هوشنگ پوربابايي، حقوقدان در گفت‌وگو با «اعتماد»:
پيوستن ايران به FATF در گروي احياي برجام است
دليل عدم پيوستن ايران به fatf چيست؟ چرا لايحه fatf در مجمع تشخيص مسكوت باقي مانده است؟ خسارات عدم پيوستن به اين كنوانسيون چيست و چگونه مي‌توان اين خسارات را رفع كرد؟ اين پرسش‌ها و پرسش‌هاي ديگري از اين دست بلافاصله پس از قرار گرفتن ايران در ليست سياه fatf در محافل تخصصي سياست و اقتصاد مطرح شدند. در زمان دولت روحاني تلاش بسياري صورت گرفت تا با تمديد فرصت ايران براي تصويب اين لوايح به گونه‌اي برنامه‌ريزي شود كه ايران از ليست خاكستري خارج شود. اما با مخالفت شوراي نگهبان و پس از آن مسكوت گذاشتن موضوع در مجمع، در1 آبان 1400 چند ماه پس از تشكيل دولت سيزدهم، ايران رسما از ليست خاكستري به ليست سياه fatf نزول كرد. نزولي كه برخي فعالان اقتصادي معتقدند، خسارت‌هاي فراواني را متوجه اقتصاد و صادرات كشور مي‌كند. مبتني بر اين واقعيت‌ها، «اعتماد» گفت‌وگويي را با هوشنگ پوربابايي، حقوقدان ترتيب داد تا درباره ابهامات موجود در اين پرونده گفت‌وگو كند. پوربابايي ضمن تشريح تاريخچه اين كنوانسيون، معتقد است كه عدم پيوستن ايران به fatf ارتباط مستقيمي با عدم احياي برجام دارد. او به اين نكته اشاره مي‌كند كه در صورت احياي برجام مي‌توان پيش‌بيني كرد كه زمينه پيوستن ايران به اين كنوانسيون نيز فراهم شود.
در زمان دولت روحاني ايران در ليست خاكستري قرار گرفته بود، اما از سال 1400 و چند ماه پس از تشكيل دولت سيزدهم، ايران رسما وارد ليست سياه شد و امسال هم اين موضوع ادامه يافت. از منظر حقوقي قرار گرفتن نام ايران در ليست سياه fatf چه معنايي دارد؟
در شرايطي كه برخي افراد و رسانه‌ها به گونه‌اي تبليغات مي‌كردند كه انگار پيوستن ايران به شانگهاي، زمينه پيوستن ايران به fatf را فراهم مي‌سازد، اما در صحنه عمل ايران باز هم در ليست سياه fatf قرار گرفت. از منظر حقوقي اين كنوانسيون پس از حملات طالبان به امريكا شكل گرفت. در آن برهه، 7قدرت صنعتي جهان تصميم گرفتند ساختاري را ايجاد كنند كه فضاي فعاليت براي سازمان‌هاي تروريستي محدود شود. با پيوستن اغلب كشورها در اين كنوانسيون، اعلام شد اگر كشوري به اين سازمان نپيوندد به اين معنا خواهد بود كه با سازمان‌هاي تروريستي در ارتباط است. اين فلسفه اصلي ايجاد اين نوع ساختارهاست تا نظارتي كامل بر فعاليت‌هاي گروه‌ها و سازمان‌هاي تروريستي ايجاد شود. در اين ميان برخي كشورها همه كنوانسيون را پذيرفتند، برخي بخشي از مفاد اين كنوانسيون را پذيرفتند و برخي نمونه‌هاي نادر، از پيوستن به اين كنوانسيون خودداري كردند.
