هشدار درباره بي‌آبي در كشور

گروه اجتماعي |اعتراضات مردم شهركرد بابت دو هفته رنج بي‌آبي پايان نگرفته كه مردم همدان هم از نيمه هفته گذشته بابت قطع 8 روزه آب شرب و خانگي، به خيابان‌ها آمدند و با اعتراض نسبت به تعلل دولت در رفع مشكلات انتقال آب، در خيابان‌هاي شهر تجمع كردند.  خيابان‌هاي شهر همدان، از روز سه‌شنبه، صحنه اعتراضات مردم مستاصل از بي‌آبي در اين سومين ماه تابستان بود و معترضان، شعارهايي در انتقاد از عملكرد مديران سر مي‌دادند. طبق اخبار و تصاويري كه در رسانه‌هاي تصويري خارج از كشور پخش و شنيده شد، اعتراضات مردمي در شامگاه چهارشنبه به اوج رسيد كه اين اعتراضات با برخورد نيروي انتظامي مواجه شد. طي هفته‌هاي اخير، مشكل قطع آب در شهركرد، همدان و اروميه، اعتراضات گسترده‌اي را رقم زد، چراكه محروميت از آب، علاوه بر تاثير خشكسالي و كاهش بارندگي طي دو دهه اخير، بيشتر متوجه سوءمديريت دولت‌هاي وقت در اين دو دهه بوده است؛ فرسودگي لوله‌ها، مشكلات فني در مسير انتقال آب، بي‌توجهي به ضرورت مديريت كشت‌هاي پرآب‌بر، بي‌تدبيري‌هاي گسترده در انتقال ذخاير زيرزميني يا مديريت مصرف منابع ذخيره و چاره‌جويي بلندمدت بوده و حالا كه برون‌داد اين بي‌تدبيري‌ها به خانه‌هاي مردم رسيده، برخي مسوولان معترف هستند كه شدت اين مشكلات كه ريشه در تصميمات دو الي سه دهه قبل دارد، چنان عميق است كه قطع طولاني مدت آب شرب، در كوتاه‌مدت گريبان تمام شهرهاي كشور را خواهد گرفت و گريزي از اين مشكل هم نيست.  وعده‌هايي كه طي دو روز اخير از سوي وزير نيرو اعلام شده و از جمله قول به اجراي «ابرپروژه‌هاي آبرساني به همدان در آينده نزديك»، صرفا تلاشي است براي فرونشاندن اعتراضات مردمي. طي روزهاي گذشته نماينده مردم همدان در مجلس هم با اعتراض به سوءمديريت‌هايي كه حالا زندگي مردم اين شهر را مختل كرده، گفت: «راهكار فوري رفع بحران آب در همدان تكميل ۱۲ كيلومتر از لوله‌گذاري باقي مانده از پروژه تالوار است، اما بسياري از اقدامات چه در بخش نيرو و در چه ديگر موارد پيوست كارشناسي ندارد. پروژه سد تالوار، در دولت دهم تكميل شد. عمليات اجرايي اين سد در سال ۸۶ آغاز و لوله‌گذاري‌ها انجام شد اما كار در دولت آقاي روحاني كند شد و در ۶ سال اخير عمليات اجرايي اين سد متوقف شده بود. آب تالوار، همدان را از بحران نجات خواهد داد اگرچه بايد به فكر تامين آب پايدار بود، چراكه آب سد تالوار آب براي همدان پايدار به حساب نمي‌آيد به تعبيري در راستاي رفع بحران كمك‌كننده است.»
اروميه؛ شهر آب و محروميت از آب 
همزمان با قطعي آب شرب در شهرهاي شهركرد و همدان، هموطنان در اروميه هم طي روزهاي گذشته با قطعي طولاني مدت آب شرب مواجه شدند. طبق گزارشي كه خبرآنلاين از آذربايجان‌ غربي منتشر كرده، يك شهروند اروميه‌اي در پيام خود گفته است: «يازده روز است آب منطقه شيخ تپه و تمكين وش، كم‌فشار است و معمولا آغاز افت فشار در ساعت ۱۶ شدت مي‌گيرد تا ساعات پاياني شب ادامه مي‌يابد.» طبق گفته اين شهروند ساكن در اروميه، پنجشنبه ۲۷ مرداد از ساعت ۱۰ صبح افت فشار آغاز و سپس آب به‌طور كامل قطع شد و پاسخ مسوولان منطقه‌اي شركت آب اين بوده كه به دليل گرماي شديد هوا، مشكل جريان آب خانگي ايجاد شده است. 
