علل بركناري عمران خان و چشم‌انداز تحولات سياسي پاكستان
بهروز اياز در گفت‌وگو با سايت شوراي راهبردي روابط خارجي با اشاره به بركناري عمران خان، نخست‌وزير پاكستان و با بيان اينكه اين براي اولين‌بار در تاريخ سياسي پاكستان است كه راي عدم اعتماد به نخست‌وزير به نتيجه رسيده، تصريح كرد: براساس اصل 95 قانون اساسي پاكستان بيش از 20درصد اعضاي مجلس ملي مي‌توانند عليه نخست‌وزير، پيشنهاد راي عدم اعتماد بدهند.
وي با يادآوري اينكه تاكنون هيچ يك از 22 نخست‌وزير پاكستان نتوانسته‌اند دوران پنج ساله زمامداري خود را به طور كامل سپري كنند، گفت: اين اوضاع آشفته سياسي، بيش از پيش موقعيت داخلي و خارجي اسلام‌آباد را تضعيف خواهد كرد. اتفاقات رخ داده در پاكستان نشان‌دهنده پيچيدگي ساختار نظام سياسي و بي‌ثباتي اجتماعي-سياسي اين كشور است كه هميشه مانعي بزرگ در راه پيشرفت اقتصادي و توسعه سياسي آن بوده است.
اين كارشناس مسائل آسيا به نخست‌وزيري شهباز شريف، رييس حزب مسلم ليگ و از منتقدان عمران خان و وعده بهبود شرايط از سوي او اشاره كرد و در تشريح علل داخلي، منطقه‌اي و بين‌المللي ناكامي دولت عمران خان اظهار داشت: با وجود برخي اعتراض‌هاي مردمي به بركناري او، بايد توجه داشت عمران خان نتوانست اوضاع اقتصادي را بهبود بخشد. تورم، افزايش قيمت مواد غذايي، بيكاري، كاهش ارزش روپيه، فقر فزاينده و افزايش فاصله طبقاتي و ناتواني در اداره دولت از جمله مشكلات داخلي بود كه مخالفان، دولت را ناتوان از حل آن مي‌دانستند.
اياز توضيح داد: اهميت اين مساله از آن روست كه نام حزب او يعني «تحريك انصاف» نيز به معني جنبش عدالت يا حركت به سمت عدالت است. شعاري كه او نتوانست آن را محقق كند.
وي با اشاره به سياست خارجي دولت عمران خان در برابر كشورهاي منطقه خصوصا ايران، امارات، افغانستان و عربستان گفت: كمك 4 ميليارد دلاري رياض به عمران خان، انتظار همكاري گسترده اين كشور با رياض در عرصه سياست خارجي را افزايش داد، اما نگاه حزب تحريك انصاف به سعودي‌ها، برخلاف حزب مسلم ليگ، راهبردي نبود، بلكه بيشتر رنگ اقتصادي داشت. چرخش قابل توجه دولت خان به سمت تهران براي تعميق روابط سياسي- اقتصادي و فاصله گرفتن نسبي از رياض خوشايند دولتمردان عربستان نبود و همين عوامل باعث شد از كمك اقتصادي بيشتر به دولت خان خودداري كنند.
اين تحليلگر مسائل پاكستان با بيان اينكه حمايت گسترده خان از دولت طالبان نيز گرچه در راستاي سياست راهبردي نظام سياسي پاكستان و همراهي با ارتش بود، اما بازخوردهاي منفي آن به حساب دولت عمران خان نوشته مي‌شد، گفت: با گذشت نزديك به يك سال از تشكيل دولت طالبان در كابل، هنوز هيچ دولت و سازماني آن را به رسميت نشناخته است. تلاش‌هاي حزب تحريك انصاف و شخص عمران خان در توجيه و اقناع دولت‌هاي منطقه و جهان براي شناسايي طالبان راه به جايي نبرد و دولت طالبان نيز در مرزهاي خود درگيري‌هاي بعضا شديدي با ارتش پاكستان داشت.
اياز يكي از ويژگي‌هاي دولت عمران خان در سطح بين‌المللي را گرايش زياد به چين و روسيه در كنار رويگرداني از ايالات متحده امريكا و مواضع گاه تند عليه اين كشور برشمرد و اضافه كرد: رابطه با چين بخش جدانشدني سياست خارجي پاكستان از بدو شكل‌گيري بود و چين نيز همواره از سوء مديريت دولت عمران خان بر 56 ميليارد دلار سرمايه‌گذاري خود در پاكستان نگراني داشت.
وي در عين حال به تلاش سياستمداران و حتي ارتش پاكستان براي گرم نگه داشتن روابط با امريكا و نقش حياتي امريكا در اقتصاد و ارتش اين كشور اشاره كرد و ادامه داد: آغاز روابط سرد دولت عمران خان با امريكا را مي‌توان در بدقولي امريكا در كمك 300 ميليون دلاري خود به پاكستان به بهانه عدم جديت آن در مبارزه با تروريسم دانست. با اين وجود، فاصله دو كشور زماني بيشتر شد كه عمران خان در روز حمله روسيه به اوكراين نه تنها با ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه ديدار داشت، بلكه حمله اين كشور به اوكراين را محكوم نكرد. اين تحليلگر مسائل آسيا با تاكيد بر اينكه اين اقدام دولت عمران خان به مذاق امريكا خوش نيامد و در ديداري كه با سفير پاكستان داشتند در نامه تهديدآميز به مقامات پاكستاني مبني بر حضور عمران خان در قدرت هشدار دادند، گفت: بركناري عمران خان را بايد با سيستم پيچيده سياسي پاكستان و چندگانگي قدرت در اين كشور مرتبط دانست كه عمران خان نيز همانند 21 نخست‌وزير سابق قرباني آن شد.
وي با اشاره به برخي اعتراضات مردمي گسترده به بركناري عمران خان و مواضع انتقادي او نسبت به مداخلات خارجي و فراخوان‌هايش براي اعتراض سراسري، ادامه داد: بركناري عمران خان از عواقب اختلاف‌نظر او با ارتش در مسائل خارجي و داخلي به ويژه عدم بركناري فرماندار كم‌تجربه ايالت پنجاب و بحث انتخاب رييس جديد سازمان اطلاعات نظامي بود. معروف است كه «هر كشوري براي خود يك ارتش دارد، ولي در پاكستان، ارتش براي خود يك دولت دارد»!
اين كارشناس مسائل آسيا اضافه كرد: در عرصه سياست خارجي انتظار مي‌رود روابط گرم اسلام‌آباد با واشنگتن و رياض از سر گرفته شود و دولت جديد در اسلام‌آباد همگام با ارتش براي برقراري روابط گرم با ايالات متحده تلاش خواهد كرد كه البته متاثر از نيازهاي اقتصادي پاكستان و جهت‌گيري راهبردي دو كشور است. هر چند با توجه به تعيين راهبردها از سوي ارتش، شاهد تغييري در روابط با چين و افغانستان نخواهيم بود. به گفته اياز، گرايش شهباز شريف به عربستان، ممكن است نفوذ مفتي‌هاي رياض بر جامعه پاكستان را عميق‌تر كند و نوعي حمايت مالي و فكري بيشتري براي تندروهاي مذهبي به همراه داشته باشد. از اين رو شيعيان پاكستان هدف حملات بيشتري قرار خواهند گرفت و تفكرات افراطي در پاكستان گسترش خواهد يافت كه مجموعا مي‌تواند بر روابط ايران و پاكستان اثرگذار باشد.
منبع: شوراي راهبردي روابط خارجي