آمارهاي تكان‌دهنده معاون سازمان حفاظت محيط زيست
درباره انقراض گونه‌هاي ارزشمند جانوري و گياهي در كشور
حيوان و گياه
در آتش سوءمديريت تلف مي‌شوند
گروه اجتماعي
همزمان با روز جهاني گونه‌هاي در معرض انقراض، سرپرست معاونت محيط زيست طبيعي و تنوع زيستي سازمان حفاظت محيط زيست، آمارهاي تكان‌دهنده‌اي از تلف شدن گونه‌هاي جانوري و نابودي گونه‌هاي گياهي و از دست رفتن زيستگاه‌ها و عرصه‌هاي طبيعي كشور ارايه كرد و توضيح داد كه دليل نابودي اين ميراث طبيعي، در مواردي، ناشي از سوءمديريت، در مواردي ناشي از كمبود اعتبار و در مواردي هم به دليل عوامل طبيعي از جمله شدت گرفتن خشكسالي در كشور بوده است. حسن اكبري گفت: «حدود ۱۲۸ گونه جانوري و مهره‌دار كشور در معرض خطر انقراض هستند كه برخي وضع خوبي ندارند و بيشترين آسيب‌پذيري ما در اين زمينه مربوط به دوزيستان است، براي اين ۱۲۸ گونه جانوري ۱۹ برنامه عمل داريم اما پيشرفت اين برنامه‌ها عمدتا كمتر از ۱۰ درصد است، چراكه مشكل اصلي، بودجه است و بودجه اين اقدامات هم بسيار ناچيز است .پايش گونه‌هاي شاخص كشور يكي از فعاليت‌هاي اصلي سازمان حفاظت محيط زيست است اما پايش سالانه پنج گونه شاخص كشور شامل قوچ و ميش، كل و بز، آهو، جبير و گور خر نشان مي‌دهد كه حدود ۲۱۵ هزار راس از اين پنج گونه شاخص در مناطق حفاظت شده كشور داريم كه البته اين آمار كمتر از ۱۰ درصد آمار اواخر دهه ۴۰ براي اين پنج گونه است به اين معنا كه طي اين مدت، تنوع ژنتيكي اين گونه‌هاي شاخص را از دست داده‌ايم. امروزه چون زيستگاهي براي ما باقي نمانده، تلاش‌ها براي پيشگيري از انقراض يوز به نتيجه نرسيده است.در بسياري از مناطق بكر دسترسي‌هايي نظير جاده ايجاد شده و بسياري از گونه‌هايي كه به حضور انسان حساس بودند از همين‌رو آسيب ديده‌اند، يكي از مهم‌ترين مشكلات ما تغيير اقليم و خشكسالي‌هاي مستمر است كه در كنار آن شاهد تخريب گسترده نيز هستيم. به جرات مي‌توان گفت امروزه در مناطق آزاد چيزي به اسم زيستگاه نداريم و زيستگاه مناسب گونه آهو ديگر در كشور وجود ندارد، چراكه جاده‌سازي زياد باعث شده زيستگاه دشتي مناسب براي اين‌گونه‌ها نداشته باشيم. در حال حاضر جز مناطق آزاد در مناطق چهارگانه نيز از نظر زيستگاه مناسب جانوري وضع خوبي نداريم، چنانكه در مناطق چهارگانه بيش از ۵۸۰۰ كيلومتر راه اصلي، ۵۵۰ كيلومتر بزرگراه، بيش از ۳۰۰۰ خطوط انتقال سوخت و بيش از ۱۸۰۰ كيلومتر برق فشار قوي داريم. علاوه بر اين، بيماري‌هاي حيات وحش در حال افزايش است كه بخشي از داشته‌هاي زيستي كشور از طريق همين بيماري‌هاي حيات وحش از بين مي‌روند. سال گذشته ۱۰ كانون طاعون نشخواركنندگان كوچك در كشور داشتيم و هم‌اكنون حيات وحش استان هرمزگان و استان‌هاي همجوار آن، درگير آبله هستند، چون هنوز زيستگاه و آب شرب مشترك داريم و واكسيناسيون ما در اين زمينه كامل نيست. شناسنامه‌دار كردن دام سبك در برنامه ششم توسعه تكليف شده اما اجرايي نشده و از آنجا كه اين‌گونه بيماري‌ها روز به روز بخش بيشتري از حيات وحش را درگير مي‌كند، به جد نياز است سازمان دامپزشكي كشور براي اين موضوع فكري كند.» افزايش آمار گونه‌هاي در معرض انقراض و تلف شدن گونه‌هاي جانوري و گياهي ارزشمند كشور در حالي است كه به