براي پيدا كردن ريشه
 در خشكسالي جست‌وجو نكنيد 
اعتراضات مردم همدان و شهركرد و ساير شهرهاي گرفتار مشكل بي‌آبي، دليلي غير از فوران تشنگي دارد. استاندار همدان طي روزهاي گذشته اعلام كرد كه پروژه انتقال آب به شهر همدان از ابتداي دهه 80 آغاز شد و تا امروز، فقط 40 درصد از اين پروژه اجرا شده و حالا كه سد اكباتان؛ منبع تامين‌كننده آب مصرفي مردم شهر همدان، به‌طور كامل خشكيده و طبق گفته سخنگوي صنعت آب، مقادير اندك آب باقي مانده پشت اين سد هم، آب «مرده و غيرقابل استفاده» تلقي مي‌شود، به نظر مي‌رسد مردم تشنه و مستاصل، معترض به اين هستند كه اگر امروز، بهانه مسوولان بابت عمل نكردن به تعهدات و تكاليفي كه در قبال شهروندان ايراني داشتند و دارند، تحريم و موانع و مشكلات بانكي و كاهش فروش نفت و كاهش درآمد‌هاي دولت است، 17 سال قبل و 10 سال قبل و 5 سال قبل هم كه اثري از تاثيرات فلج‌كننده تحريم نبود، باز هم مسوولان وقت يادشان مي‌رفت به تكاليف خود در قبال شهروندان عمل كنند و حالا كه بحران بي‌آبي و تشنگي انسان و نبات و زمين به اوج خود رسيده معلوم شده كه هر مسوولي كه در هر دولتي بر صندلي مديريت تكيه زده، فقط شعار و وعده به مردم ارايه داده و حالا معلوم مي‌شود كه حق شهروندي مردم ايران طي سه دهه گذشته، تا چه حد ناديده گرفته شده است.  دليل ديگر براي گستردگي اعتراضات آب، رويكرد دولت در برخورد با اين اعتراضات است. همان اتفاقي كه سال قبل و در برخوردهاي امنيتي نيروي انتظامي با معترضان آب در استان خوزستان شاهد بوديم وقتي از اوايل تابستان و در زماني كه گرما و رطوبت هوا در استان نفت و نخيل، چنان اوج گرفته بود كه تنفس عادي، نفسگير مي‌شد، وقت‌كشي مسوولان در بازكردن دريچه سدها و اقداماتي از جمله خشكاندن تالاب‌هاي جنوب غرب كشور و قطع حقابه كشاورزان و سدسازي‌هاي رانتي و منفعتي كه در همان زمان به تحميل «خشكسالي عمدي» تعبير شد و هزاران معترض تشنه را كه بيش از تشنگي خود، عزادار احشام زبان بسته و تلف شده خود؛ تنها سرمايه‌هاي زندگي‌شان بودند، به خيابان‌ها كشاند اما جواب اعتراضات مردمي، برخوردهاي شديد نيروي انتظامي بود. رويكرد دولت سبب آن شد كه اعتراضات، نه‌تنها خاموش نشده بلكه به ساير استان‌ها هم سرايت كند چنانكه زبان اعتراض در استان‌هاي گيلان و آذربايجان شرقي و لرستان و تهران هم در حمايت از برادران و خواهران تشنه و مالباخته در خوزستان، گشوده شد و نتيجه اعتراضات آب در تابستان 1400  دستگيري صدها معترض و جان باختن 9 نفر از هموطنان بود. 
تشنگي پايتخت آب كشور
از نيمه مرداد ماه، هموطنان در شهركرد؛ مركز استاني كه به استان هزار چشمه معروف است يك ليوان آب سالم و پاكيزه براي خوردن نداشتند. توجيه مسوولان اين بود كه بعد از جاري شدن سيل در استان، چشمه كوهرنگ؛ سرچشمه اصلي كارون و زاينده‌رود و البته منبع تامين آب استان كه پيش از جاري شدن سيل، يخ‌زده بوده، در حدي گل‌آلود شده كه تصفيه آن مقرون به‌صرفه و امكان‌پذير نيست و بايد از مجاري ديگري تامين شود.  به دنبال استدلال مسوولان استان بابت قطع آب شرب هموطنان، محمد درويش؛ كنشگر و فعال محيط زيست كشور در صفحه اينستاگرام خود در خصوص علت گل‌آلود شدن چشمه كوهرنگ نوشت: «انتقال آب اصلي به زاينده‌رود از همين محل تغذيه مي‌شود. خيلي عجيب است كه مراكز علمي كشور به خصوص در چهارمحال‌وبختياري و دانشگاه شهركرد با توجه به اينكه ازسال گذشته شاهد زلزله در اين منطقه بوديم، هيچ گزارشي در مورد وضعيت آبدهي اين چشمه راهبردي تاكنون ارايه نكرده است و پارسال و هم امسال باتوجه به بارندگي اخير در مورد آن حرف نزدند و اين نشان مي‌دهد كه لايه‌هاي زيرين خاك درحال فروپاشي است و اين مي‌تواند مقدمه خشك شدن كامل چشمه كوهرنگ باشد و يك بحران جدي براي استان