بنيانگذار آبه‌كونوميكس و حامي بازنويسي تاريخ ژاپن ترور شد
گلوله‌هاي غير‌سياسي
براي برجسته‌ترين سياستمدار معاصر ژاپن
شهاب شهسواري
دو روز بعد از ترور آبه شينزو، نخست‌وزير پيشين ژاپن، مردم اين كشور براي شركت در انتخابات سراسري پاي صندوق‌هاي راي رفتند، انتخاباتي كه آبه در كارزار تبليغاتي آن براي حزب خود به قتل رسيده بود. قتل آبه نخستين ترور يك رهبر كنوني يا سابق ژاپن در طول ۹۰ سال گذشته محسوب مي‌شود. سويوشي اينوكاي، نخست‌وزير پيشين ژاپن در سال ۱۹۳۲ واپسين سياستمدار برجسته‌اي بود كه از طريق ترور جان خود را از دست داده بود. ترور سويوشي عملا به حاكميت غيرنظاميان در ژاپن تا پايان جنگ جهاني دوم پايان داد. آبه شينزو ۶۷ ساله، نخست‌وزيري كه با سياست‌هاي اقتصادي محافظه‌كارانه‌اش توانست جاني دوباره به اقتصاد دچار ركود ژاپن بدهد، با سفرهاي فراوان بين‌المللي و گفت‌وگو با رهبران جهان، جايگاهي تازه براي ژاپن در جامعه جهاني دست و پا كند و همزمان با تلاش‌هايش براي تطهير تاريخ ژاپن از جنايات دوران استعمارگري و جنگ جهاني دوم، دشمنان زيادي در شرق آسيا براي خود ايجاد كند و نهايتا دو سال پيش در پي رسوايي‌هاي مالي از مقام نخست‌وزيري كناره‌گيري كرده بود، روز جمعه در حال سخنراني انتخاباتي در مقابل يك ايستگاه قطار در شهر نارا در غرب ژاپن با شليك گلوله يك اسلحه دست‌ساز ترور شد. كيشيدا فوميو، نخست‌وزير ژاپن در واكنش به اين حادثه و در آستانه برگزاري انتخابات خطاب به مردم كشورش تاكيد كرده است: «به هيچ وجه نبايد خشونت را در دوران انتخابات براي سركوب آزادي بيان تحمل كنيم.» قرار است مراسم تشييع جنازه آبه، روز دوشنبه در معبدي در مركز شهر توكيو با حضور خانواده و اقوام نزديك او برگزار شود. در انتخابات ديروز ژاپن، نيمي از ۲۴۸ كرسي مجلس اعلاي ژاپن كه قدرت كمتري نسبت به مجلس سفلي دارد به راي گذاشته شد و به نوشته رسانه‌ها انتظار نمي‌رود كه ترور نخست‌وزير پيشين، اثر چنداني بر نتيجه انتخابات داشته باشد. انتخابات مجلس علياي ژاپن، عمدتا به عنوان يك همه‌پرسي براي ارزيابي عملكرد حزب حاكم تلقي مي‌شود و در صورت پيروزي قاطع حزب ليبرال دموكرات كه آقاي آبه يكي از رهبران اثرگذار آن محسوب مي‌شد، مي‌تواند به شكل چشمگيري به جايگاه دولت كيشيدا كمك كند.
ميراث آبه
آبه شينزو، نخست‌وزير پيشين ژاپن، عضو حزب ليبرال دموكرات بود و بيش از هر سياستمدار ديگري در تاريخ ژاپن توانسته بود در مقام نخست‌وزيري باقي بماند. آبه دو سياست مشهور از خود به جا گذاشت، يكي آبه‌كونوميكس يا سياست‌هاي اقتصادي او كه با هزينه‌هاي گسترده دولتي براي هل دادن ماشين اقتصادي كشور همراه بود و ديگري سياست بازنويسي تاريخ كه با هدف تطهير جنايات ژاپن در دوران استعمارگري امپراتوري و جنگ جهاني دوم بود. سياست مشهور ديگر آبه كه امروز هم از سوي خلف او -كيشيدا- دنبال مي‌شود، تلاش براي افزايش بودجه نظامي ژاپن و اصلاح قانون اساسي به نفع توانايي استفاده از ظرفيت تهاجمي در ارتش ژاپن است.
