ادعاي يك رسانه امريكايي به نقل از منابع آگاه
ايران قصد دارد موشك‌هاي نقطه‌زن
به روسيه صادر كند
شهاب شهسواري
بعد از هفته‌ها گمانه‌زني درخصوص استفاده روسيه از پهپادهاي ايراني در جنگ اوكراين، يك رسانه امريكايي به نقل از «مقام‌هاي آگاه» مدعي شده است كه ايران براي ارسال موشك‌هاي نقطه‌زن به روسيه آماده مي‌شود. سه ماه از نخستين گمانه‌زني‌ها درخصوص فروش پهپادهاي ايراني به روسيه مي‌گذرد، در اين مدت خبرهاي ضد و نقيض زيادي در اين خصوص در رسانه‌ها منتشر شده است، به‌رغم تكذيب‌هاي مكرر دستگاه ديپلماسي جمهوري اسلامي ايران، دولت اوكراين و رسانه‌هاي غربي همچنان با انتشار تصاويري از آنچه بازمانده پهپادهاي مورد استفاده روسيه عنوان شده است، ايران را به صادرات پهپادهاي نظامي به روسيه متهم مي‌كنند. هر چند ايران براساس قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت سازمان ملل متحد از دو سال پيش تحت هيچ‌گونه تحريمي براي تجارت «سلاح‌هاي متعارف» نيست، اما به گفته مقام‌هاي وزارت خارجه ايران «براساس مواضع اصولي» خود نسبت به تسليح طرفين درگير در جنگ اوكراين خودداري مي‌كند. با اين حال صادرات موشك‌هاي كوتاه‌برد و ميان‌برد بالستيك برخلاف پهپادهاي تهاجمي، مي‌تواند در چارچوب «كالاها و فناوري‌ها با قابليت حمل سلاح هسته‌اي» قرار بگيرند كه براساس برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ هنوز موعد تحريم آنها سر نيامده است و تا سال آينده در تحريم شوراي امنيت هستند.
گزارش رسانه امريكايي درخصوص آمادگي ايران براي صادرات موشك زمين به زمين به روسيه، با ترديد كارشناسان مواجه شده است. عبدالرسول ديوسالار، تحليلگر مسائل امنيتي و دفاعي در شبكه اجتماعي توييتر مي‌نويسد: «ترديد دارم كه در اين برهه زماني ايران به روسيه موشك بدهد، به‌خصوص كه در آينده ريسك زيادي دارد. آنچه بيشتر با عقل جور در مي‌آيد اين است كه ايران پهپادهاي بيشتري ازجمله نسخه‌هاي مهلك‌تر پهپادهايش مانند آرش را دراختيار [روسيه] قرار دهد.»
به نوشته رسانه‌ها، ارتش روسيه درحالي كه در ابتداي جنگ به شكل گسترده‌اي از موشك‌هاي كوتاه‌برد نقطه‌زن عليه اوكراين استفاده كرد، اما به سرعت با خالي شدن زرادخانه‌اش از اين نوع موشك‌ها مواجه مي‌شود. به نوشته اين رسانه‌ها هر چند موشك‌هايي مانند موشك كاليبر روسي به شدت در ابتدا جنگ براي روسيه موثر بودند، اما به دليل قيمت بسيار بالا و استفاده از تجهيزات غربي براي ساخت آنكه در دوران تحريم دسترسي روسيه به آنها قطع شده است، ديگر قابل جايگزيني در زرادخانه روسيه نيستند. تحليلگران معتقدند كه به همين دليل روسيه به شدت علاقه‌مند است كه از جايگزين‌هاي ارزان قيمت‌تر مانند پهپادهاي ايراني در جنگ با اوكراين استفاده كند.
ارزيابي اطلاعاتي يك متحد خارجي امريكا
به نوشته واشنگتن پست به نقل از «يك مقام آگاه از يك كشور متحد امريكا كه به دقت فعاليت‌هاي تسليحاتي ايران را دنبال مي‌كند» يك هيات از ايران در تاريخ ۲۷ شهريور (۱۸ اكتبر) به روسيه سفر كرده است تا توافق صادرات سلاح‌هاي بيشتر به روسيه ازجمله دو نوع موشك زمين به زمين را نهايي كند. اين روزنامه امريكايي مي‌نويسد دو مقام آگاه براساس يك ارزيابي اطلاعاتي كه با مقام‌هاي ايالات‌متحده امريكا و اوكراين در ميان گذاشته شده است، ايران آماده مي‌شود تا محموله‌هايي از موشك‌هاي فاتح ۱۱۰ و ذوالفقار را به روسيه ارسال كند. اين دو موشك هر دو از موشك‌هاي كوتاه‌برد ايراني با سوخت جامد هستند. موشك فاتح ۱۱۰ از جمله موشك‌هاي نقطه‌زن ايران با برد ۳۰۰ كيلومتر است و موشك ذوالفقار موشك كوتاه و ميان‌برد نقطه‌زن ديگر ساخت ايران است كه مي‌تواند تا برد ۷۵۰ كيلومتر هدف‌گيري كند. پيش از اين ايران دور بار در حمله به مقرهاي داعش در شرق سوريه از موشك ذوالفقار با موفقيت استفاده كرده است. به نوشته واشنگتن‌پست در صورت عملياتي شدن اين قرارداد، اين نخستين محموله موشك است كه از ايران به روسيه ارسال مي‌شود.
