مجازات جايگزين حبس براي جرايم محيط زيستي
پريا اكبري
قانون كاهش مجازات حبس تعزيري مصوب سال ۱۳۹۹ در باب كاهش حبس موارد مشخصي را بيان كرده است. در اين گفتار مقصود اين است كه بدوا بدين امور بپردازيم كه آيا كاهش مجازات و جايگزين كردن مجازات‌هاي ديگري به جاي «حبس» بازدارندگي دارد؟ اگر بازدارندگي دارد تا چه ميزان مي‌توان بدان اتكا و اعتماد كرد؟ آيا دور كردن مردم از محيط آسيب‌زا و سياه زندان‌ها براي مردم حامل فايده هست يا خير؟ اينكه در مواردي مجازات حبس وجود نداشته باشد باعث مي‌شود كه مردم ترغيب به انجام جرم شوند و هراسي از مجازات نداشته باشند؟ متاسفانه همگي در فضاي مجازي ويديوهاي وايرال شده در باب آسيب افراد به محيط زيست و حيوانات را ملاحظه كرده‌ايم، ملاحظه و مداقه بيشتر در باب اين امر كه به جاي حبس فرد آسيب زننده مجبور به كار در محيط جنگل شود نيز امر جالبي است، يا اينكه فرد آسيب زننده به حيوان (مانند افرادي كه سگ‌ها را شكنجه مي‌كنند يا مي‌كشند) در مراكز نگهداري حيوانات به صورت رايگان به صورت دو يا يك سال كار كند و اقدام به ارايه خدمات و عرضه و توزيع مايحتاج حيوانات نمايد، امري مفيد فايده هست. در اين خصوص سراغ گزارشي مي‌رويم: به گزارش روابط‌عمومي حفاظت محيط‌زيست چهارمحال و بختياري، شهرام احمدي با اشاره به حكمي كه توسط قاضي دادگاه عمومي بخش ميانكوه شهرستان اردل صادر شده، گفت: با اقدام ماموران يگان حفاظت محيط زيست، يك نفر متخلف به دستگاه قضايي ارجاع داده شد و درنهايت اين فرد به جرم تهيه چوب جنگلي محكوم شناخته شد. او افزود: اين متخلف در نهايت به تحمل يك‌سال حبس تعزيري و پرداخت جزاي نقدي محكوم شد، ولي قاضي پرونده مجازات غرس نهال در محدوده تخلف را جايگزين مجازات حبس اين متخلف كرده است. احمدي صدور احكام قضايي جايگزين براي متخلفان زيست محيطي يا همان «احكام سبز » را به‌دليل دارا بودن دوجنبه تنبيهي و آموزشي- فرهنگي موثرتر از مجازات‌هاي حبس و پرداخت جريمه نقدي دانست و اذعان داشت: تاكنون مجازات‌هاي نگارش مقاله زيست محيطي، غرس نهال، پاكسازي طبيعت و انجام خدمات زيرنظر محيط‌بانان توسط قضات استان به عنوان جايگزين درنظرگرفته و اجرا شده است. او بيان كرد: آراي جايگزين حبس به‌طور معمول براي جرايم سبك و كساني كه سابقه كيفري ندارند، صادر مي‌شود. مديركل حفاظت محيط زيست استان تصريح كرد: از آنجايي‌كه احكام سبز به‌دليل جذابيتي كه دارند، بيشتر در شبكه‌هاي اجتماعي منتشر مي‌شوند، به‌صورت غيرمستقيم فرهنگ و آگاهي‌هاي زيست محيطي در جامعه را بالا خواهند برد. بنا بر ماده 79 قانون مجازات اسلامي امكان صدور احكام جايگزين حبس و استفاده از خدمات عام‌المنفعه از جانب متهمان به جاي مجازات حبس وجود دارد كه استفاده از چنين امكان قانوني، تعامل و همكاري دستگاه قضايي و مسوولان حوزه محيط زيست و منابع طبيعي را مي‌طلبد.
