مقامات روسيه درباره تصميم پوتين در حمله به اوكراين چه فكر مي‌كنند؟
روايتي از حال و هواي دالان‌هاي كرملين در ميانه بحران
فريدا رستمووآ، خبرنگار مستقل روسي در گزارشي فاش كرده كه بسياري از مقامات روسيه
از تصميم پوتين در حمله به اوكراين راضي نيستند
آرمين منتظري
افزايش فشار اقتصادي بر روسيه و خوب پيش نرفتن حمله روسيه به اوكراين و بروز مشكلات زياد، موجب شده كه نگرش روس‌ها به تصميم پوتين در حمله به اوكراين، رفته رفته تغيير كند. در آغاز، جنگ تمام عيار ولاديمير پوتين عليه اوكراين، با تشويق، كف زدن و درخواست شامپاين در استوديو‌هاي تلويزيوني مورد استقبال قرار گرفت، اما حالا واقعيات جنگ، كارشناسان طرفدار كرملين را در تلويزيون دولتي روسيه هوشيار كرده است. به‌رغم همه تلاش‌هاي اقتدارگرايانه دولت براي كنترل روايتي كه از اين جنگ ارايه مي‌شود، حقيقت زشت و غيرقابل انكار تهاجم روسيه به اوكراين به بيرون درز مي‌كند.
رسانه‌هاي دولتي تحت كنترل كرملين تمام تلاش خود را مي‌كنند تا اوضاع را وارونه جلوه دهند و قربانيان تجاوز روسيه را مسوول همه تلفات معرفي كنند. در برنامه چهارشنبه شبكه دولتي روسيه با نام «عصر با ولاديمير سولوويف»، مجري برنامه ادعا كرد كه آمار تلفات بمباران يك بيمارستان زنان و زايمان توسط روسيه در اين هفته «جعلي» بوده و هيچ كسي در آنجا زخمي نشده است. يكي از مهمانان برنامه 60 دقيقه حتي ادعا كرد كه اوكرايني‌ها «به يكديگر شليك مي‌كنند و ما را مقصر مي‌دانند.»
اين اخبار در حالي منتشر مي‌شوند كه هستند خبرنگاران مستقل و مورد وثوقي كه روايت خود را از آنچه ميان روسيه و اوكراين در جريان است منتشر مي‌كنند. يكي از اين خبرنگاران فريدا رستمووآ، خبرنگار مستقل و مشهور روسي است كه سابقه همكاري با بسياري از رسانه‌هاي بزرگ جهان را در كارنامه خود دارد. روستمووآ اخيرا در گزارشي مفصل از پشت پرده و حال و هواي حاكم بر سياستمداران و مقامات كرملين گفته و تاكيد كرده كه بسياري از مقامات روسي در راهروهاي كرملين درخصوص تصميم ولاديمير در حمله به اوكراين و نحوه مديريت اين بحران، نظر مثبتي ندارند. آنچه در ذيل مي‌خوانيد ترجمه خلاصه‌اي از اين مقاله مفصل است.
انجام عمليات ويژه و فوق سري، آن‌هم به صورت ناگهاني، الگوي اصلي رفتار ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه است. او كه در سابق يك مقام امنيتي سرويس جاسوسي كي جي بي بوده، هميشه دوست دارد همه را غافلگير كرده و بترساند و به آنها القا كند كه مي‌تواند هر كاري كه مي‌خواهد انجام دهد. در جلسه اضطراري شوراي امنيت روسيه كه سه روز قبل از جنگ اوكراين برگزار شد، به وضوح شاهد همين الگوي رفتاري پوتين بوديم. لكنت زبان سرگئي ناريشكين، رييس اطلاعات خارجي، سردرگمي معاون رييس دولت كرملين، ديميتري كوزاك و چهره نگران سرگئي سوبيانين، شهردار مسكو، كاملا نشان مي‌داد كه آنها از اين رفتار پوتين شوكه شده‌اند. در اين جلسه، بانفوذترين مقامات روسيه مانند بچه مدرسه‌اي‌ها در برابر معلمي به نام پوتين ايستاده بودند و معلم تصميم گرفته بود بدون اعلان قبلي، از آنها امتحان بگيرد و جالب اينجا است كه اين جلسه حتي درباره جنگ هم نبود. آنها فقط در مورد به رسميت شناختن جمهوري‌هاي خودخوانده دونتسك و لوهانسك صحبت مي‌كردند! با شروع جنگ، فضاي سياسي روسيه تا آنجا كه ممكن بود پاكسازي شد. مقامات و قانونگذاران ممكن است در اعماق روح خود با تصميمات رهبران خود مخالف باشند، اما اين مخالفت‌ها در همان اعماق باقي مي‌مانند و فرصت ظهور و بروز نمي‌يابند. تعداد بسيار كمي هستند كه بتوانند با صداي بلند، مستقيما رو در روي شخص اول مملكت، به مخالفت برخيزند.