دليل عدم پيوستن كشورها با چنين ساختاري چه مي‌تواند باشد؟
عمده دليل اين است كه تعاريفي كه در اين كنوانسيون تعريف شده، غيرقابل تغيير است. هر كشوري براي خودش حدود امنيتي خاصي دارد و با سازمان‌ها و كشورهاي مختلف در راستاي تامين امنيت خود همكاري دارد. در همه جهان در تعريف امنيت، مناسبات خارجي نيز لحاظ مي‌شود. بعضا كشورهايي كه دست به تصويب اين مقررات زدند، تعاريفي كه از بحث تروريست دارند كه با امنيت ملي ديگران ممكن است متفاوت باشد. وقتي كه عنوان مي‌شود، گروه خاصي در ليست تروريستي قرار دارد، ساير كشورها يا نبايد با آن گروه يا كشور ارتباط مالي داشته باشند يا اينكه هر نوع مراودات مالي خود را بايد به صورت شفاف به كنوانسيون اعلام كنند. نقطه ثقل موضوع مخالفت ايران با اين كنوانسيون در اين راستاست.
اما بسياري از كشورها با لحاظ كردن نگراني‌هاي خود عضو اين كنوانسيون شده‌اند. مثلا روسيه و چين با تحفظ‌هاي خاصي اين كنوانسيون را پذيرفته است. چرا ايران به اين شكل عمل نمي‌كند؟
مساله رزرويشن يا تحفظ مربوط به تعريف تروريسم نيست. حتي اگر روسيه با تحفظ پذيرفته باشد مبتني بر شرايط خود عمل كرده و موضوع با شرايط ايران متفاوت است. امريكا برخي گروه‌ها و سازمان‌ها را تروريستي مي‌داند كه ايران آنها را به عنوان شريك استراتژيك براي امنيت خود مي‌داند.
اما دولت روحاني اعلام مي‌كرد كه ارتباط ايران با اين گروه‌ها و سازمان‌ها، از طريق روش‌هاي بانكي نيست و به صورت چمداني ايران كمك‌هاي خود را صورت مي‌دهد.
به هر حال اگر قرار باشد ايران به fatf ملحق شود و اطلاعات امنيتي و ارتباطي خود را به صورت شفاف اعلام كند، حتي كمك‌هاي غير بانكي و اصطلاحا چمداني به برخي گروه‌ها نيز مي‌تواند منشا خطرات و تحريم‌هاي بزرگ‌تري براي ايران باشد. بر اين اساس است كه كارشناسان كشور در مجلس، شوراي نگهبان و مجمع هنوز قانع نشده‌اند كه اين پيوستن براي ايران سودي دارد. از سوي ديگر، موضوع نگاه‌هاي يك‌سويه امريكا نسبت به مسائل جهاني نيز اثرات خاص خود را در اين ابهامات دارد. نبايد با خوش‌بيني به خواسته‌هاي اروپا و امريكا نگاه كرد. ممكن است ايران عضو fatf شود، بعد به بهانه‌هاي ديگر ايران را تحريم سازند، به گونه‌اي كه عملا نتوان از مزاياي fatfاستفاده كرد. در واقع ما را بر سر دو راهي گذاشته‌اند؛ از يك طرف اگر ملحق نشويم مي‌گويند، شما را تحريم مي‌كنيم. بعد اگر بپيونديم، مي‌گويند بايد اين اطلاعات خاص را كه به امنيت ملي شما مربوط است اعلام كنيم، اگر اعلام نكنيم دوباره تحريم مي‌كنند.
با اين توضيحات چرا مجمع به‌طور قطعي راي به عدم پيوستن ايران به fatf نمي‌دهد و موضوع را مسكوت گذاشته است. برخي معتقدند اگر دولت رييسي بتواند برجام را احيا كند اين لايحه نيز در مجمع تشخيص تصويب مي‌شود؟
موضوع احياي برجام و fatfلازم و ملزوم هم هستند. برجامي كه امريكا و اروپا متعهد به اجراي كامل آن شوند، fatf فايده‌اي براي ايران ندارد. وقتي يك مسير آب به روي ما بسته است، فرقي نمي‌كند از لوله اصلي باشد يا لوله ساختمان به هر حال آب به ساختمان ما نمي‌رسد. اگر ايران بتواند مسائل و ابهامات كلي خود را با جهان پيراموني حل كند، پيوستن به اين كنوانسيون‌ها هم نتيجه‌بخش خواهد بود، اما بدون احياي برجام در زمان تحريم‌ها و... پيوستن به اين كنوانسيون، عملا فايده‌اي براي ايران نخواهد داشت.