اقتراحي درباره جامعه ايران
اسماعيل خليلي
در فروسوي تغييرات اجتماعي ايران چه رُخ داده است، اكنون در آنها چه مي‌گذرد و در فراسوي آنها چه خواهد شد؟ ديروز چه شد كه اكنون چنين است؟ آنچه امروز مي‌گذرد، چيست و چه فردايي در پي خواهد داشت؟ پنجمين همايش كنكاش‌هاي مفهومي و نظري درباره جامعه ايران كه به تغييرات اجتماعي ايران اختصاص يافته، عنوان خاصّ خود را چنين برگزيده است: دگرگوني‌ها و پايداري‌هاي جامعه ايران، اُميدها و بيم‌ها. اين عنوان، مساله مندرج در آن و ضرورتِ گفت‌وگو درباره‌اش، تاكنون مورد استقبال جمعي كثير از اصحاب علوم اجتماعي قرار گرفته؛ هم اصحاب جامعه‌‌شناسي هم اصحاب ديگر حوزه‌هاي فكري علوم اجتماعي بدين گفت‌وگو پيوسته‌اند. اكثر اصحاب فكر و پژوهش كه در مدار اين گفت‌وگو به انديشه پرداخته‌اند، روندهاي بعيد و قريب، ژرفنا و سطح و كلان و خُردِ تغيير و صيرورتِ جامعه را در مركز پژوهش خود دانسته‌اند؛ چه آنان كه به تامّل درباره چگونگي، روِش و بايسته‌هاي تحقيق و نحوه پاسخِ اصولي به پرسش‌هاي اصولي از تاريخ، حركت و شدنِ جامعه ايران پرداخته‌اند و چه آنان كه به خودِ تاريخ، روندگي و انواع دگرگوني و دگرديسي‌هاي اين جامعه توجه ورزيده‌‌اند.
مي‌توان با استفاده از مفهوم «شدن» (صيرورت) يا استعاره «رفتن» گفت كه پرسش درباره علل صيرورت، نحوه آن، روند دگرگوني (شتاب، جهت، كيفيت و مسيرِ آن)، فرجامِ آن (آينده) و مانند اينهاست، همچنان‌كه درباره روشِ كسي كه درباره اين امور سخن مي‌گويد، يعني تاملات و كنكاش‌هاي مفهومي و نظري درباره ويژگي‌هاي شدن و رفتن. از آن روي كه مي‌توان نقطه كانوني يا دالّ مركزي پرسش اصلي همايش را خودِ «تغيير اجتماعي جامعه ايران» دانست و با توجه به نحوه رويكرد مشاركت‌كنندگان اصلي (مولفان محترم مقالات و اعضاي محترم نشست‌ها)، اين همايش بر آن شد كه با برخي از اصحاب تحقيق و مطالعه درباره جامعه ايران، پنج پرسش را به صورت اقتراح در ميان نهد. اين پرسش‌ها بدين قرارند: مهم‌ترين ويژگي جامعه ايران در تاريخ معاصر چيست؟ مهم‌ترين تغيير اجتماعي ايران معاصر از ديد شما كدام است؟ چه مفهومي مهم‌ترين خصوصيت تغييرات اجتماعي ايران را توصيف مي‌كند؟ روندهاي اصلي تغييرات كنوني ايران كدامند؟ براي شما، كدام خصوصيت اين تغييرات اميدآفرين و كدام بيم‌آفرين است؟
پژوهشگر علوم اجتماعي
توضيح: آنچه در پي مي‌آيد، پاسخ يكي از صاحب‌نظران به پرسش‌هاي اين اقتراح است. روزنامه اعتماد قصد دارد در همكاري با انجمن جامعه‌‌شناسي ايران پاسخ‌هاي صاحب‌نظران به اين اقتراح را بازتاب دهد.