آشتي آنكارا با رياض

رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه 8 ارديبهشت 1401، به ‌دعوت ملك سلمان بن‌عبدالعزيز آل سعود پادشاه عربستان براي يك سفر رسمي ‌براي اولين‌بار از زمان قتل جمال خاشقچي روزنامه‌نگار منتقد سعودي در استانبول در سال 2018 به رياض سفر كرد. انتظار مي‌رود در سايه اين سفر، صفحه جديدي در مناسبات دو كشور گشوده شود و بازگشت روابط تركيه و عربستان به روزهاي سابق خود سرعت يابد. در ديدارهايي كه در چارچوب اين سفر انجام گرفت طرفين روابط دوجانبه را مرور كرده و امكانات توسعه همكاري‌ها را مورد بررسي  قرار دادند. همكاري‌ها در زمينه قراردادهاي سرمايه‌گذاري، انرژي، پتروشيمي، فناوري، حمل و نقل، زيرساخت، سلامتي، خدمات مالي، كشاورزي و صنايع دفاع در دستور كار دو كشور قرار دارد. پيش‌بيني مي‌شود تحريم عربستان بر كالاهاي تركيه بعد از سفر اردوغان لغو شود و شركت‌هاي ترك به فعاليت‌هاي متوقف شده خود در عربستان ادامه خواهند داد. طرفين علاوه بر روابط دوجانبه، درخصوص مسائل منطقه‌اي و بين‌المللي همچون سوريه و ليبي نيز تبادل‌نظر كردند. افشاي ماجراي قتل خاشقچي در 2 اكتبر 2018 در كنسولگري عربستان در استانبول از سوي سازمان اطلاعات تركيه، روابط دو كشور را وارد مرحله پيچيده‌اي كرد. شخص بن سلمان و دولت عربستان در روزهاي اول براي سرپوش گذاشتن بر اين قتل تلاش كرده و پس از آنكه تركيه جزييات آن را با كل جهان در ميان گذاشت، عربستان نيز واكنش‌ها نسبت به آنكارا را افزايش داد.  روند رسيدگي به‌ پرونده قتل جمال خاشقچي در عربستان كه در آن 11 متهم محاكمه شدند، در دسامبر 2019 به پايان رسيد. در اين پرونده پنج نفر به مجازات اعدام و سه نفر نيز در مجموع به 24 سال مجازات زندان محكوم شدند. سه تن از متهمان اين پرونده نيز تبرئه شدند. در ماه مه 2020، خانواده خاشقجي كه بن‌سلمان نيز پس از قتل خاشقچي آنها را به كاخ سلطنتي فراخواند، اعلام كردند كه به‌ طور رسمي محكومان به اعدام را عفو كردند. پس از آن پرونده بازگشايي شد و در ماه سپتامبر همان سال، حكم پنج نفر از اعدام به 20 سال حبس تبديل شد. اما در تركيه رسيدگي به پرونده خاشقچي با 26 متهم همچنان ادامه داشت. اما از آنجايي كه تمامي متهمان پرونده در خارج از كشور بودند، اين افراد بازجويي نشده و در صورت مجرم شناخته شدن آنها، اجراي احكام آنها با ترديد روبه‌رو بود. اما اهميت نمادين اين پرونده در تركيه كه قتل را به جهانيان اعلام كرد و مسووليت اين قتل را برعهده بن‌سلمان قرار داد، حتي در گزارش‌هاي سازمان ملل و سازمان سيا بسيار گسترده بود.  به‌ دنبال بحران در روابط رياض-آنكارا، عربستان تحريم محصولات تركيه را آغاز كرد، هر چند آشكارا و رسما آن را اعلام نكرد. اين تحريم تقريبا سه سال و نيم ادامه داشت. در همين دوره با كاهش نرخ بهره بانك مركزي تركيه، كاهش سرمايه‌گذاري خارجي و تغيير مديريت اقتصاد، مشكلات اقتصادي تركيه نيز افزايش و ارزش لير تركيه به‌ طور بي‌سابقه‌اي كاهش يافت. در پي رفع تنش‌ها بين دو كشور در دوران اخير، تجارت بين دو كشور در سه ماهه اول سال 2022 در مقايسه با دوران مشابه سال گذشته 25درصد افزايش يافت. براساس آمار اعلام شده سازمان آمار تركيه، واردات تركيه از عربستان در دو ماهه نخست سال 2022 بالغ بر 693 ميليون و 945 هزار دلار و صادرات تركيه به اين كشور نيز در سطح 20 ميليون و 442 هزار دلار باقي ماند. ميزان صادرات تركيه به عربستان در ماه مارس به 58 ميليون دلار افزايش يافته و ميزان صادرات در سه ماهه نخست سال جاري نيز به 78 ميليون دلار رسيد.