به نوشته واشنگتن پست مقام‌هايي كه در مورد اين اطلاعات با اين روزنامه گفت‌وگو كرده‌اند خواستار عدم افشاي نام و مليت خود به دليل «حساسيت شديد تلاش‌هاي جمع‌آوري اطلاعات» شده‌اند. اين روزنامه امريكايي مي‌نويسد كه دقيقا همين مقام‌ها بوده‌اند كه مرداد ماه سال جاري، پهپادهاي ادعايي ارسالي توسط ايران را شاهد ۱۳۶ و مهاجر ۶ توصيف كرده‌اند و در طول هفته‌هاي گذشته بازيابي اجزاي پهپادهاي مورد استفاده روسيه توسط اوكراين و انتشار تصاوير آنها اين ادعا را اثبات كرده است. اين مقام‌ها مدعي شده‌اند كه تهران علاوه بر موشك‌ها قرار است چند ده پهپاد مهاجر ۶ و محموله بسيار بزرگ ديگري از پهپاد شاهد ۱۳۶ را دراختيار روسيه قرار دهد. به نوشته واشنگتن‌پست آژانس‌هاي اطلاعاتي ايالات‌متحده امريكا حاضر به اظهارنظر در مورد اين گزارش نشده‌اند.
فرزين نديمي، كارشناس تسليحات ايراني در انديشكده موسسه واشنگتن براي خاور نزديك مي‌گويد: «پيشرفت از پهپاد به موشك‌هاي زمين به زمين مي‌تواند گزينه‌هاي بيشتر و توانايي ضربه‌زني قوي‌تري دراختيار روسيه قرار دهد.» اين كارشناس مي‌گويد كه ايران يكي از متنوع‌ترين زرادخانه‌هاي موشك‌هاي كوتاه و ميان‌برد را در خاورميانه دارد. به اعتقاد اين كارشناس تسليحات هر چند طراحان سلاح ايراني مدت‌ها با مشكلات مرتبط با قابل اعتماد بودن اين سلاح‌ها درگير بودند، اما تازه‌ترين نسخه‌هاي فاتح ۱۱۰ و ذوالفقار از نظر متخصصان هم قابل اعتماد هستند و هم به اندازه كافي در فواصل كوتاه دقيق هستند.
تكذيب‌هاي مكرر
گزارش‌ها در مورد ارسال سلاح‌هاي ايراني در حالي تكرار مي‌شوند كه مقام‌هاي وزارت امور خارجه جمهوري اسلامي ايران بارها و بارها اين مساله را تكذيب كرده‌اند. روز جمعه، حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران در تماس تلفني با ژوائو گومز كراوينيو، همتاي پرتغالي‌اش بار ديگر بر موضع اصولي ايران بر عدم تسليح طرفين درگيري در جنگ روسيه عليه اوكراين تاكيد كرد. وي تاكيد كرد كه جمهوري اسلامي ايران به هيچ عنوان سلاح براي به‌كارگيري در جنگ اوكراين دراختيار هيچ طرفي قرار نداده و نخواهد داد. رييس دستگاه ديپلماسي در اين تماس تلفني افزود: «ما باور داريم تسليح هر يك از طرفين بحران، باعث طولاني‌تر شدن جنگ خواهد شد، بنا بر اين به هيچ‌وجه جنگ را راه مناسبي نه در اوكراين و نه در افغانستان، سوريه و يمن ندانسته و نمي‌دانيم.»