ماده 362 - هرگاه كسي حيواني را بزند و به آن حيوان بر اثر زدن خسارتي وارد نمايد، آن شخص زننده عهده‌دار خسارت‌هاي وارده خواهد بود . ماده 679 - هر كس به عمد و بدون ضرورت حيوان حلال گوشت متعلق به ديگري يا حيواناتي كه شكار آنها توسط دولت ممنوع اعلام شده است را بكشد يا مسموم يا تلف يا ناقص كند به حبس از 91 روز تا 6 ماه يا جزاي نقدي از يك ميليون و پانصد هزار ريال تا سه ميليون ريال محكوم خواهد شد . ماده 680 - هر كس بر خلاف مقررات و بدون مجوز قانوني اقدام به شكار يا صيد حيوانات و جانوران وحشي حفاظت شده نمايد به حبس از سه ماه تا سه سال يا جزاي نقدي از يك و نيم ميليون ريال تا هجده ميليون ريال محكوم خواهد شد . در اصل 50 قانون اساسي آمده است: «در جمهوري اسلامي، حفاظت محيط زيست كه نسل امروز و نسل‌هاي بعد بايد در آن حيات اجتماعي رو به رشدي داشته باشند، وظيفه عمومي تلقي مي‌شود؛ از اين رو فعاليت‌هاي اقتصادي و غير آنكه با آلودگي محيط زيست يا تخريب غير قابل جبران آن ملازمه پيدا كند، ممنوع است.»با نگاهي به اصل ۵۰ قانون اساسي و ساير قوانين و مقررات در باب تخريب محيط زيست و تبعات و مجازات‌هاي آن به نكته جالبي مي‌رسيم: فردي كه با دشمني و عداوت با سرسبزي و درخت، مبادرت و اقدام به صدمه به آن مي‌نمايد، با شروع به كار و فعاليت در همان محيط از بي‌اعتنايي كه به حيات گياهان و اكرام و احترام به محيط‌شان دور مي‌شود و پي به لزوم صيانت از فضاي آنها مي‌برد و به نوعي دچار صلح دروني و آشتي زيبايي با طبيعت و نقدينه و سرمايه سبز گرانبهاي‌مان مي‌شود. در حقيقت اين قبيل احكام قضايي بسيار شايسته تقدير هستند، چرا كه به نحوي كاملا مدبرانه و هوشمندانه دست در ژرفا و اعماق روح انسان مي‌برند و رسوخ و نفوذ شايان دست مريزاد بي‌بديلي به نوعي روانشناسانه در وجود و مغز انسان مي‌كنند . گاهي انسان بنده رسم و عادت‌هاست و هرآنچه در بازه زماني طولاني انجام دهد درگير و دچارش مي‌شود، حال فردي كه تا ديروز روي لوح و بوم قهوه‌اي درختان يادواره و يادگاري مي‌نوشت يا آنها راقطع مي‌كرد امروز با حكم قضايي به جاي اينكه در زندان روي جدار و ديوار يادگاري بنويسد؛ روزها را از پي هم بشمارد و جرايم جديد و نوين ديگري را نيز در فضاي مسموم زندان بياموزد؛ مدت يك سال است كه در طبيعت به نگهداري از درختان مشغول است و گوشه‌اي زير سايه چنار در تلفن همراه خود به دنبال راه‌حل جديدي در موتورهاي جست‌وجوگر گوگل براي يافتن نحوه نگهداري بهتر از چنار تكيه زده بدان مي‌گردد، اين تصاوير واقعي و عيني هستند وهمگي حاوي و گواه اين امرند كه هيچ خشونت و تشددي با خشونت و تنبيه بيشتر هرگز و هرگز بنياد و ريشه‌اش خشك نشده است، فردي كه به حيوانات آسيب مي‌زند قطعا دچار تالمات كثير رواني است و چگونه ممكن است كه اين فرد با حضور در محوطه پر خطر زندان به اشتباهات خود پي ببرد و پس از خروج از زندان تبديل به فردي مفيد و قابل براي محيط پيرامون خود شود و گذشته متالم و درون آشفته، پريشان و پر تلاطم خويش را با خود به همراه نياورد؟! همان‌گونه كه به خوبي پيداست بايد به صراحت اشاره كنم كه مجازات‌هاي جايگزين حبس در فقره مراقبت و حفاظت از حيوانات و محيط زيست و افرادي كه بدان‌ها آسيب و لطمه مي‌زنند و احكامي كه در اين باب اصدار شده است بسيار متناسب و حايز توجه و تحسين است. فلذا جمع‌بندي اين گفتار اين باشد كه بيش باد اين احكام اصداري.
وكيل پايه يك دادگستري