نقش رسانه‌هاي جديد
در سياستگذاري سايبري
سجاد عابدي
رسانه‌هاي جديد ارتباطي به عنوان ابزارهاي استراتژيك «قدرت نرم»، به يكي از مهم‌ترين مولفه‌هاي برتري سيطره سياسي و فرهنگي تبديل شده‌اند. در اين ارتباط جمهوري اسلامي ايران در معرض انواع برنامه‌هاي ماهواره‌اي و سايبري قرار گرفته كه اين امر منجر به خلق رويدادها و تغييراتي در ابعاد سياسي، اجتماعي كشور شده است. سوال اين است كه قدرت نرم و رسانه‌اي مدرن، چگونه در اين تقابل به كارگرفته شده و چه پيامدها و تغييراتي در جنبه‌هاي اجتماعي و سياسي حادث شده است؟ «فرامدرنيسم» و «روش‌شناسي پست مدرن» با توجه به مولفه‌هاي مورد تاكيد مثل «فرو ريختن قطعيت‌ها»، «شالوده‌شكني»، «توجه به انواع متفاوت قدرت، هويت و گفتمان» و « ارايه تصويري سيال و فاقد مركز از قدرت و شبكه‌اي شدن آن» با نتايج حاصله از «انقلاب ارتباطات وگسترش فضاي سايبر» بهتر همخواني دارد. يافته‌ها مويد آن است كه فضاي سايبري و شبكه‌هاي ماهواره‌اي تغييرات ژرف و گسترده‌اي را در ابعاد اجتماعي، فرهنگي و سياسي در ايران ايجاد كرده است كه مديريت آنها نيازمند راهبردهاي ويژهاي در شيوه حكمراني و سياستگذاري است. تلاش براي دستيابي به سطح مطلوبي از امنيت ملي پايدار همواره يكي از اصلي‌ترين راهبردها و اهداف كلان نظام‌هاي سياسي بوده است. باتوجه‌به دو نوع نگاه سلبي و ايجابي به مقوله امنيت ملي، مي‌توان ادعا كرد كه ديدگاه سلبي، كه ناظر بر تهديدات امنيت ملي تعريف مي‌شود، با فوريت بيشتري، نظر سياستگذاران امنيت ملي كشورها را به خود جلب مي‌كند و مطالعات ايجابي، به‌رغم اهميت مضاعف، در حال حاضر، بيشتر جنبه مطالعاتي و نظري دارد. از سويي ديگر، مطالعات امنيت ملي را مي‌توان در دو رويكرد سنتي و نوين دنبال كرد. رويكرد سنتي تقريبا هم‌ارز مطالعات راهبردي در كشورهاي غربي است و جنبه نظامي دارد، اما رويكرد نوين ديدي كلان‌نگر به جوانب مختلف امنيت ملي دارد و به‌نظر مي‌رسد دنياي پيچيده كنوني، بيش از هر زمان ديگر، به اين نوع نگاه جامع نياز دارد. در حالي سال‌هاي پاياني دهه چهارم انقلاب اسلامي را طي مي‌كنيم كه دنياي پيراموني نظام مقدس جمهوري اسلامي ايران آكنده از آشوب‌ها و بحران‌هاي مختلف است و آينده‌پژوهان حوزه امنيت نيز درباره وخيم‌تر شدن اوضاع هشدار مي‌دهند. بااينكه در طول نزديك به 40 سال گذشته، سياستگذاران و مديران امنيت ملي كشور توانسته‌اند از سد بحران‌هاي مختلف بگذرند و كشور را به كشتي ثباتي در منطقه ناآرام و متشنج خاورميانه بدل كنند بايد توجه ويژهاي به تهديدات پيراموني كشور داشته باشيم و با برنامه‌اي دقيق، آمادگي‌هاي لازم براي مقابله با آنها را كسب كنيم. نقش گسترده سياستگذاران و دولت‌ها را در مبهم نگه‌داشتن مفهوم امنيت ملي نبايد ناديده گرفت چراكه اين ابهام بيش از هرچيز ديگري دست حكومت‌ها و سياستگذاران امنيتي‌شان را باز مي‌گذارد تا درصورت لزوم هرآنچه را كه خوشايندشان نيست به عنوان مساله امنيت ملي مطرح