آيا مسجد تاريخي ايران از فهرست يونسكو خارج مي‌شود؟
افزايش چين‌خوردگي گنبد مسجد
امام اصفهان
گروه اجتماعي
با گذشت 4 ماه از خبرساز شدن ايرادهاي جبران‌ناپذير در مرمت غيراصولي گنبد مسجد جامع عباسي اصفهان كه به از بين رفتن قرينگي گنبد، ايجاد اعوجاج در سطح بيروني گنبد و چين خوردگي در سطح گنبد منجر شد، مديركل ميراث فرهنگي اصفهان نسبت به افزايش چين‌خوردگي در نماي بيروني گنبد اين مسجد هشدار داد.
عليرضا ايزدي، ضمن آنكه نسبت به تاثير مرمت غيراصولي در بسياري گنبدهاي تاريخي ابراز نگراني كرد، گفت كه آسيب‌هاي مرمتي حتي در گنبد سلطانيه زنجان هم رخ داده است.
مسجد جامع عباسي، مهم‌ترين مسجد تاريخي اصفهان و يكي از مساجد ميدان نقش جهان است كه در دوران صفوي ساخته شد و از بناهاي مهم معماري اسلامي به شمار مي‌رود و از باب معماري، كاشيكاري و نجاري از آثار بي‌نظير قرن يازدهم هجري است. مسجد جامع عباسي ۱۵ دي ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۱۰۷ به عنوان يكي از آثار ملي ايران و در سال‌هاي بعد، همراه با ميدان نقش جهان، به عنوان يكي از ميراث جهاني يونسكو ثبت شد.
مرمت ويرانگر
اواخر ارديبهشت امسال، مديركل ميراث فرهنگي، گردشگري استان اصفهان اعلام كرد كه عمليات مرمت ۱۱ ساله گنبد عظيم مسجد جامع عباسي به پايان رسيده است.
اين گنبد كه به واسطه تعداد 500 هزار قطعه كاشي به كار رفته در نماي بيروني، بزرگ‌ترين گنبد كاشيكاري مسجد جهان به شمار مي‌آيد از سال پاياني دهه 1380 تحت مرمت قرار گرفت تا ترك‌هاي گنبد مرتفع شود. ارديبهشت امسال و بعد از جمع‌آوري داربست‌هاي نصب شده بر بدنه گنبد، تصاويري كه از گنبد مرمت شده منتشر شد، نشان مي‌داد كه سطح بيروني گنبد در محل ترك‌ها، دچار چين‌خوردگي است علاوه بر آنكه كاشي‌هاي مرمت شده در نماي بيروني گنبد دچار تغيير رنگ و حتي تفاوت نسبت به كاشي‌هاي همجوار بود. علاوه بر اين، تصاوير منتشر شده نشان مي‌داد كه گنبد مسجد 400 ساله جامع عباسي، متاثر از تحمل وزن داربست‌هايي كه به مدت 14 سال بر سطح اين گنبد نصب بوده و همچنين به دليل رعايت نشدن اصول مرمت، در بخش‌هايي دچار فرورفتگي شده علاوه بر اينكه حالا نيمه گنبد با نيمه ديگر آن اختلاف قرينگي كاملا محسوس دارد. به دنبال مشاهده ايرادات جدي در مرمت اين گنبد تاريخي، فعالان ميراث فرهنگي و استادان مرمت انتقادهاي فراواني نسبت به مرمت غيراصولي اين ميراث ملي آغاز كردند اما در همان زمان، مدير پايگاه ميراث جهاني نقش‌جهان اصفهان اظهارات كارشناسان و منتقدان و فعالان ميراث فرهنگي نسبت به آسيب‌هاي رخ داده در نماي بيروني اين مسجد تاريخي بر اثر مرمت غيراصولي را «بي‌ربط» دانست در حالي كه ايزدي در همان زمان در گفت‌وگويي كه با خبرنگار ايلنا داشت گفت: «شيوه‌هاي مرمتي كه تاكنون انجام داده‌ايم خالي از اشكال نبوده و نيست. بيش از ۱۳ سال است كه مسجد امام با شكل و شمايل كنوني و با داربست‌هاي متعدد ديده مي‌شود. تا زماني كه داربست‌ها پابرجا باشند، خطاي ديد نيز وجود خواهد داشت. اين احتمال را مي‌دادم كه ممكن است چين‌خوردگي‌هايي در گنبد وجود داشته باشد، چراكه از سال‌هاي ۱۳۲۰ تاكنون، فصل‌هاي مختلفي مرمت روي اين گنبد اتفاق افتاده است. بخشي از اين مرمت‌ها فني و دقيق نبود. نمي‌دانيم دقيقا در چه دوره‌اي اشتباهات مرمتي كه اكنون شاهد هستيم، اتفاق افتاده است. برخي از منتقدين بر اين باور هستند كه سازه دچار مشكل است درحالي كه نبايد از تاثير خشكسالي اصفهان كه در مركز شهر تاثيرهاي فراوان گذاشته، غافل شد. فرونشست در بسياري از نقاط شهري اصفهان مشهود است و حتي در ساختمان‌هاي جديدالاحداث نيز مشهود است. اين تهديد كه صرفا متوجه مسجد امام نيست بلكه بسياري از گنبدهاي تاريخي را دربرمي‌گيرد، نبايد فراموش كرد كه بسياري از گنبدهاي تاريخي كشور به لحاظ مرمتي دچار مشكل هستند. در گنبد سلطانيه و بسياري از بقاع با مشكل كاشي، ريزش كاشي و نقوش آنها مواجه هستيم.»