اظهارات رسمي كه مقامات بلندپايه روسيه در طول جنگ بيان مي‌كنند، يكسان است و همان چيزي است كه پوتين در زمان اعلام جنگ گفت؛ «روسيه چاره ديگري نداشت»، «ارتش ما مردم اوكراين را از ظلم ناسيوناليست‌ها رهايي مي‌دهد» و اظهاراتي از اين قبيل. اما واقعيت اين است كه ديدگاه‌ها به اين جنگ در دالان‌هاي قدرت روسيه، مبهم است. پس از صحبت با چند تن از نمايندگان مجلس و مسوولان در سطوح مختلف به اين نتيجه رسيدم كه بسياري از آنها دلسرد شده و ترسيده‌اند و پيش‌بيني‌هاي آخرالزماني مي‌كنند. آندري كوستين رييس بانك دولتي وي تي بي، به وضوح عزا گرفته. برخي نمايندگان دوما در فكر كنار گذاشتن كرسي‌هاي خود هستند. دو روز قبل از اينكه پوتين شروع «عمليات ويژه» را اعلام كند، يكي از نزديك‌ترين دوستانم فكر مي‌كرد كه كار به جنگ نمي‌رسد، زيرا جنگ به نفع كسي نيست. مي‌بينم كه مسوولان، معاونان و حتي روزنامه‌نگاران رسانه‌هاي دولتي كه پست‌هاي خود را ترك كرده‌اند، از اينكه ديگر كاري به اين موضوع ندارند، خيال‌شان راحت است و عليه جنگ صحبت مي‌كنند.
بدون هيچ‌گونه قضاوت اخلاقي در مورد آنچه كه طرفينم مي‌گويند، تصميم گرفتم آنچه را كه به عنوان يك روزنامه‌نگار بي‌طرف مشاهده كرده‌ام به اشتراك بگذارم.
يكي از افرادي كه با او صحبت كردم واكنش مقامات به جنگ را توصيف كرد و گفت« حال و هواي دالان‌هاي قدرت اصلا خوب نيست و بسياري در وضعيت تقريبا فلج هستند.» يكي ديگر از منابع نزديك به كرملين مي‌گويد: «هيچ كس خوشحال نيست. خيلي‌ها مي‌دانند كه اين كار اشتباه است، اما براي انجام وظيفه توضيحاتي ارايه مي‌دهند تا به نوعي آن را توجيه كنند.» برخي مقامات اصلا خود را با آنچه در حال رخ دادن است مرتبط نمي‌دانند و تصميم پوتين را يك انتخاب تاريخي مي‌دانند كه آنها هيچ تاثيري بر آن ندارند و تا مدتي ديگر، هيچ كس معناي اين تصميم را نخواهد فهميد.