كنند و مشروعيت لازم را براي هرنوع اقدامي كسب كنند. درواقع ابهام در تعريف دقيق مفهوم امنيت ملي براي سياستمداران امكان توجيه را فراهم مي‌كند. البته بايد توجه كرد كه اين موضوع، بعضا، بسيار عقلاني است و در فضاي كشمكش‌هاي جهاني نبايد به آن خرده گرفت، اما بايد به سمت‌وسويي حركت كرد كه، در حد توان، تعريفي هرچه دقيق‌تر و هرچه كامل‌تر از مفهوم امنيت ملي ارايه داد. بسيار جالب است كه تهديدات نظام بين‌المللي تقريبا هميشه آنقدر واقعي هستند كه بتوان با اطمينان درمورد آنها اغراق كرد. حتي نياز به امنيت ملي مي‌تواند به عنوان دليلي براي مسكوت‌گذاشتن آن مورد استناد قرار گيرد و حتي شايد بتوان اين مساله را نيز يكي از معماهاي اصلي مطالعات امنيت ملي دانست؛ چراكه امنيت ملي مانع تعريف دقيق امنيت ملي در مطالعات امنيتي مي‌شود. به‌هرحال، واضح است كه دانش‌پژوهان و سياستگذاران امنيتي به يك اندازه نيازمند آنند كه براي مواجهه با چالش‌هاي جهان آينده خود را آماده ساخته، طرح و برنامه‌اي خاص مهيا كنند. چنين به‌نظر مي‌رسد كه بدون انديشه و طرحي براي آينده، هيچ ملتي نمي‌تواند اميدي به صيانت از امنيت خود داشته باشد.در ايالات متحده عوامل بخش خصوصي اينترنت را همانند ساير فناوري‌هاي اطلاعات و ارتباطات توسعه داده و از آن محافظت كرده‌اند. از جمله سازمان‌هايي كه در امريكا نقش مهمي در حكمراني اينترنت جهاني دارد آيكان است. آيكان در سال ۱۹۹۸ به عنوان يك سازمان مستقل و به منظور كنترل اينترنت كه پيشتر بر عهده دولت امريكا بود تاسيس شد. مقر اين سازمان در واشنگتن است. از نكات مهم ديگري كه در حكمراني اينترنت حائز اهميت است سازمان‌هاي بين‌المللي است كه در حال حاضر مجمع حكمراني اينترنت و اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعات، مهم‌ترين مجامع جهاني براي مذاكره درباره اين موضوع هستند. مجمع حكمراني اينترنت جامعه ذي‌نفعان جهاني را گرد هم مي‌آورد و در آن دولت‌ها و بخش خصوصي و جامعه مدني درباره موضوعات مربوط به اينترنت به بحث و گفت‌وگو مي‌پردازند. مذاكرات سازمان ملل درباره حكمراني اينترنت سبب ايجاد دو گروه عمده شده است: نخست گروه كشورهايي كه از آيكان و اينترنت آزاد حمايت مي‌كنند و حكمراني چند ذي نفعي موثرتري همچون مداخله نزديك‌تر دولت در تصميم‌گيري آيكان را پيشنهاد مي‌دهند. دوم گروه ديگري از كشورها كه نسبتا كمتر از آيكان حمايت مي‌كنند و به دنبال يك ساختار جايگزين حكمراني بين دولتي براي اينترنت هستند. اين گروه از كشورها به دنبال زيرسوال بردن الگوي فعلي حكمراني اينترنت هستند و خواستار همكاري پيشرفته‌اند كه به معناي كنترل بيشتر دولت‌ها در اين زمينه است. بحث و گفت‌وگو درباره اينترنت همواره در مجامع مختلف، رويدادها، همايش‌ها، سمپوزيوم‌ها و نشست‌هاي ذي‌نفعان صورت مي‌گيرد. با توجه به تعدد اين جلسات كه برخي از آنها كاملا فني هستند، حتي يك ناظر باتجربه در حوزه فضاي سايبري نيز دچار سردرگمي خواهد شد.