زير ذره‌بين
ايجاد نگاه علمي در دانش‌آموزان
مژگان فياضي
آموزش علمي صحيح بايد شامل مراحلِ مشاهده، پرسش، تحقيق، تحليل و تفكر و نتيجه‌گيري باشد. آموزش علمي اين نيست كه يك واقعيت علمي را براي فرد بازگو كنيم و او، اين مطلب را به خاطر بسپارد. مثلا اگر قرار است جاذبه را به دانش‌آموز بياموزيم، آموزش نادرست اين است يك توپ را رها كنيم و با رسيدن آن به زمين، توضيح دهيم كه به علت وجود جاذبه در زمين، توپ به سمت زمين حركت مي‌كند و فكر كنيم كه دانش‌آموز وجود اين واقعيت علمي را مشاهده كرد و توضيح دليل آن را هم دريافت كرد. اين آموزش علمي نيست، صرفا ثبت اطلاعات علمي در حافظه دانش‌آموز و تجربه مصاديق اين مطلب است.
براي يك روند آموزش علمي صحيح، بايد شرايط رسيدن به آن مفهوم علمي را فراهم كنيم تا خود فرد، به درك علمي از اين واقعيت موجود برسد. مثلا در مورد جاذبه، ابتدا فقط از دانش‌آموز بخواهيم اجسام مختلفي را رها و اتفاق بعد از آن را مشاهده كند. به او چندين روز فرصت بدهيم تا تجربه كند و بر اساس اين تجربه برايش سوال پيش بيايد. دانش‌آموز را عادت دهيم مشاهدات و سوالاتش را بنويسد.
سوالات خود را با ما به عنوان والدين يا معلم، مطرح كند و ما هم تعدادي سوال هدفمند از او بپرسيم. سوالاتي از قبيل اينكه در اين مشاهدات، چه چيزهايي با هم شبيه بودند؟ كدام متفاوت بودند؟ چه تفاوت‌هايي داشتند؟ چه چيزي برايت عجيب بود؟ فكر مي‌كني چه مي‌شود كه اين اتفاقات مي‌افتد؟ به اين صورت دانش‌آموز را از مرحله مشاهده به پرسشگري هدفمند سوق داده‌ايم. مهم است كه به جاي پاسخ دادن مستقيم به سوالات و ابهامات دانش‌آموز، از او بخواهيم به دنبال پاسخ براي آن باشد.
در مرحله بعد به او كمك كنيم منابعي را براي پيدا كردن پاسخ اين سوالات بيابد و مطالعه كند. البته لازم است دانش‌آموز را متوجه اين نكته بكنيم كه هر متن و نوشته‌اي، معتبر نيست و با توجه به سن دانش‌آموز، او را در تشخيص اعتبار مطالب، خصوصا در اينترنت آموزش دهيم.
بعد از پيدا كردن مطالبي در پاسخ به سوالاتي كه براساس مشاهداتش ايجاد شده بود او را به مرحله تفكر سوق مي‌دهيم. دانش‌آموز مشاهده كرده است كه هر چيزي بعد از رها شدن به سمت زمين مي‌رود و همچنين اين تفاوت را حس كرده است كه پر و توپ همسان اين مسير را طي نمي‌كنند. در جست‌وجوهايش، توضيحاتي در مورد جاذبه به دست آورده و دانسته است كه جاذبه زمين همه‌چيز را به سمت خود مي‌كشد و در اين ميان عوامل مختلفي مثل مقاومت هوا ممكن است بر اين كشش، تاثير بگذارند.
اينكه دانش‌آموز از قبل در مورد جاذبه توضيح تئوري و آماده‌اي نداند و شروع آموزش او، با مشاهده باشد باعث مي‌گردد كه با تمايل و انگيزه، زمان و صبر صرف كند تا يك واقعيت علمي و طبيعي را مشاهده و درك كند. اكنون دانش‌آموز، جاذبه را آموخته است و تنها به عنوان يك مفهوم به خاطر نسپرده است. در آموزش مطالب علمي، خصوصا مطالب پايه‌‌اي و در سن پايين، والدين و معلمان بايد با چنين روشي، ديد علمي صحيح را براي دانش‌آموز ايجاد كنند.