شروع به كار ويكي‌پديا
مرتضي ميرحسيني
زمستان سال 2001 در چنين روزي، ويكي‌پديا متولد شد. اين دانشنامه آنلاين كه اكنون بيشتر از دو دهه از عمرش مي‌گذرد با 16 ميليارد بازديد ماهانه، پنجمين سايت پربازديد جهان است و بعد از گوگل و يوتيوب و فيس‌بوك و توييتر و بالاتر از اينستاگرام بيشترين مراجعه‌كننده را دارد. فكر وجود چنين دانشنامه‌اي به دهه 1990 برمي‌گشت و مسائلي مثل دايره‌المعارف آنلاين در دسترس براي همه را پيش‌تر ريك گيتس و ريچارد استالمن مطرح كرده بودند، اما جيمي ولز و لري سنگر اين فكر را
به اجرا گذاشتند.
اين پايگاه اطلاعات از زمان راه‌اندازي، مقاله به مقاله توسعه يافت، امروز بيشتر از 55 ميليون مقاله (به 299 زبان) دارد و گويا هر روز 600 مقاله ديگر هم به مجموعه مقالاتش اضافه مي‌شود. آمارهاي جالب ديگري هم درباره‌اش وجود دارد. مثلا فرداي روزي كه استيو جابز درگذشت (شانزدهم اكتبر 2011) صفحه او با بيشتر از 7 ميليون و 400 هزار بازديدكننده در يك روز، ركورد بازديد روزانه از يك مقاله
را شكست. بعد از آن هم صفحه دونالد ترامپ در روز اعلام نتايج انتخابات امريكا (نهم نوامبر 2016) بود كه 6 ميليون و 100 هزار مراجعه‌كننده داشت. هر ماه حدود 280 هزار نفر در توليد يا ويرايش محتواي ويكي‌پديا مشاركت مي‌كنند و طبق آمار خود اين پايگاه اطلاعات، نزديك به 90درصد از اين مشاركت‌كنندگان مرد هستند. همچنين سال 2020 حدود 7 ميليون نفر، به درخواست كمك مالي ويكي‌پديا پاسخ مثبت دادند و هر كدام مبلغي كم يا زياد به اين دانشنامه كمك مالي كردند تا توسعه و تداوم كار آن تضمين شود. ناگفته نماند كه ويكي‌پدياي فارسي، نزديك به 2 سال بعد از شروع به كار ويكي‌پديا، اواخر پاييز 1382 راه افتاد.
اما اين آمارها و اطلاعات به كنار، ويكي‌پديا پروژه‌اي بود كه بعد از تجربه نيوپديا اجرايي شد. نيوپديا قرار بود مخزني آنلاين از همه دانسته‌هاي ما باشد و محتواي آن زيرنظر متخصصان داوطلب، توليد و عرضه شود و آسان و رايگان در اختيار همه مردم قرار بگيرد. اما تاكيد بر اجراي كار زيرنظر متخصصان هر حوزه، باعث كندي روند توسعه نيوپديا شده و نيازي كه اين پايگاه در پاسخ به آن شكل گرفته بود، برآورده نمي‌شد. ويكي‌پديا در همان بدو كار خود، اين قيد «زيرنظر متخصصان» را كنار گذاشت و همه مردم را، بدون در نظر گرفتن دانش و تخصص‌شان در توليد محتوا شريك كرد. در دانشنامه جديد آن ايرادي كه در كار نيوپديا بود، يعني كندي روند توسعه، برطرف شد و سرعت توليد و عرضه محتوا چندين برابر بالا رفت. اما اين روش توليد، عملا به ابتذال انجاميد و ويكي‌پديا را به چيزي تبديل كرد كه امروزه با آن مواجهيم. يعني سايتي كه اكثريت مطلق متخصصان محتوايش را تاييد نمي‌كنند و ادعاي «دانشنامه بودن» آن را هم چندان جدي نمي‌گيرند. خب معلوم است خروجي آنچه به دست مجموعه‌اي از افراد عمدتا غيرمتخصص توليد و به رايگان هم عرضه شود چه خواهد بود و اطلاعات موجود در آن چقدر معتبر است. ويكي‌پديا مدعي «بي‌طرفي» نيز هست، اما تحقق اين «بي‌طرفي»، به‌ويژه درباره آنچه به علوم انساني و اجتماعي و هنر ارتباط مي‌يابد آسان و حتي به تعبيري ممكن نيست.