گزارش مراسم بزرگداشت
محتشم كاشاني در انجمن مفاخر
تركيب‌بند «محتشم»، محك و استاندارد مرثيه‌سرايي منظوم
صدرا صدوقي
مراسم بزرگداشت «محتشم كاشاني» مرثيه‌سراي نامدارِ حسيني به همت انجمن آثار و مفاخر فرهنگي برگزار شد. در اين برنامه احمد خاتمي استاد ادبيات دانشگاه شهيد بهشتي، احمد تميم‌داري استاد ادبيات دانشگاه علامه طباطبايي، حميدرضا ارباب سليماني مشاور وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي، عبدالرضا مدرس‌زاده استاد ادبيات دانشگاه آزاد اسلامي واحد كاشان و ميثم نمكي رييس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي كاشان سخنراني كردند.
شعر «محتشم» كهنه نمي‌شود
احمد خاتمي در ابتداي اين نشست گفت: خوشبختانه از روز عاشورا و از ايام نزديك به شكل‌گيري اين حادثه عظيم، ما راويان موثقي از اهل بيت (ع) داريم كه به شرح اين واقعه پرداخته‌اند. بر اين اساس جناب زينب كبري (س) و جناب ام كلثوم(س) درباره واقعه عاشورا سروده‌هايي دارند. از امام سجاد عليه السلام و ديگران نيز مطالبي درباره اين واقعه نقل شده است. همچنين چكامه بلندي از فرزدق يا اشعاري از دعبل خزاعي و شريف رضي و ديگران نيز از واقعه كربلا به دست ما رسيده است كه اين نشان از توجه اهل بيت(ع) و شاعران و اديبان پيرو اهل بيت(ع) به نقل اين وقايع به زبان منظوم دارد. هنگامي كه سخن از محتشم كاشاني به ميان مي‌آيد همه اذهان و افكار به سمت تركيب‌بند معروف او معطوف مي‌شود زيرا «محتشم» مديون همين تركيب بند است و اگر اين شعر نبود، شايد او آنچنان كه بايد مورد توجه قرار نمي‌گرفت. شعر محتشم تبديل به نوعي محك يا استاندارد مرثيه‌سرايي منظوم شده است؛ از اين رو شاعران زيادي از او تبعيت كردند. محتشم در سال ۹۹۶ قمري وفات كرد اما از آن تاريخ تا امروز نام او كمرنگ نشده و غبار كهنگي نيز بر شعر او ننشسته است. شعر او همچنان جايگاه خود را دارد چرا كه اين شعر مُهر الهي خورده و فراموش‌ناشدني است. در حقيقت «آني» در شعر محتشم هست كه اجازه نمي‌دهد ديگر شعرها به ساحت او نزديك شوند. حتي با اينكه شاعراني چون وحشي بافقي همه اركان شعري را رعايت مي‌كنند باز هم شعر آنها همانند شعر محتشم نخواهد شد.
محتشم كاشاني؛ هم‌عصر شعراي سبك هندي
احمد تميم‌داري: در حقيقت دوره صفويه ۲۵۰ سال حكومت، فرهنگ و تمدن است و پس از ساسانيان و اشكانيان از طولاني‌ترين دوره‌هاي امپراتوري ايران به شمار مي‌رود. بزرگ‌ترين امپراتور اين دوره نيز شاه‌عباس كبير است كه بخشي از حكومت او همزمان با اكبرشاه تيموري معروف به «اكبر كبير» است. ايران در دوره صفويه به جامعه بين‌الملل بيشتر شناسانده شد و دانشمندان بزرگي در اين عصر مانند ميرفندرسكي، ملاصدرا، فيض كاشاني، ميرداماد و... ظهور كردند. اينها شخصيت‌هاي بزرگي‌اند كه آثار آنها هنوز هم در دانشگاه خارجي خوانده و تحليل مي‌شود. سبك هندي ناشناخته مانده است و جا دارد كه بيشتر مورد توجه قرار بگيرد. به گفته دكتر عباس زرياب خويي در اين دوره، شعر به فلسفه آن هم فلسفه وحدت وجودي نزديك مي‌شود، البته وحدت وجود صدرايي با آنچه در هند مطرح مي‌شود كاملا متفاوت است. استاد دانشگاه علامه طباطبايي در پايان سخنان خود با رويكردي انتقادي شعر و جايگاه شاعري محتشم كاشاني را مورد بررسي و تحليل قرار داد.