تنش بين تركيه و عربستان در سال 2017 با تحريم قطر توسط عربستان، امارات، مصر و برخي كشورهاي حوزه خليج‌فارس آغاز شده بود. كشورهايي كه تحريم عليه آنكارا را عملياتي كردند، نسبت به نزديكي تركيه و قطر به گروه اخوان‌المسلمين كه آن را «گروه تروريستي» مي‌دانستند، واكنش نشان دادند. در دوران تحريم، تركيه از قطر حمايت مالي و لجستيكي جدي به‌ عمل آورد. تركيه براي حل مشكلات اقتصادي و بحران‌هاي ديپلماتيك از سال 2020 اقداماتي را با كشورهاي منطقه آغاز كرد. در آغاز سال 2021، رياض بدون قيد و شرط تحريم قطر را لغو كرد. تركيه نيز در نتيجه نزديك شدن به مصر محدوديت‌هايي را براي اعضاي گروه اخوان‌المسلمين در اين كشور اعمال كرد. از اين طريق امكان برداشتن گام‌هايي براي نزديك شدن به امارات و عربستان نيز فراهم شد. نزديكي با امارات در پايان سال 2021 حاصل و ديدارهاي سطح بالا در بين دو كشور انجام شد. اما دشوارترين هدف تركيه، عادي‌سازي با رياض بود، چراكه پرونده جمال خاشقجي در تركيه همچنان مانعي براي نزديكي بن سلمان به تركيه بود. به‌‌رغم اعتراض نزديكان جمال خاشقچي، دادگستري تركيه به درخواست دولت، پرونده را به مقامات سعودي منتقل كرد. اين ژست باعث شد تا آخرين ترديد رياض، به‌ويژه وليعهد عربستان كه آنكارا او را متهم مي‌كند كه در اين ترور نقش داشته است، رفع شود و عربستان، تركيه را از ليست قرمز خارج كرد. سفر اردوغان به عربستان نيز 3 هفته پس از انتقال پرونده خاشقچي انجام گرفت. تصميم تركيه براي بستن پرونده محاكمه غيابي عاملان قتل «جمال خاشقچي» و تحويل آن به عربستان، واكنش‌هاي زيادي را در پي داشت. كمال قليچ‌دار اوغلو رهبر حزب جمهوري‌خواه خلق تركيه و رهبر بزرگ‌ترين حزب اپوزيسيون و رقيب اردوغان اعتقاد دارد: «او (اردوغان) حقوق و اعتبار دادگاه‌هاي تركيه را درباره قتلي كه در تركيه ارتكاب شده بود، به عربستان تفويض كرد. اردوغان در ازاي دريافت پول از عربستان پرونده خاشقچي را بست.»

   نزديكي با امارات در پايان سال 2021 حاصل و ديدارهاي سطح بالا در بين دو كشور انجام شد. اما دشوارترين هدف تركيه، عادي‌سازي با رياض بود، چراكه پرونده جمال خاشقجي در تركيه همچنان مانعي براي نزديكي بن سلمان به تركيه بود. به‌‌رغم اعتراض نزديكان جمال خاشقچي، دادگستري تركيه به درخواست دولت، پرونده را به مقامات سعودي منتقل كرد.
   تصميم تركيه براي بستن پرونده محاكمه غيابي عاملان قتل «جمال خاشقچي» و تحويل آن به عربستان، واكنش‌هاي زيادي را در پي داشت. كمال قليچ‌دار اوغلو رهبر حزب جمهوري‌خواه خلق تركيه و رهبر بزرگ‌ترين حزب اپوزيسيون و رقيب اردوغان اعتقاد دارد: «او (اردوغان) حقوق و اعتبار دادگاه‌هاي تركيه را درباره قتلي كه در تركيه ارتكاب شده بود، به عربستان تفويض كرد. اردوغان در ازاي دريافت پول از عربستان پرونده خاشقچي را بست.»