با اين حال اين تكذيبيه‌هاي مكرر، باعث نشده است كه برخي رسانه‌ها و حتي برخي نمايندگان مجلس شوراي اسلامي نيز صراحتا يا تلويحا در مورد پهپادهاي ايراني در جنگ روسيه عليه اوكراين سخن نگويند. در پي انتشار تصاويري از نابودي اهدافي در عمق خاك اوكراين توسط پهپادهاي انتحاري مورد استفاده روسيه در اين جنگ، سيدنظام‌الدين موسوي، نماينده مردم تهران، ري و شميرانات در مجلس شوراي اسلامي با انتشار پيامي در توييتر «فرودهاي ديدني پهپاد شاهد۱۳۶» را نشانه‌اي از پيروزي ايران توصيف كرده بود.
قطعنامه ۲۲۳۱
فردا دومين سالروز پايان قطعي تحريم خريد و فروش تسليحات متعارف از سوي ايران ذيل قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت سازمان ملل متحد است. با اين حال برخي كشورهاي اروپايي در واكنش به خبرهاي مرتبط با استفاده از پهپادهاي ادعايي ايراني در جنگ روسيه عليه اوكراين، اعلام كرده‌اند كه قصد دارند در چارچوب اتحاديه اروپا تحريم‌هايي عليه ايران به دليل نقض قطعنامه ۲۲۳۱ اعمال كنند. سخنگوي وزارت امور خارجه فرانسه هفته گذشته گفته است: «تامين پهپادهاي ايراني براي روسيه نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت سازمان ملل متحد است.» فرانسه گفته است كه قصد دارد امروز در جلسه‌اي در اتحاديه اروپا وضع تحريم‌هايي عليه ايران را به بحث بگذارد.
هر چند به نظر مي‌رسد كه پهپادهاي نظامي در چارچوب سلاح‌هاي متعارف قرار گيرند، اما يك منبع ديپلماتيك به رويترز گفته است كه اين پهپادها از نظر توافق «نظام كنترل فناوري موشكي» فناوري‌هاي كنترل شده محسوب مي‌شوند.
آنچه مشخص است در پيوست ب، اعلاميه قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت سازمان ملل متحد، از همه دولت‌ها خواسته شده است كه براي «عرضه، فروش، يا انتقال مستقيم يا غيرمستقيم تمامي اقلام، مواد، تجهيزات، كالاها و فناوري‌هاي ذكر شده در سندS/2015/546 و همچنين هرگونه اقلام ديگر كه بنا به تشخيص دولت ذي‌ربط بتواند به توسعه سيستم‌هاي حمل تسليحات هسته‌اي كمك كند، از قلمرو خود، يا به وسيله اتباع خود يا با استفاده از كشتي‌ها يا هواپيماهاي تحت پرچم‌شان به مبدا ايران، يا براي استفاده در ايران يا براي بهره‌مندي ايران، خواه از قلمرو آنان نشأت گرفته باشد يا خير» به صورت مورد به مورد براي مجوز به شوراي امنيت مراجعه كنند.
در سند S/2015/546 پهپادهايي با برد بيش از ۳۰۰ كيلومتر در حوزه فناوري‌هاي ممنوعه قرار گرفته‌اند. تجهيزات مورد اشاره در اين سند كه توسط امريكا تهيه شده است، براساس نظام كنترل فناوري‌هاي موشكي تنظيم شده است.
نظام كنترل فناوري موشكي يك توافق با ۳۵ عضو است كه تعدادي از كشورهاي اروپايي، امريكا، كانادا، روسيه و هند ازجمله اعضاي آن هستند. ايران از اعضاي اين گروه نيست و همواره ادعاي كشورهاي غربي مبني بر قرار گرفتن موشك‌هاي بالستيك ايراني با سرجنگي بيش از ۵۰۰ كيلوگرم و برد بيش از ۳۰۰ كيلومتر در چارچوب فناوري‌هاي كنترل شده را قبول ندارد و همواره محكوميت آزمايش‌هاي موشكي ايران در شوراي امنيت براساس قطعنامه ۲۲۳۱ را رد كرده است.
به اعتقاد ايران اشاره قطعنامه ۲۲۳۱ به «تجهيزات حمل سلاح هسته‌اي» صراحتا به سلاح‌هايي اشاره دارد كه براي حمل سلاح هسته‌اي طراحي شده باشند و نه تعريف اختياري در يك پيمان كه ايران عضو آن نيست. با اين حال، برخلاف آزمايش‌هاي موشكي، خريد و فروش پهپادها به صراحت در چارچوب سند S/2015/546 كه مبناي تبصره الف پاراگراف چهار ضميمه ب قطعنامه ۲۲۳۱ است مورد اشاره قرار گرفته است. تحريم‌هاي مرتبط با فناوري‌هاي سلاح‌ها با قابليت حمل كلاهك هسته‌اي ذيل قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت ۲۶ مهر ماه سال آينده به پايان مي‌رسد.