آيا كسي انتظار داشت پوتين تصميم به جنگ بگيرد؟ همه به من اطمينان مي‌دهند كه انتظارش را نداشتند. آنها فكر مي‌كردند كه پوتين تنها تنش را تشديد مي‌كند تا برگ برنده بيشتري در مذاكرات با غرب بر سر تضمين‌هاي امنيتي داشته باشد و همه‌چيز محدود به‌رسميت شناختن استقلال دونتسك و لوهانسك خواهد بود. يكي از منابع نزديك به دولت گفت: «همه اطلاعات پراكنده‌اي داشتند كه پاسخي به سوال اصلي نمي‌داد: آيا بمباران را شروع مي‌كنيم يا نه؟» اگرچه برخي نزديكان در دفتر رياست‌جمهوري مطمئن بودند كه پوتين قبلا همه تصميمات را گرفته است، اما همه‌چيز در ذهن تنها يك نفر اتفاق مي‌افتد.»
منابع من مي‌گويند به احتمال زياد تنها نزديك‌ترين حلقه له پوتين از تصميم او مطلع شده است. اين حلقه عبارتند از: وزير دفاع، سرگئي شويگو، رييس ستاد كل والري گراسيموف و روساي سرويس ضدجاسوسي. براي مثال منابع من مي‌گويند، حتي رييس دفتر رياست‌جمهوري، آنتون واينو كه نقش او، برخلاف اسلاف با نفوذترش، بيشتر به يك منشي خصوصي شبيه است، از چنين تصميماتي مطلع نمي‌شود.
به گفته يك منبع، پوتين در جلسه بزرگ شوراي امنيت كه سه روز قبل از شروع جنگ برگزار شد، عملا چيزي در مورد تصميم خود براي به‌رسميت شناختن دونتسك و لوهانسك نگفت. اين جلسه تلاشي بود براي بداهه‌گويي و ارايه تصويري از يك بحث واقعي. اين منبع گفت: «به همين دليل است كه همه در آن جلسه اين‌قدر بي‌قرار بودند. اگر به آنها گفته مي‌شد كه قاطعانه بگويند «بله، ما از استقلال دونتسك و لوهانسك حمايت مي‌كنيم»، حتما اين كار را مي‌كردند. به نظر من، حداقل در 10 سال گذشته، پوتين دموكراسي را اين‌طور تعريف كرده كه هفته‌اي يك‌بار با روساي سازمان‌هاي امنيتي، روساي دوماي ايالتي، شوراي فدراسيون و نخست‌وزير ديدار مي‌كرد و بس. تمام! از نظر پوتين حكمراني دموكراتيك يعني اين و او معتقد بود مشورت با ديگران در همين سطح كافي است. آن جلسه شوراي امنيت قبل از جنگ، نمونه‌اي از اين دموكراسي به سبك پوتين است. دولت و بانك مركزي خود را براي تحريم آماده كرده‌اند و تا مدتي زيرساخت‌هاي مالي در مقابل فشارها مقاومت مي‌كند. نشريه The Bell گزارش داده است كه اندكي قبل از جنگ، معاون اول نخست‌وزير آندره بلوسف جلسات متعددي را براي آماده شدن براي رويارويي با چالش‌هاي احتمالي، از جمله قطع اتصال از سوييفت و ممنوعيت واردات فناوري پيشرفته، برگزار كرده است و ميخاييل ميشوستين، نخست‌وزير، در همان جلسه شوراي امنيت، در يك لغزش زباني فاش كرد كه دولت روسيه چندين ماه است كه براي مواجه شدن با تحريم‌ها در صورت به‌رسميت شناختن استقلال دونتسك و لوهانسك مشغول آماده شدن است.
از يكي از مقامات بلندپايه روسيه درباره انگيزه‌هاي پوتين در ورود به اين جنگ پرسيدم و او با ناراحتي گفت: «اگر روسيه خود را يك امپراتوري مي‌داند، چرا به جاي وادار كردن همسايگانش به وفاداري، خود را توسعه نمي‌دهد تا براي همسايگانش جذاب شود؟ بياييد جاده‌هاي خوب بسازيم. مراقبت‌هاي بهداشتي و آموزشي با كيفيت فراهم كنيم و در نهايت به نوعي از فناوري برسيم كه به ما امكان مي‌دهد، اولين كسي باشيم كه مريخ را مستعمره مي‌كند.