چهارمحال‌وبختياري و هم براي استان اصفهان و زاينده‌رود باشد.» صرف‌نظر از دليل اصلي بي‌آبي‌ها در كشور كه متوجه كاهش بارندگي‌ها از دو دهه پيش به اين سمت است، اقدامات دولت‌هاي وقت به تعبير كارشناسان حوزه آب، عمدتا در جهت تخريب و اتلاف منابع آب زيرزميني به عنوان ارزشمندترين سرمايه اين سرزمين بوده است. خشك شدن ده‌ها تالاب ارزشمند ايران، خشك شدن 95 درصد درياچه اروميه به دليل افزايش بي‌رويه برداشت از منابع آب زيرزميني و سوءتدبيرها در تغيير الگوي كشت، ناديده گرفتن كاهش تدريجي بارش‌ها در حالي كه به‌زعم كارشناسان حوزه آب، حتي وضعيت امروز كشور از دو دهه قبل و به محض آغاز اولين نشانه‌ها از هجوم خشكسالي به كشور قابل پيشگيري و مديريت بوده، ولي نه‌تنها بي‌توجهي‌ها به اين علايم و نشانه‌ها طي دو دهه گذشته، تبعات خشكسالي را زودرس‌تر كرد، اجرا نشدن طرح‌هاي سراسري براي مديريت الگوي كشت و منابع آب زيرزميني، اصلاح نگهداشت قنات‌ها و روان‌آب‌ها و ذخاير بارش‌ها هم دليل مضاعفي بود كه حالا تبعات بي‌آبي و خشكسالي را به يك مشكل فراگير و كشوري تبديل كرده است. طي هفته‌هاي اخير، هشدارهاي جدي درباره بحران بي‌آبي در نيمه غربي كشور هم پررنگ شده چنانكه هشدارهايي درباره خسارات جدي در استان ايلام و كرمانشاه هم از اتاق‌هاي دربسته مديران دولتي به رسانه‌ها درز كرده است.  طي روزهاي گذشته اعلام شد كه ميزان آبدهي منابع آبي كرمانشاه تا 90 درصد كاهش يافته و مديرعامل شركت آب و فاضلاب استان اعلام كرد كه در حال حاضر در برخي نقاط استان به خصوص در مناطق روستايي، بسياري از چاه‌ها خشك شده و ديگر توان آبرساني ندارند. تبعات خشكسالي در استان كرمانشاه، اتفاق تلخ ديگري را هم در اين روزها رقم زد و اعلام شد كه حدود 15 هزار قطعه ماهي رودخانه «دينورآب» منطقه ميانراهان در استان كرمانشاه به دليل كاهش بارندگي‌ها، برداشت‌هاي بي‌رويه آب از رودخانه، ايجاد آب‌بند براي انحراف مسير آب براي آبياري اراضي كشاورزي و باغات و در نتيجه كاهش شديد دبي رودخانه و كاهش اكسيژن محلول در آب، تلف شده‌اند.  رود هميشه زنده «سيمره» در استان ايلام هم كه يكي از كهنسال‌ترين رودخانه‌هاي كشور بود، خشكيد و معاون برنامه‌ريزي و امور اقتصادي سازمان جهاد كشاورزي خراسان رضوي هم اعلام كرد كه در سال زراعي جاري، پديده خشكسالي حدود 8700 ميليارد تومان خسارت به بخش كشاورزي استان وارد كرده است. در حالي كه فرسودگي ۳۲ درصدي 7100 كيلومتر خطوط و شبكه‌هاي انتقال آب در خراسان‌شمالي، دليل اصلي مشكل بي‌آبي در اين استان اعلام شده، آب شرب بيش از 200 روستاي اين استان بايد توسط تانكرها تامين شود.  خسارت خشكسالي به باغات لرستان حدود 30 درصد اعلام شده، پيش‌بيني مي‌شود كه به دليل گستردگي خشكسالي در استان، محصولات باغي و زراعي هم كاهش ۳۲ هزار تني داشته باشد در حالي كه همزمان و به دليل خالي شدن 65 درصدي ظرفيت مخازن سدهاي استان، بيش از 500 روستا و 11 شهر استان دچار تنش آبي هستند.  جنوب استان فارس هم وضعيت بهتر از ساير استان‌هاي همجوارش ندارد در حالي كه به گفته مسوولان، سومين سال خشكسالي در استان تهران هم آغاز شده است. 
تاثير‌ خشكسالي بر نرخ بيكاري فصل بهار
طبق گزارشي كه مركز آمار ايران منتشر كرد، در فصل بهار 1401، با وجود افزايش سطح اشتغال در بخش خدمات، به‌ دليل خشكسالي، تعداد 467 هزار نفر از شاغلان در بخش كشاورزي كاسته شده است. طبق گزارش مركز آمار ايران، در بهار سال 1400 تعداد شاغلان كشور، 4 ميليون و 249 هزار و 754 نفر بوده اما اين رقم در بهار امسال به 3 ميليون و 782 هزار و 500 نفر كاهش يافته كه يكي از دلايل كاهش تعداد شاغلان در بهار امسال نسبت به پارسال، كاهش 467 هزار نفري تعداد شاغلان بخش كشاورزي نسبت به مدت مشابه سال گذشته است.