او يك بار سال ۲۰۰۶ به مدت يك سال نخست‌وزير بود و بار ديگر بين سال‌هاي ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۰ نخست‌وزير ژاپن شد. آبه از خانواده‌اي شناخته شده در فضاي سياسي ژاپن آمده بود، پدرش وزير خارجه ژاپن بود و پدربزرگش هم در دهه ۱۹۵۰ نخست‌وزير ژاپن بود و حتي زماني كه به جنايات جنگي متهم شد، باز هم در اين مقام باقي ماند. آبه، هرچند بعد از رسوايي‌هاي سريالي مالي و افشاي سوءاستفاده‌اش از قدرت، سال ۲۰۲۰ مجبور به استعفا شد، اما همچنان بعد از كنار رفتن از قدرت هم يكي از قدرتمندترين و موثرترين چهره‌هاي سياسي ژاپن محسوب مي‌شد. همين نفوذ و اثرگذاري آبه بود كه او را در مسير كارزار انتخابات سراسري ژاپن به سخنراني مرگبارش در شهر نارا، در غرب ژاپن كشاند. جايي كه حين سخنراني براي كارزار انتخاباتي حزب ليبرال دموكرات با گلوله يك اسلحه دست‌ساز جان خود را از دست داد.
آبه در مقام نخست‌وزير توانسته بود بار ديگر ژاپن را به عنوان يك قدرت تاثيرگذار بين‌المللي به صحنه بازگرداند و با سياست‌هاي اقتصادي‌اش كه به آبه‌كونوميكس مشهور شد، توانست بار ديگر اقتصاد دچار ركود ژاپن را به تحرك وا دارد. يكي از اهداف اعلاني آبه كه در طول نخست‌وزيري از رسيدن به آن ناكام ماند اصلاح قانون اساسي ژاپن با هدف ايجاد امكان اقدامات نظامي غيردفاعي براي ارتش اين كشور بود. آبه در طول دوران نخست‌وزيري‌اش توانست روابط بسيار نزديكي با برخي رهبران هم‌دوره‌اش از جمله دونالد ترامپ، رييس‌جمهور پيشين امريكا و مالكوم ترنبال، نخست‌وزير پيشين استراليا برقرار كند، اما در شرق آسيا به ويژه در رابطه با كره‌جنوبي، دولت آبه روابط دوجانبه سردي با سئول داشت.
آبه به شكل گسترده‌اي در عرصه سياست خارجه فعال بود. او نخستين رهبر جهان بود كه بعد از انتخاب دونالد ترامپ، رييس‌جمهور جنجالي پيشين امريكا به ديدار او رفت. آبه نزديك به ۲۰ بار با ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه ديدار و گفت‌وگو كرد و به‌رغم اختلافات عميق با شي جين‌پينگ، رييس‌جمهور چين هم ديدار داشت. ديدگاه‌هاي تند او درخصوص ميراث امپراتوري ژاپن و اجتناب از پذيرش جنايات ژاپن در طول دوران استعمار امپراتوري و جنگ جهاني دوم، باعث شده بود كه روابط توكيو با همسايگانش در شرق آسيا چندان گرم نباشد. او تلاش مي‌كرد كه تاريخ ژاپن را به نفع دوران جهانگشايي امپراتوري ژاپن بازنويسي كند و تصويري پيروزمندانه از تاريخ ژاپن به تصوير بكشد.
آبه و ايران
نخست‌وزير پيشين ژاپن، يكي از نخستين رهبران جهان بود كه پس از خروج دونالد ترامپ از برجام، تصميم گرفت با توجه به روابط خوبي كه ميان توكيو با تهران و واشنگتن وجود داشت، ميان ايران و امريكا وساطت كند تا برجام را نجات بدهد. سفر آبه به تهران، در اوج خصومت‌ها ميان تهران و واشنگتن با هدف ترغيب تهران به مذاكره و به نوشته برخي رسانه‌هاي وقت براي رساندن پيام دونالد ترامپ به تهران انجام شد. آبه شينزو چهارشنبه 22 خرداد ۱۳۹۸ به تهران سفر و با رهبر و رييس‌جمهور ديدار كرد. رهبر ايران در ديدار با آبه شينزو، با اشاره به سخنان نخست وزير وقت ژاپن مبني بر اينكه ترامپ گفته «مذاكره با امريكا موجب پيشرفت ايران خواهد شد»، گفتند: «ما به لطف خداوند، بدون مذاكره با امريكا و با وجود تحريم هم به پيشرفت خواهيم رسيد.» آبه شينزو در نشست خبري با روحاني گفته بود: «احترام بسيار زيادي قائل هستم براي اينكه (مقام معظم) رهبري در چندين نوبت فتوا صادر فرمودند مبني بر اينكه سلاح كشتار جمعي از جمله سلاح هسته‌اي حرام است.» حسن روحاني، رييس‌جمهور پيشين ايران نيز آذرماه ۱۳۹۸ به ژاپن سفر كرده و با آبه شينزو ديدار كرده بود.