گفته اكبري، كشور ايران از نظر تنوع زيستي و گياه‌شناسي در جايگاه خاص و ويژه‌اي قرار دارد چنانكه در حال حاضر حدود ۲۰۰ گونه پستاندار، بيش از ۸۶۶۰ گونه گياه، بيش از ۵۰۰ گونه پرنده، ۲۱ گونه دوزيست و ۷۱۰ گونه ماهي آب شور در كشور شناسايي شده است. اكبري اين آمارها را در حالي ارايه كرد كه بر اساس داده‌هاي فهرست قرمز اتحاديه بين‌المللي حفاظت از طبيعت (IUCN) از گونه‌هاي در معرض تهديد، بيش از ۱۰ هزار گونه از مهره‌داران در معرض تهديد انقراض هستند. ايسنا هم اخيرا در گزارشي درباره گونه‌هاي جانوري در خطر انقراض در كشور نوشت كه در جديدترين آمار تعداد گونه‌هاي در معرض تهديد كشورمان، ۷۵ گونه مهره‌دار (پستانداران ۱۸گونه، پرندگان۲۹گونه، دوزيستان۴گونه و خزندگان ۱۶ گونه) در فهرست سرخ اتحاديه جهاني حفاظت به ثبت رسيده است. اين مقام مسوول در سازمان حفاظت محيط زيست، اوايل امسال هم در گفت‌وگو با خبرگزاري ايرنا اين هشدار را مطرح كرده بود كه طي 50 سال گذشته، حدود ۷۰ درصد جمعيت گونه‌هاي جانوري ايران از بين رفته كه كل، بز، قوچ، ميش، آهو، جبير و گورخر از مهم‌ترين گونه‌هاي جانوري از بين رفته در ايران هستند و در حالي كه عملكرد برخي نهاد‌ها و افراد باعث تخريب مناطق حفاظت شده و از بين رفتن گونه‌هاي گياهي و جانوري شده، فقدان ابزارهاي قانوني، راه بازخواست از متخلفان و مقصران را بر سازمان حفاظت محيط زيست بسته است. طبق اعلام سازمان حفاظت محيط زيست، در حال حاضر 1023 گونه مهره‌دار از جمله خرس سياه، گوزن زرد ايراني، پلنگ، ميش مرغ، اردك سرسفيد، شوكا، افعي لطيف، مرال، انواع خفاش‌ها، كاراكال، كفتار و سمندر كردستاني در ايران به ثبت رسيده كه حدود ۱۵۱ گونه از اين تعداد، با وجود آنكه در 4 منطقه حفاظت شده قرار دارند ولي در معرض انقراض قرار گرفته‌اند. بنا به اعلام صندوق جهاني حيات وحش، تخريب زيستگاه‌ها، تغيير كاربري اراضي، قاچاق حيات وحش، ورود گونه‌هاي مهاجم به زيستگاه‌هاي طبيعي، انواع آلودگي‌هاي طبيعي و تغيير اقليم، 5 عامل موثر در انقراض انواع گونه‌هاي گياهي و جانوري در جهان و ايران است.
دولت و مجلس
براي نجات محيط زيست كشور دلسوز باشند
سرپرست معاونت محيط زيست طبيعي و تنوع زيستي سازمان حفاظت محيط زيست، خبر داد كه با هدف جلوگيري از تخريب زيستگاه‌هاي جانوري، لايحه‌اي تنظيم شده كه در صورت همياري مجلس و دولت، بخشي از اين هدف محقق مي‌شود اگرچه كه ضوابط فعلي براي مقابله با تخريب زيستگاه، چندان موثر و بازدارنده نيست. اكبري برخي دلايل موثر در تلف شدن گونه‌هاي جانوري ارزشمند در ايران را خسارات مالي حيات وحش به دامداران و فقدان سياست‌هاي حمايتي برشمرد و گفت: « وقتي دامدار از حيات وحش آسيب مي‌بيند، ديگر براي حفاظت از حيات وحش به ما كمكي نمي‌كند. خسارت حيات وحش به مزارع كشاورزي تحت پوشش بيمه قرار ندارد و از جهاد كشاورزي براي توجه به اين امر درخواست كمك داريم.» آتش‌سوزي عرصه‌هاي طبيعي، عامل موثر ديگري در تلف شدن گونه‌هاي جانوري ارزشمند در كشور است چنانكه به گفته اكبري، سال گذشته به علت خشكي و گرماي هوا و نبود آموزش كافي ۱۰ هزار هكتار آتش‌سوزي در مراتع و جنگل‌ها و به ويژه جنگل‌هاي هيركاني داشتيم كه اين وسعت نشان‌دهنده افزايش آتش‌سوزي در عرصه‌هاي طبيعي است. كمبود محيط‌بان به عنوان يكي ديگر از عوامل موثر در تشديد خطر تلف شدن و نابودي گونه‌هاي جانوري و گياهي كشور هم مورد اشاره اكبري قرار گرفت و گفت: «سازمان محيط زيست در حال حاضر داراي حدود ۳۰۹ منطقه چهارگانه به مساحت ۱۸ ميليون هكتار است .