روايتي از سرگذشت يكي از نهادهاي مدني ايران
محمود فاضلي
«تاريخ» مبتني بر داده‌ها و اطلاعات و اسناد و مكاتبات افراد و شخصيت‌هايي است كه در جريان حوادث و رخدادهاي مقطع خاصي از زمان، مستقيم و غيرمستقيم حضور داشته‌اند. يكي از منابع پژوهش‌هاي تاريخي و تحقيقي عبارت از همين داده‌ها و اطلاعات شفاهي و اسناد و مدارك كتبي است كه مي‌تواند در تاييد مطالب گردآوري شده نقش مكمل را داشته باشد. در قرون متمادي، علوم اجتماعي و تاريخي بيش از پيش به اهميت خاطرات پي‌برده و به استفاده از آن پرداخته‌اند. در بسياري از كشورها براي بهره‌گيري و استفاده از خاطرات افراد موثر و مطلع از رخدادها كه هر يك از آنان در زمان خود منشا اثر و عهده‌دار سمتي بوده‌اند، مراكزي به وجود آمده است.
در ايران تا پيش از 22 بهمن 57، به‌دليل وجود نظام استبدادي وابسته و حاكميت فضايي كه جز قرائت رژيم از رويدادها را تحمل نمي‌كرد، تهيه و تدوين كتاب‌ها و مقالاتي به صورت خاطرات كم‌شمار بود. با رخداد انقلاب اسلامي، در اين عرصه گشوده شد و به‌تدريج انتشار كتاب‌ها و مقالات در اين موضوع پرشمار و افزون‌تر شد. با توجه به اينكه شمار قابل‌توجهي از دست‌اندركاران رژيم گذشته از كشور خارج شده بودند، موسساتي در خارج از كشور به انتشار خاطرات، گفت‌وگو و ثبت تاريخ شفاهي پرداختند. در ايران نيز افرادي شخصا و با امكانات شخصي و با توجه به علايق فكري و اجتماعي خود در اين راه گام برداشته و به موازات تلاش آنان موسساتي نيز به وجود آمد كه با امكانات بيشتر به اين مهم پرداخته و به ميزان استقلال و بي‌طرفي خود خدمات ارزشمندي به جامعه ارايه كردند.
باتوجه به فعاليت‌هاي انجمن اسلامي مهندسين در زمينه‌هاي فرهنگي، اجتماعي، مذهبي و... نقش موثر آن انجمن در تحولات اجتماعي و فرهنگي جامعه در شرايط استبداد و اختناق رژيم گذشته و در همين ارتباط به دليل عدم وجود تحقيق مستقل و گسترده درباره انجمن، در اين تحقيق سعي بر آن بوده تا با ارايه داده‌ها و شرح موقعيت و نقش اين نهاد و عملكردهاي آن در خلال سال‌هاي 1357-1336 گونه‌اي از چالش‌هاي فكري و سياسي آن دوران شرح داده شده است.
انجمن اسلامي مهندسين در پايان شصت و چهارمين سالگرد فعاليت خود با انتشار كتاب «انجمن اسلامي مهندسين» روايتي از سرگذشت يكي از نهادهاي مدني ايران در سده اخير گزارشي از تلاش‌ها و فعاليت‌ها و خدمات ديني، فرهنگي و اجتماعي انجمن را در طول اين مدت تقديم هموطنان كرده است. بنيانگذاران انجمن اسلامي همواره خواهان تحول و اصلاحات ديني، فرهنگي و اجتماعي بودند. مهندس مهدي بازرگان و ساير بنيانگذاران انجمن از اساتيد برجسته دانشگاه يا مهندسان فعال و شخصيت‌هاي بارز اجتماعي به‌شمار مي‌رفتند. آنان به‌رغم شرايط نامساعد براي ايجاد تشكل‌هاي مستقل مدني و فضاي خفقاني كه پس از كودتاي مرداد 1332 بر جامعه ايران حاكم بود، به تلاش خود براي پاسخگويي به احتياج روز جامعه ايران ادامه دادند و به ايراد سخنراني‌ها و انتشار كتاب‌هاي متعددي در اين باره پرداختند. به باور نويسنده، انجمن اسلامي مهندسين در طول فعاليت‌هاي خود اهدافي همچون «تمرين و تشويق كار جمعي و انجام فعاليت‌هاي مثبت ديني، فرهنگي و آموزشي، معرفي اسلام مولد و پويا مبتني بر قرآن، سيره پيامبر، ايستادگي در برابر موج تجديدطلبي سطحي و بي‌ريشه و تقليد كوركورانه از ظواهر زندگي غربي و غرق شدن در زندگي مصرفي، مبارزه با فساد دستگاه حاكمه و دفاع از عناصري كه هويت ايراني مسلمان را قوام مي‌بخشد» دنبال كرده است. انجمن اسلامي مهندسين از ابتداي فعاليت خود در چارچوب همين اهداف حركت كرد و تا 22 بهمن 57 به فعاليت خود ادامه داد. اعضاي انجمن در كنار ساير گروه‌هاي سياسي و ديني ديگر در جريان انقلاب به ايفاي نقش پرداختند.
بنيانگذاران «انجمن» در تحقق اهداف خود پر تلاش و موفق بودند، زيرا خود را به عنوان «مسلمان روشنفكر» بيش از «سايرين محتاج و موظف به تربيت، تقويت و تجمع و همكاري‌هاي اجتماعي» مي‌ديدند. از اين رو اصول و ارزش‌هاي مذكور را در اساسنامه انجمن در سرلوحه اهداف خود قرار دادند و تا پايان عمر براي تحقق آن كوشيدند.
كتاب جديد «انجمن اسلامي مهندسين» نوشته خانم نرگس كلاكي توسط انتشارات كوير در 302 صفحه و چهار بخش «اوضاع سياسي-اجتماعي ايران از شهريور 1320 تا 1332»، «پس از كودتاي 28 مرداد 1332 تا رويدادهاي سال‌هاي 1342- 1339»، «شكل‌گيري، دلايل و مراحل اوليه تاسيس انجمن اسلامي مهندسين» و «گستره فعاليت‌هاي انجمن اسلامي مهندسين» دراختيار علاقه‌مندان قرار گرفته است.