تروريست «آرام و معمولي»
تتسويا ياماگامي ۴۱ ساله، فردي كه بلافاصله بعد از تيراندازي به سمت نخست‌وزير پيشين ژاپن توسط پليس بازداشت شد، در بازجويي‌هاي پليس گفته است كه انگيزه‌اش براي قتل آقاي آبه اين بوده كه تصور مي‌كرد او به يك گروه منتسب است كه قاتل نسبت به آن نفرت دارد. براساس گزارش رسمي پليس، ياماگامي گفته است كه هيچ انگيزه سياسي از اين اقدام نداشته و تنها انگيزه‌اش انتقام ورشكستگي مادرش پس از اعانه مبلغي به يك گروه مذهبي بوده كه وي تصور مي‌كند با نخست‌وزير پيشين ارتباط داشته‌اند. پليس نامي از گروه مدنظر مظنون ترور نبرده است. به گزارش خبرگزاري كيودو، ياماگامي كه هنگام اقدام به ترور آبه شينزو بيكار بود، از سوي افرادي كه با او برخورد داشته‌اند فردي «كاملا معمول» و «صميمي» معرفي شده است. خبرگزاري كيودو به نقل از همكاران قاتل در محل كار پيشين او مي‌نويسد كه در ابتداي كار او فردي كاملا منظم و آرام بوده است، هر چند به تدريج شروع به سرپيچي از وظايفش در محل كار مي‌كند. براساس اين گزارش، ياماگامي هر چند در گذشته نشانه‌اي از تاخير يا عدم حضور در محل كار نداشت، از فروردين ماه به بهانه‌هايي مانند مشكلات قلبي و ديگر مشكلات سلامتي غيبت‌هايش را از محل كار آغاز كرد. او ارديبهشت ماه سال جاري از محل كار اخراج شده بود.
مظنون ترور، از يك اسلحه دست‌ساز براي قتل نخست‌وزير پيشين ژاپن استفاده كرده بود. تسودا تتسويا، كارشناس اسلحه به رويترز مي‌گويد كه هر كس دانش محدودي در مورد سلاح و نحوه عملكرد آن داشته باشد در مدت كوتاهي مي‌تواند اسلحه‌اي را كه در اين عمليات ترور استفاده شد، بسازد. به گفته كارشناس ساخت اين اسلحه ممكن است كمتر از نصف روز زمان ببرد.
عذرخواهي پليس
در تصاوير ويديويي منتشر شده از لحظه ترور آبه شينزو، واكنش ديرهنگام و كند محافظان او بسيار مشهود است و همچنين انتقادهاي زيادي به عملكرد نيروهاي امنيتي در محل شده است. پليس منطقه نارا انتقادها را پذيرفته و مي‌گويد كه ضعف امنيتي غيرقابل انكار است. اونيزوكا توموآكي، رييس پليس نارا در واكنش به انتقادها از واكنش ضعيف تيم حفاظتي آقاي آبه و ماموران حاضر در محل، پذيرفته كه در برقراري امنيت محل سخنراني مشكلاتي وجود داشته و به دليل اينكه نتوانسته جلوي حمله را بگيرد، عذرخواهي كرده است. خشونت‌هاي مرتبط با اسلحه و ترورهاي سياسي در ژاپن بسيار ناچيز است. تعداد افرادي كه در ژاپن اسلحه دارند، نسبت بسيار پاييني به جمعيت اين كشور دارد و خشونت‌هاي ناشي از استفاده از سلاح گرم در اين كشور بسيار پايين است. براساس آمار رسمي، در طول سال ۲۰۲۱ تنها 10 حادثه مربوط به اسلحه با يك كشته و چهار زخمي سراسر ژاپن رخ داده است در حالي كه همان سال در امريكا ۴۵ هزار نفر بر اثر شليك گلوله جان خود را از دست داده‌اند.