حدود ۲۸۰ هزار هكتار عرصه نيز توسط بخش خصوصي مديريت مي‌شود، با اين حال، سازمان حفاظت محيط زيست در كل كشور كمتر از ۳۰۰۰ محيط‌بان دارد و به لحاظ خودرويي و وسايل نقليه با مشكل مواجه است آن هم در حالي كه سالانه بين ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ لاشه پستانداران وحشي از شكارچيان كشف مي‌شود.» اين مقام مسوول اخيرا هم در گفت‌وگو با روزنامه جام‌جم و در تشريح خسارات وارد شده بر محيط زيست كشور گفته بود: «بيشترين آسيب را در بحث تنوع ژني ديده‌ايم. وقتي مي‌گوييم از 100 هزار راس آهويي كه در دشت‌هاي كشور وجود داشت، اكنون حدود 20هزار راس باقي‌مانده يعني بخش زيادي از تنوع ژني را از دست داده‌ايم. جمعيت گونه‌هاي برجسته ما مثل كل، بز، قوچ، ميش و گورخر حدود 200هزار راس برآورد مي‌شود. اين عدد به نظر درشت است اما به نسبت جمعيت‌هايي كه اواخر دهه 1330 داشتيم به كمتر از يك‌پنجم رسيده و به عبارت ديگر چهارپنجم جمعيت اين‌گونه‌ها را از دست داده‌ايم. جمعيت پلنگ‌ها شايد به لحاظ عددي نسبت به يوزپلنگ مناسب باشد اما اين‌گونه نيز بخش زيادي از تنوع ژني‌اش را از دست داده، زيرا زيستگاه‌هاي پيوسته‌اي كه داشته از بين رفته است.» اكبري در اين گفت‌وگو همچنين تاكيد كرده بود: «ريشه برخي مشكلات ما در تخلفات صيد و شكار در نقاطي مثل مازندران به فقر و بيكاري و البته بخشي نيز به فعاليت مافيا برمي‌گردد و مديريت اين موارد از توان سازمان خارج است.»
بيمه طبيعت كشورمان را از دست داده‌ايم
به دنبال آمارهاي تكان‌دهنده‌اي كه يك مسوول دولتي درباره افزايش تعداد گونه‌هاي جانوري و گياهي در معرض انقراض در ايران اعلام كرد، دبيرسابق مجمع كنوانسيون تنوع زيستي كشور هم گفت كه دخالت‌هاي انساني از عوامل مهم تخريب اكوسيستم بوده است. هادي كيادليري، در گفت‌وگو با ايسنا با بيان اينكه تنوع زيستي حكم بيمه را براي طبيعت دارد، بر اين نكته تاكيد كرد كه «هر قدر تنوع زيستي بيشتر باشد، آينده آن اكوسيستم بيشتر حفظ مي‌شود.» كيا دليري با ذكر مصداق‌هايي از نتايج غيرقابل جبران انقراض و تخريب گونه‌هاي جانوري و گياهي در ايران گفت: «تنوع زيستي در ايجاد درآمدهاي اقتصادي براي بشر و تداوم اكوسيستم موثر است. اگر گونه‌هاي متفاوتي نداشته باشيم، حشرات نمي‌توانند در فصول مختلف به حيات خود ادامه دهند. اگر ميوه‌هاي مختلف نداشته باشيم نيز حيوانات نمي‌توانند زنده بمانند. بسياري از حيوانات در طبيعت بذرافشاني مي‌كنند و موجب توزيع بذر در طبيعت مي‌شوند. يكي از دلايلي كه بلوط ايراني كمتر بذرافشاني مي‌كند، كم شدن سنجاب ايراني است كه بذر بلوط را در طبيعت پخش مي‌كرد. يكي از دلايلي كه بذر بعضي درختان پراكنده نمي‌شود، كاهش جمعيت بعضي پرندگان است.طبق مطالعات انجام شده، تنوع ژنتيكي بعضي از گونه‌ها در شمال كشور مثل «راش» كم شده و اين به دليل كاهش جمعيت موشي است كه بذر آن را در مناطق مختلف دفن مي‌كرد و اين بذرها جوانه‌زني و رشد مي‌كردند.»