ديوان محتشم؛ رنگين‌كماني زيبا از اشعار
حميد رضا ارباب سليماني: بايد از انجمن آثار و مفاخر فرهنگي قدرداني كنيم كه از چهره‌هاي بزرگي كه در لابلاي صفحات تاريخ فراموش شده‌اند غبارروبي مي‌كند. اين يك توصيه ديني است كه مفاخر و بزرگان و خدمات آنها را فراموش نكنيم. اين امر در جاي جاي قرآن كريم نيز مورد توجه و تاكيد قرار گرفته است كه نگاهي به گذشته داشته باشيم كه چه كساني در شكل‌گيري تمدن بشري نقش داشته‌اند تا همواره قدردان زحمات و خدمات آنان باشيم. آنچه در بين آحاد مردم از محتشم كاشاني معروف است تركيب‌بند عاشورايي اوست؛ در حالي كه در ديوان اشعار اين شخصيت ادبي، اشعار مختلفي در قالب‌هاي گوناگون شعري باقي مانده است كه اينها رنگين‌كمان زيبايي را شكل داده‌اند. جا دارد كه ما به عنوان علاقه‌مندان حوزه فرهنگ و ادب، هر از چند گاهي به اين منظومه زيبا سري بزنيم و لحظاتي را با آن انس بگيريم تا از اشعار او بهره‌مند شويم.
محتشم كاشاني؛ استاد نامدار شعر فارسي
عبدالرضا مدرس‌زاده: محتشم كاشاني استاد نامدار شعر فارسي در روزگار صفويه است كه اگر در سده‌هاي پيشين زيست كرده بود، خود، سنايي ديگري بود. اما او در اين انتخاب بيرون از اختيار خود توانست به نام شاعري تاثيرگذار خود را بنماياند و نقشي نيك به يادگار بگذارد. اگرچه محتشم كاشاني در كارهايي مانند سرودن ماده‌تاريخ آثاري اعجازمانند از خود بر جاي نهاده است و عاشقانه‌هاي او در رساله جلاليه سبكي خاص از عشق و دوستي را به نمايش مي‌گذارد اما همين‌كه مي‌پذيرد ممدوح شعر خويش را حضرات ائمه هدي(ع) قرار دهد و در نهايت براي ايشان (و به‌ويژه سالار شهيدان حضرت امام حسين عليه‌السلام) مرثيه‌سرايي كند، بدان معني است كه اولا محتشم پاي اعتقاد خويش ايستاده و مسيري را كه شاه صفوي در ارادت‌‌ورزي به آل‌الله (ع) به او و ديگران نشان داده، با تعبد و تعهد پيموده است و ديگر اينكه به‌درستي تشخيص داده كه جاي مرثيه‌هايي آييني در شعر فارسي خالي است. ميثم نمكي نيز در پايان اين مراسم ضمن تقدير و تشكر از مديريت و مجموعه همكاران انجمن آثار و مفاخر فرهنگي در برگزاري مراسم بزرگداشت محتشم كاشاني، گزارشي از فعاليت‌هاي اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي كاشان درباب بزرگداشت محتشم كاشاني و اقدامات صورت‌گرفته در تقدير از محتشم و كاشان‌پژوهان اين شهرستان ارايه كرد.
در پايان اين نشست، لوح تقدير و سپاس انجمن و هدايايي نفيس با حضور رييس انجمن و استادان حاضر در برنامه به پاس خدمات استاد مهدي صدري، در تصحيح و انتشار ديوان محتشم كاشاني به ايشان اهدا شد.