منبع ديگري كه خيلي به پوتين نزديك است در پاسخ به اين سوال گفت: «رييس‌جمهور روسيه معتقد است كه قوانين قواعد بازي شكسته شده و زير پا گذاشته شده است اما نه توسط روسيه و اگر قرار است اين رويارويي بدون قاعده باشد، پس بگذاريد بدون قاعده باشد و ما خودمان را براي زندگي در واقعيتي جديد آماده مي‌كنيم. پوتين احساس مي‌كند به او توهين شده است. اين پارانويا است كه ذهن پوتين را به مرز پوچ‌گرايي رسانده است. پوتين حقيقتا معتقد است كه حداقل در سال‌هاي اول حكومتش، تمام تلاش خود را براي بهبود روابط با غرب انجام داده است. از يك‌سو او در وضعيت واقعا ناعادلانه‌اي وجود دارد كه در آن سال به سال دايما به جهات مختلف آسيب مي‌بينيم، مختلف آسيب مي‌بينيم و به عنوان دشمن قديمي اوكراين معرفي مي‌شويم. از طرف ديگر، در ساخت و ساز كشور ناتوان هستيم و نمي‌توانيم سياست‌هاي خود را هوشمندانه اجرا كنيم و مشكل سوم، تنزل پوتين به واسطه باقي ماندن درازمدتش در قدرت است. پوتين اكنون به طور جدي به آنچه وزير دفاع، شويگو و رييس ستاد كل گراسيموف به او مي‌گويند باور دارد. آنها به پوتين مي‌گويند كه به سرعت كي‌يف را اشغال خواهند كرد و اوكرايني‌ها دست به حملات انتحاري مي‌زنند و زلنسكي اعتياد به كوكايين دارد.
تاكنون هيچ يك از مسوولان جرات نكرده‌اند به آنچه در حال رخ دادن است كوچك‌ترين اعتراضي علني بكنند چه رسد به اينكه استعفا دهند. در ميان اوليگارش‌هاي روسي، تنها ميخاييل فريدمن، بنيانگذار گروه آلفا كه اكنون تحت تحريم است، سخناني انتقادي را بيان كرده است. پيتر آون، رييس هيات‌مديره آلفا بانك، پس از اعلام جنگ در جلسه پوتين با تجار حضور داشت و كاملا ناراضي به نظر مي‌رسيد. به من گفته شده كه تيگران خداورديان، مديرعامل ياندكس، اصلا نمي‌خواست در آن جلسه شركت كند، اما در نهايت به دليل مسووليتي كه درقبال كاركنان شركت داشت، در جلسه شركت كرد. شايعه شده است كه آندري كوستين، رييس بانك دولتي وي تي بي، آندري كوستين نيز اقدام نظامي عليه اوكراين را به شدت نادرست مي‌داند. يكي از آشنايانش مي‌گويد: او عزا گرفته است. مي‌گويد 20 سال است كه براي پيشرفت اين بانك تلاش كرده و حالا به دليل برخي حماقت‌ها، همه تلاش‌هايش بر باد رفته است.
ميلياردر روسي، اولگ تينكوف در روز چهارم، عليه جنگ موضع گرفت و در حساب اينستاگرامش نوشت: «مردم بي‌گناه هر روز در اوكراين مي‌ميرند. اين غيرقابل قبول است! دولت‌ها بايد براي درمان مردم، براي تحقيق در زمينه شكست سرطان پول خرج كنند نه براي جنگ. ما با اين جنگ مخالفيم!»
از ميان نمايندگان دوما كه اكثريت قريب به اتفاق آنها تحريم شده‌اند، تنها سه نفر جرات كردند كه از تصميم پوتين در حساب‌هاي شبكه‌هاي اجتماعي خود انتقاد كنند. يكي ديگر از كمونيست‌ها، ميخاييل ماتويف، معاون رييس كميته سياست منطقه‌اي، نوشت كه «جنگ بايد فورا متوقف شود.»