راهپيمايي اربعين
امتيازات
و آسيب‌ها
عطا الله مهاجراني
راهپيمايي اربعين در عراق، تبديل به پرچم هويت شده است. چنان كه مي‌دانيم. در دوران رژيم بعثي در عراق، كوشش پيوسته و پايداري براي حذف هويت شيعي در عراق انجام مي‌شد. ممنوع كردن عزاداري براي امام حسين عليه‌السلام و اهل‌بيت و ياران او، اعدام روحانيون و مراجع مانند اعدام آيت‌الله شهيد سيد محمدباقر صدر، تعطيل كردن حوزه‌هاي شيعي و... نشانه‌هاي همان رويكرد بود. برخي اشخاص هم كه به لحاظ ظاهري و شناسنامه‌اي شيعه بودند و در دولت حزب بعث مشاركت داشتند، مي‌كوشيدند از خود رويكرد ضد شيعي نمايان‌تري بروز دهند. وقتي عزت ابراهيم، نفر دوم عراق و سعدون حمادي معاون نخست‌وزير به ايران آمده بودند، به عنوان معاون رييس‌جمهور و ميزبان در سفر به مشهد مقدس آنها را همراهي كردم، سعدون حمادي حاضر نشد به حرم امام رضا عليه السلام بيايد! البته عزت ابراهيم كه سنّي و صوفي نقشبندي بود، به زيارت آمد و مفصل زيارت و دعا و نيايش كرد. در همان شرايطي كه شيعيان در عراق سركوب مي‌شدند، همه كشورهاي عربي منطقه به جز سوريه براي رژيم عراق كف مي‌زدند و تشويق مي‌كردند. انهدام رژيم صدام و حزب بعث موجب تجديد حيات هويت شيعي عراق شد. بدون ترديد آيت‌الله سيستاني در اين مقطع تاريخي در عراق نقش تعيين‌كننده و سرنوشت‌سازي ايفا كرد. راهپيمايي اربعين در درجه نخست، نشانه هويت مذهب شيعي در عراق است. امري كه پيش از آن انكار مي‌شد. افزون بر آن راهپيمايي اربعين، به دليل حضور شيعيان از كشورهاي مختلف منطقه، به ويژه از ايران و لبنان و يمن و سوريه و كويت و بحرين و… بُعد منطقه‌اي بستار پر اهميتي يافته است. از سويي ديگر اين راهپيمايي از بعد جمعيت فراواني كه در آن مشاركت مي‌كنند، در كنار مراسم عظيم و ميليوني مذهبي جهان، يعني مراسم نيايش هندو‌ها در ساحل گنگ و مراسم حج در مكه، قرار مي‌گيرد. دو رويكرد نسبت به راهپيمايي اربعين قابل تمييز و تبيين است.
يكم: كساني يا نهاد‌هايي كه با اصل هويت شيعي در عراق و منطقه مساله دارند. چنان كه يك زماني ملك عبدالله پادشاه اردن، نسخه‌اي را كه واشنگتن انستيتوت در واشنگتن برايش پيچيده بودند، بر زبان آورد و در مصاحبه‌اي از «خطر هلال شيعي» در منطقه خاورميانه سخن گفت. اين رويكرد با استراتژي ضد شيعي دولت جديد عربستان سعودي تقويت شده است. از اين‌رو شاهديم به عنوان نمونه تلويزيون عربي « الحدث» كه متمركز بر امور عراق است و تلويزيون « ايران- نال» كه متمركز بر ايران است، بر آسيب‌ها و نارسايي‌ها و دوگانگي‌ها بين مردم عراق و ايران تاكيد و تمركز مي‌كنند. هر جا آسيبي يا زخمي يا سوءمديريتي ببينند، براي زدن اصل موضوع بر آن تاكيد مي‌كنند.
حتما توجه داشته‌ايد. راهپيمايي اربعين فرصتي براي همدلي و پيوند و بلكه وحدت هويتي مردم عراق و ايران است، ما جلوه‌هاي اين همدلي را به اشكال مختلف در راهپيمايي شاهديم. جوانان عراقي كه كفش راهپيمايان را واكس مي‌زنند. پاهاي راهپيمايان را مي‌شويند و ماساژ مي‌دهند. لباس‌ها را مي‌شويند، ميوه و چاي و غذا مي‌دهند، كرايه اتوبوس يا ون را مي‌پردازند. همه اينها نشانه‌هاي وحدت مردماني است كه امام حسين عليه‌السلام و اربعين همزه وصل و پل پيوند آنان شده است. اين هماني است كه از ديد امريكا و اسراييل و همپيمانان عربي‌شان، نبايد اتفاق بيفتد. ديديم كه عراق در آستانه آشوب و هرج و مرج بود، فضاي راهپيمايي اربعين، كشور و ملت را آرام كرد.
دوم: بديهي است كه مديريت جمعيتي نزديك به بيست ميليون نفر كار آساني نيست. حتما چنين جمعيتي با دشواري‌ها و كاستي‌ها و نارسايي‌ها رويارو خواهد بود. اما برخي از آسيب‌ها قابل پيش‌بيني و جلوگيري است. از اين رو از هر راهپيمايي بايددرس گرفت. آسيب‌ها را به خوبي شناسايي كرد، تا در سال بعد، ناگزير از تكرار آسيب‌ها و نارسايي‌ها نباشيم و به اصطلاح از يك سوراخ دوبار گزيده نشويم.
سوم: به هياهوهاي فضاي مجازي يا تلويزيون‌هايي كه اهداف‌شان شناخته شده است، نبايد توجه كرد. اما بايد از تجربه استفاده كرد و در فكر راهپيمايي باشكوه‌تر و كم‌مساله‌تر سال آينده بود. به تعبير مولانا جلال الدين بلخي:
گفت از بانگ و علالاي خسان
هيچ واگردد ز راهي كاروان؟
يا شب مهتاب از غوغاي سگ
سست گردد بدر را در سير تك؟
راهپيمايي اربعين را به عنوان يكي از نماد‌ها و جلوه‌هاي سترگ نمايش قدرت مذهبي و ملي در عراق و منطقه، بايد حفظ كرد و هر سال بر رونق و شكوه آن افزود.