دفاع مشروع

دفاع مشروع يكي از علل موجه جرم است كه در تمامي سيستم‌هاي كيفري دنيا از جمله قانون مجازات اسلامي كشور ما مورد پذيرش قرار گرفته است. ماده ۱۵۶ قانون مجازات اسلامي مي‌گويد؛ هرگاه فردي در مقام دفاع از نفس، ناموس يا مال، آزادي تن خود يا ديگري در برابر هر گونه تجاوز يا خطر فعلي يا قريب‌الوقوع با رعايت مراحل دفاع مرتكب رفتاري شود كه طبق قانون جرم محسوب مي‌شود در صورتي كه شرايط قانوني دفاع مشروع وجود داشته باشد مجازات نمي‌شود. در واقع تحت شرايطي عملي كه فرد انجام داده است و طي شرايط عادي جرم محسوب مي‌شود در مقام دفاع مشروع وصف كيفري خود را از دست داده و او مجازات نخواهد شد.  اوايل دهه ۸۰ زني به نام افسانه نوروزي در جزيره كيش مرتكب قتل مردي شد كه به ادعاي ايشان قصد تجاوز به او را داشته است. كارشناسان اداره آگاهي و پزشكي قانوني مطابق دستور قاضي دادگاه به بازسازي صحنه جرم و بررسي ادعاي افسانه پرداختند. اين كارشناسان كه تعدادشان ۵ نفر بود متفقا بيان داشتند ادعاي افسانه مقرون به صحت است و شرايطي كه او داشته مجبور بوده است كه از ناموس خود دفاع كند و راه ديگري براي فرار از حادثه نداشته است.  مع‌ذالك دادگاه بدوي حكم قصاص افسانه را صادر كرده و دادنامه در ديوان عالي كشور تاييد شد. در مراحل بعدي كه اينجانب دفاع از افسانه را پذيرفته بودم از طريق شعب تشخيص ديوان عالي كشور به موضوع اعتراض كرده و درخواست تجديدنظر در راي صادره را خواستار شدم كه با مساعدت رياست قوه قضاييه مرحوم آيت‌الله شاهرودي افسانه از قصاص نجات پيدا كرد.  پرونده‌اي كه در زمان خود سر و صداي فراواني ايجاد كرده بود و ذهن نيمي از جامعه يعني زنان را به خود معطوف كرده بود و اين سوال ايجاد شده بود كه پس فلسفه وضع دفاع مشروع در قوانين جزايي ما چيست و اساسا چه مواقعي مواد قانونيه مربوطه به كمك متهم مي‌آيد.  البته بايد خاطرنشان كرد كه شرايط اثبات دفاع مشروع كار سخت و دشواري است از جمله اينكه رفتار ارتكاب براي دفاع، رفع تجاوز و خطر ضرورت داشته باشد. دوم اينكه دفاع مستند به قرائن معقول يا خوف عقلايي باشد ‌و سوم اينكه توسل به قواي دولتي بدون فوت وقت عملا ممكن نباشد يا مداخله آنان در دفع تجاوز يا خطر موثر واقع نشود. به عنوان مثال شخصي كه مورد حمله قرار گرفته اگر بتواند از ماموران انتظامي كمك بگيرد قطعا نمي‌تواند به دفاع مشروع متوسل شود والا اگر به جاي درخواست كمك كردن از آنها خودش به دفاع از خود بپردازد و حين دفاع مرتكب عملي شود كه به مرگ مهاجم بينجامد قطعا ادعاي دفاع مشروع از او پذيرفته نخواهد شد.  كما اينكه چندين سال پيش زني به نام راضيه در يكي از معابر شلوغ تهران با بطري شكسته مرتكب قتل مرد روزنامه‌فروشي شد و مدعي شد كه او قصد تجاوز به او را داشته است كه اين پرونده نيز به نوبه خود مورد توجه افكار عمومي قرار گرفته و قضات محاكم ادعاي راضيه را مردود اعلام كردند. قابل ذكر است كه در سال‌هاي اخير شاهد پرونده‌هاي متعددي بوده‌ايم كه متهم به قتل ادعاي دفاع از جان خود در مقابل طرف مقابل را داشته است.