كمي بعد از خبرساز شدن مرمت غيراصولي و آسيب‌هاي جدي بر پيكر يكي از زيباترين بناهاي تاريخي ايران، سيدمحمد بهشتي؛ رييس اسبق سازمان ميراث فرهنگي هشدار داد كه با تخريب و مرمت غيراصولي كه موجب تخريب گنبد مسجد جامعه عباسي اصفهان شده، اين اثر تاريخي ممكن است از فهرست يونسكو خارج شود. بهشتي در گفت‌وگو با «صداي ميراث» و «ديده‌بان ايران» گفت: «اگر در بحث مرمت آثار به ثبت رسيده در فهرست ميراث جهاني، اقدامات صورت گرفته برخلاف ضوابط و اصول علمي باشد، اين خطر وجود دارد كه آن اثر تاريخي كشورمان در زمره آثار جهاني در معرض خطر قرار بگيرد و اين رخداد يك آبروريزي براي كشور خواهد بود.»
گزارش فاجعه به عزت‌الله ضرغامي؛ وزير ميراث فرهنگي هم رسيد و ضرغامي خواستار توضيح از مسوولان اداره ميراث فرهنگي استان اصفهان شد كه اداره ميراث فرهنگي استان اصفهان هم تاييد كرد كه خطاي مرمتي در مرمت گنبد مسجد امام اصفهان رخ داده و پيمانكار مرمت گنبد مكلف به برطرف كردن ايرادات و تحويل گنبد مسجد جامع عباسي اصفهان به صورت دقيق و بدون ايراد است.
اواخر مرداد، معاون ميراث وزارت ميراث فرهنگي، در احكامي جداگانه، اسكندر مختاري، سيد مرتضي فرشته‌نژاد، مهرداد حجازي و عليرضا ايزدي را به عنوان اعضاي شوراي عالي نظارت برحفظ و مرمت ميراث فرهنگي منصوب كرد. وظيفه اصلي اعضاي اين شورا، بررسي وضعيت مرمت گنبد مسجد جامع عباسي و رسيدگي به قصور احتمالي در مرمت گنبد بود.
هفته گذشته، مهدي طغياني؛ نماينده مردم اصفهان در مجلس، از بررسي و جمع‌بندي گزارش مركز پژوهش‌هاي مجلس درخصوص اقدامات صورت گرفته در مرمت گنبد مسجد جامع عباسي خبر داد و اعلام كرد كه اقدامات صورت گرفته در مرمت اين گنبد، غيراستاندارد و خارج از عرف و علم مرمت بوده و بايد سريع‌تر متوقف شود.
طغياني در صفحه رسمي خود در اينستاگرام ضمن ارايه تصويري از گنبد مسجد جامع عباسي همراه با تيتر «نوسازي به جاي مرمت!» و همچنين تصاوير از متن تذكر وي به وزير ميراث فرهنگي، نتيجه مرمت گنبد مسجد جامع عباسي را در چهار بند منتشر كرد و نوشت: «اقدامات صورت گرفته مرمت نبوده، بلكه نوسازي است. از ۱۶۰ سال پيش تا سال ۱۳۸۹ هيچ‌گونه تغييري بر كاشي‌هاي شكم گنبد رخ نداده بود، اما در مرمت اخير كاشي‌هاي شكم گنبد نيز تخريب و تعويض شده است. طرح يا طرح‌هاي مرمتِ كارشناسي شده كه توسط كميته يا شوراي فني تاييد شود اصلا وجود نداشته! طرح مطالعاتي صحيحي براي مرمت انجام‌نشده و درواقع سليقه فردي يا گروهي در اين امر دخيل بوده است. درخصوص اجراي طرح نيز متاسفانه نظارت مناسبي صورت نگرفته است. عدم وجود طرح جامع مرمت، طولاني شدن فرآيند اجرا، تغييرات مديريتي و نبود نگاه كارشناسي ازجمله دلايل عدم نظارت است. كيفيت مواد و مصالح به‌كار رفته و رنگ و شكل نقوش آن با كاشي‌هاي قديمي همخواني ندارد و متاسفانه در اين زمينه نظارتي نيز وجود نداشته است. بنابراين در كل مي‌توان گفت كه اقدامات صورت گرفته در مرمت گنبد غيراستاندارد و خارج از عرف و علم مرمت بوده و بايد سريع‌تر متوقف شود.»