محبوب در غرب، منفور در شرق

ميخاييل گورباچف، آخرين رهبر اتحاد جماهير شوروي روز سه‌شنبه در حالي در ۹۱ سالگي درگذشت كه از او به عنوان يكي از تاثيرگذارترين رهبران جهان در نيمه دوم قرن گذشته ياد مي‌شود. طرفداران غرب كارنامه گورباچف و نقش او در اتفاقات مربوط به استقلال جمهوري‌ها از اتحاد جماهير شوروي را ستايش مي‌كنند، اما از نگاه طرفداران شرق او يك چهره منفور است. درگذشت ميخاييل گورباچف، آخرين رهبر اتحاد جماهير شوروي، واكنش‌هاي جهاني را به دنبال داشت و از جمله جو بايدن، رييس‌جمهوري ايالات متحده، او را «رهبري نادر» ناميد كه «جهان را امن‌تر ساخت.» گورباچف شامگاه سه‌شنبه پس از يك دوره بيماري سخت و مزمن در ۹۱ سالگي در مسكو درگذشت. او كه در سال‌هاي ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۱ قدرت را در دست داشت با اصلاحات خود تلاش كرد فضاي باز سياسي در اتحاد جماهير شوروي بياورد، روابط مسكو با واشنگتن را بهبود ببخشد و مانع مداخله ارتش شوروي در انقلاب‌هاي كشورهاي اروپاي شرقي بشود. جو بايدن در بيانيه‌اي گفت كه گورباچف آينده‌اي متفاوت را تصور كرده بود و شجاعت آن را داشت كه براي دستيابي به چنين آينده‌اي موقعيت خود را به خطر بيندازد. رييس‌جمهوري ايالات متحده افزود: «نتيجه [چنين اقداماتي] يك جهان امن‌تر و آزادي بيشتر براي ميليون‌ها نفر بود.» ميخاييل گورباچف تقريبا تمام دو دهه آخر عمر خود را در حاشيه سياست گذراند و پس از اقدام روسيه در انضمام شبه‌جزيره كريمه به خاك خود در سال ۲۰۱۴ و نيز حمله نظامي اين كشور به اوكراين، به‌طور متناوب از كرملين و كاخ سفيد درخواست مي‌كرد كه روابط خود را بهبود ببخشند. ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري روسيه، نهايت تاثر خود را از درگذشت او اعلام كرد. سخنگوي پوتين به خبرگزاري اينترفكس گفت كه او «تلگرام تسليتي براي خانواده و دوستانش خواهد فرستاد.» آنتونيو گوترش، دبيركل سازمان ملل متحد نيز از گورباچف به عنوان سياستمداري نام برد كه مسير تاريخ را تغيير داد و گفت كه «او بيش از هر فرد ديگري تلاش كرد تا جنگ سرد به پاياني صلح‌آميز بينجامد.» بوريس جانسون، نخست وزير بريتانيا اظهار داشت: «من همواره شهامت و درستي او براي پايان دادن به جنگ سرد را ستايش مي‌كنم... در زمانه‌اي كه پوتين به اوكراين تجاوز نظامي كرده، تعهد نامتزلزل او به باز كردن جامعه شوروي الگويي براي همه ما خواهد ماند.» همچنين اورسولا فون در لاين، رييس كميسيون اتحاديه اروپا، از گورباچف به عنوان «يك رهبر قابل اعتماد و مورد احترام» ياد كرد و اظهار داشت: «او نقشي حياتي در پايان يافتن جنگ سرد و فرو انداختن پرده آهنين ايفا كرد. او راه را براي اروپاي آزاد گشود... اين ميراثي است كه ما فراموش نخواهيم كرد.» وزارت خارجه چين هم در واكنش به مرگ ميخاييل گورباچف از نقش او در بهبود روابط مسكو و پكن تجليل كرد. براي بسياري از مردم روسيه ميخاييل گورباچف به دليل تبعات اصلاحاتي كه آغاز كرد، چهره محبوبي نبود. نتيجه يك نظرسنجي در سال ۲۰۲۱ نشان مي‌داد كه بيش از ۷۰ درصد مردم روسيه بر اين باور هستند كه كشورشان در دوره زمامداري ميخاييل گورباچف در مسيري منفي حركت كرد.يورونيوز مي‌نويسد: نتيجه يك نظرسنجي ديگر هم پيش‌تر نشان داده بود كه ميخاييل گورباچف نزد روس‌ها كمترين محبوبيت را در مقايسه با ديگر رهبران يك قرن اخير در اين كشور داشت. ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري روسيه درگذشت ميخاييل گورباچف را «عميقا» تسليت گفته هرچند برخلاف رهبران كشورهاي غربي اشاره‌اي به كارنامه و ميراث سياسي آخرين رهبر اتحاد جماهير شوروي سابق نكرده است. از سوي ديگر دولت اوكراين با وجود انتقادهاي ميخاييل گورباچف از ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري كنوني روسيه، حمايت آخرين رهبر اتحاد جماهير شوروي سابق از الحاق شبه‌جزيره كريمه به روسيه در سال ۲۰۱۴ را از ياد نبرده است. ميخاييل گورباچف به همين دليل از سال ۲۰۱۶ ديگر اجازه ورود به اوكراين را نداشت. اين در حالي است كه يكي از حساس‌ترين لحظات حيات سياسي ميخاييل گورباچف در آگوست سال ۱۹۹۱ در شبه‌جزيره كريمه رقم خورد. او كه براي گذراندن تعطيلات به كريمه رفته بود با كودتاي گروهي از رهبران ارشد اتحاد جماهير شوروي سابق روبه‌رو شد. ميخاييل گورباچف چند روز پس از آنكه اجازه خروج از اقامتگاهش در شبه‌جزيره كريمه را نداشت به دنبال شكست كودتا به مسكو بازگشت. شماري از شهروندان كشورهاي حوزه درياي بالتيك از جمله لتوني و ليتواني ميخاييل گورباچف را با رويدادهاي سال ۱۹۹۱ و تلاش خود براي استقلال به ياد مي‌آورند. به عنوان مثال روزنامه «لاتويجاس آويزه» (Latvijas Avīze) در لتوني ميخاييل گورباچف را به عنوان «جنايتكاري» كه در راس «امپراتوري شر» قرار داشت، نكوهش كرده است. شماري از رسانه‌هاي ليتواني نيز به نقش رهبر اتحاد جماهير شوروي سابق در رويدادهاي ژانويه سال ۱۹۹۱ اشاره كرده‌اند. 6 شهروند ليتواني ابتداي سال جاري ميلادي از ميخاييل گورباچف به دليل كشتار تظاهركنندگان در ويلنيوس و ارتكاب «جنايت جنگي» شكايت كرده بودند. نقش او در سركوب تظاهركنندگان در لتوني، استوني و ليتواني در سال ۱۹۹۱ پرونده‌اي مفتوح در افكار عمومي كشورهاي حوزه درياي بالتيك بود.