واكنش‌هاي جهاني به ترور آبه
ناصر كنعاني، سخنگوي وزارت امور خارجه در پي اقدام تروريستي سوءقصد به نخست‌وزير پيشين ژاپن گفت: «به عنوان يك كشور قرباني تروريسم كه رهبران بزرگي را توسط تروريست‌ها از دست داده، خبر ترور آبه شينزو، نخست‌وزير پيشين ژاپن را از نزديك و با نگراني دنبال مي‌كنيم.» سخنگوي وزارت امور خارجه افزود: «جمهوري اسلامي ايران اين اقدام تروريستي را به شدت محكوم مي‌كند.» حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران نيز در بيانيه‌اي اعلام كرد: «ترور آبه شينزو، نخست‌وزير اسبق ژاپن را محكوم و درگذشت وي را به ملت و دولت دوست، ژاپن تسليت مي‌گويم. خدمات ارزنده ايشان به عنوان سياستمداري برجسته، ازجمله در گسترش مناسبات دو ملت ايران و ژاپن فراموش نخواهد شد.» به گزارش فارس، ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه نيز در پيامي، به قتل رسيدن آبه را «ضايعه‌اي جبران‌ناپذير» توصيف كرد. ژائو ليجيان، سخنگوي وزارت امور خارجه چين نيز در واكنش به ترور آبه آن را «بهت‌آور» توصيف كرد. سفارت چين در توكيو نيز در پيامي جداگانه مرگ آبه را به ژاپني‌ها تسليت گفت. آنتونيو گوترش، دبيركل سازمان ملل در پيامي توييتري نوشت: «بابت قتل وحشتناك آبه شينزو عميقا متاثر شدم. اين افتخار را داشتم كه سال‌ها او را مي‌شناختم و همواره تعهد و همراهي او با چند جانبه‌گرايي را به خاطر خواهم داشت. به خانواده او و مردم و دولت ژاپن تسليت مي‌گويم.» جو بايدن، رييس‌جمهور امريكا نيز در بيانيه‌اي ترور آبه را «فاجعه‌اي براي ژاپن» توصيف كرد و گفت: «بابت مرگ آبه شينزو شوكه و عميقا ناراحت شدم.» كشورهاي اروپايي از جمله آلمان، ايتاليا، جمهوري چك و فرانسه نيز ضمن ابراز تسليت به مردم ژاپن، همبستگي خود با اين كشور را اعلام كردند. اورسولا فون در لاين، رييس كميسيون اروپا در پيامي توييتري، آبه را «فردي فوق‌العاده، دموكراتي قدرتمند و قهرمان نظم جهاني چند قطبي» توصيف كرده و «قتل بي‌رحمانه و بزدلانه» او را محكوم كرد. رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نيز در بيانيه‌اي بابت ترور آبه ابراز تاسف كرده و با خانواده او و مردم ژاپن ابراز همدردي كرد. بوريس جانسون، نخست‌وزير مستعفي انگليس در پيامي توييتري ترور آبه را «بسيار غم‌انگيز» توصيف كرد و مرگ او را به خانواده‌اش و مردم ژاپن تسليت گفت. نارندرا مودي، نخست‌وزير هند نيز در پيامي توييتري، اين حادثه را محكوم كرده و ضمن ابراز تاسف بابت آن، با خانواده آبه و مردم ژاپن ابراز همدردي كرد. دولت هند همچنين يك روز عزاي عمومي در اين كشور اعلام كرد. آنتوني بلينكن، وزير امور خارجه امريكا نيز گفت كشورش بابت ترور آبه «عميقا غمگين و نگران» شده است. كاخ سفيد نيز در بيانيه‌اي اعلام كرد از اين حادثه «بهت‌زده و متاثر» شده است. دونالد ترامپ، رييس‌جمهور سابق امريكا نيز ترور آبه را محكوم كرده و در بيانيه‌اي نوشت: «او دوست واقعي من و مهم‌تر از آن، امريكا بود. اين ترور ضربه سختي به مردم بي‌نظير ژاپن است كه او را بسيار دوست داشتند.»