اصلاحيه براي اين سريال تا جايي پيش مي‌رود كه 10 قسمت از سريال 36 قسمتي «بعد از آزادي» بايد حذف شود و در آخر اين حدف و سانسور‌ها خط داستان را تغيير و قصه سير منطقي خود را از دست مي‌دهد و اساسا شخصيت‌پردازي‌ها دچار مشكل مي‌شود. به اين صورت كه بعضي كاراكترهاي اصلي از داستان يا حذف يا حضورشان در سريال بي‌معني شده است. بنا بر شنيده‌هاي ما گويا باشه‌آهنگر از اين نحوه سانسور و مميزي دلخوري زيادي دارد اساسا با اين وضعيت دوست ندارد كار به پخش برسد. طبيعي هم هست كارگردان از اين نحوه پخش ناراضي باشد چون با حذف ده قسمت معادل 400 دقيقه از 1680 دقيقه پيرنگ و خرده‌پيرنگ‌هاي داستان و اساسا شاكله قصه به هم مي‌ريزد و ديگر از داستان و روايت اين سريال چيزي براي مخاطب نمي‌ماند. تازه بعد از پخش هم نوك انتقادها به دليل ايرادات وارده به سريال، متوجه كارگردان است و نقدها نوع نگاه باشه‌آهنگر را نشانه مي‌روند كسي كه اصل داستان و حذف و سانسور سريال را جست‌وجو نمي‌كند. 
حالا پرسش اينجاست از ابتدا هدف از توليد اين قسمت‌ها و به‌كارگيري هزينه و سرمايه انساني در اين اوضاع اقتصادي نامطلوب چه بوده؟ چرا چنين هزينه سنگيني بايد تهيه‌كننده تلويزيون متقبل شود بعد به سادگي كار مورد مميزي قرار بگيرد و بودجه حيف و ميل شود و سريال هم پخش نشود؟ آن‌هم مجموعه‌اي كه به دليل مشكلات مالي سال 98 يك‌بار به تعطيلي كشيده شد. ضرر و زيان مالي به كنار، مسووليت آسيب روحي كه متوجه عوامل مي‌شود با چه كسي است؟ چه كسي پاسخگو بايد باشد؟ 

سريال عياري چه زماني پخش مي‌شود؟ 
مجموعه 87 متر به كارگرداني كيانوش عياري هم اوضاع بهتري ندارد. تا به امروز بارها زمان پخش اين سريال در رسانه‌ها اعلام شده ولي در نهايت 87 متر هم هنوز روي آنتن شبكه يك نرفته است. عياري گويي تعويق و توقيف ديگر جزو گزينه‌هاي مراحل توليد آثار او شده و انگار بخت با او يار نيست كه محصولاتش بي‌حرف و حاشيه به دست مردم برسد. طبق اطلاعات موثق ما قرار بود اين سريال بعد از مجموعه زير خاكي 1 از جمعه گذشته از شبكه يك پخش شود اما تا به اين لحظه 26 دقيقه از اين سريال دچار مميزي و سانسور شده و معلوم هم نيست چه فرجامي در انتظار اين سريال باشد و چه زماني هم به پخش برسد. 
رويه سانسور و مميزي‌هاي بيش از اندازه در رسانه ملي نكته جديدي نيست و به اين دو سريال ختم نمي‌شود. بد نيست به نامه اعتراضي كه قاسم جعفري مردادماه امسال براي حذفيات بالاي سريال «زندگي زيباست» منتشر كرده بود، اشاره‌اي كنيم. او در بخش‌هايي از نوشتارش خطاب به علي عسگري (رييس سابق صدا و سيما) نوشته بود: «بيش از ۶۰۰ دقيقه يا به عبارتي ۱۵ قسمت از سريالم را سانسور كرده‌ايد، عنوانش را از «عشق» به «زندگي زيباست» تغيير داده و هشت قسمت ابتدايي سريال كه معرف هويت قهرمان‌هاي سريال بوده را بدون نمايش حتي يك سكانس حذف كرده‌ايد، بدون اطلاع من به عنوان خالق اثر، سريال را تدوين و صداگذاري كرده و بر آن موسيقي گذاشته و بدون اعلام قبلي و به يك‌باره روانه آنتن كرده‌ايد و كارمند تهيه‌كننده‌تان در تمام رسانه‌ها و سايت‌ها اعلام مي‌كند سريال بدون سانسور در حال پخش است و وقتي ديگر هنرمندان سريال درباره سانسور مي‌گويند، با قدرتي كه در اختيار داريد قديمي‌ترين خبرگزاري مملكت را وادار به حذف مصاحبه از روي سايت مي‌كنيد...»
حالا تمام اين بحث‌ها در حالي مطرح مي‌شود كه همين چند روز پيش پيمان جبلي رييس صداوسيما به پشت صحنه چند سريال الف تلويزيون رفته و اعلام كرده ۱۰۰ سريال در مراحل مختلف پيش‌توليد و توليد قرار دارد. اينجا پرسشي كه به وجود مي‌آيد اين است كه ميزان نظارت بر روند توليد اين 100 سريال چگونه است؟ آيا در شرايط ملتهب اقتصادي فعلي و اين تورم افسارگسيخته، اين 100 سريال هم هنگام پخش با حذف و سانسور 400 يا 600 دقيقه و حيف و ميل بودجه بيت‌المال مواجه مي‌شوند و اساسا قصه‌ها خوانده نشده به توليد مي‌رسند؟ يا اينكه ساز‌و‌كار حرفه‌اي بر توليدات تلويزيون شاهد خواهيم بود؟