فشار تازه اتحاديه اروپا بر روسيه

محمدحسين   لطف‌الهي

بعد از ماه‌ها رايزني از سوي ايالات متحده و چند روز مذاكرات پرتنش ميان مقام‌هاي اروپايي، ديپلمات‌هاي كشورهاي عضو اتحاديه اروپا بر سر طرحي كه هدف اصلي آن تعيين سقف قيمت براي نفت روسيه است توافق كردند اما كارشناسان مي‌گويند رقم تعيين‌شده از سوي اروپايي‌ها به حدي به قيمت فعلي نفت روسيه نزديك است كه مشخص نيست بتواند غرب را به هدف اصلي خود يعني جلوگيري از تامين مالي ماشين جنگي روسيه برساند. طي مجموعه نشست‌هايي كه در بروكسل برگزار شد، ديپلمات‌هاي اروپايي بر سر تعيين سقف قيمت 60 دلاري براي نفت روسيه و همچنين مشخص نمودن ساز و كارهايي به منظور بازبيني مداوم اين سقف قيمت براي حصول اطمينان از اينكه قيمت نفت روسيه همواره دست‌كم 5 درصد از ميانگين قيمت جهاني پايين‌تر باقي خواهد ماند توافق كردند. جمعه شب كشورهاي گروه 7 و استراليا نيز اعلام كردند با اين طرح موافقند. بر اساس گزارش روزنامه واشنگتن‌پست به نقل از ديپلمات‌هاي اروپايي، اين سقف قيمت قرار است از روز دوشنبه همزمان با روز اجراي تحريم‌هاي نفتي اتحاديه اروپا عليه روسيه كه در پايان ماه مه به تصويب رسيد، اعمال شود. اين تحريم‌ها در اصل واردات نفت روسيه از طريق دريا را محدود مي‌كند اما امكان صدور معافيت تحريمي موقت براي واردات از طريق خط لوله را مجاز مي‌داند. اين استثنا به‌طور خاص براي جلب رضايت مجارستان منظور شده است تا اين كشور كه امكان واردات از طريق دريا را ندارد و به واردات انرژي از روسيه از طريق خط لوله وابسته است بتواند نيازهاي خود را تامين كند. ايده تعيين سقف قيمت براي نفت روسيه ايده‌اي است كه از سوي جنت يلن وزير خزانه‌داري ايالات متحده مطرح شد تا كشورهاي غربي بتوانند «بدون ايجاد اختلال جدي» در بازار انرژي سود روسيه از فروش نفت را محدود كنند. اجراي اين طرح به اين طريق خواهد بود كه كشورهايي كه اين سقف را پذيرفته‌اند از ارايه خدمات از جمله خدمات مالي و بيمه به كشتي‌هاي حامل نفت روسيه - كه سقف قيمت را براي خريد نفت از روسيه رعايت نكرده‌‌اند، خودداري مي‌كنند. كشورهاي غربي به ويژه بريتانيا و يونان اصلي‌ترين ارايه‌كنندگان خدمات دريانوردي در جهان هستند و عدم ارايه اينگونه خدمات از سوي آنها مي‌تواند براي كشورها و كشتي‌هاي هدف جريمه عدم رعايت سقف قيمت نفت روسيه مشكل‌ساز شود. روسيه هشدار داده بود كه اگر سقف قيمت عليه نفت اين كشور اعمال شود، مقابله به مثل خواهد كرد و باقيمانده صادرات نفت خود به اروپا را كه از طريق خطوط لوله انجام مي‌شود قطع مي‌كند. در شرايطي كه اروپا بايد با زمستان دست و پنجه نرم كند، اين موضوع مي‌تواند براي آنها به ويژه كشورهايي نظير مجارستان دردسرساز شود. دميتري پسكوف، سخنگوي دولت روسيه در ماه سپتامبر گفته بود: «شركت‌هايي كه سقف قيمتي اعمال مي‌كنند در ميان دريافت‌كنندگان نفت روسيه نخواهند بود.» لئونيد اسلوتسكي، رييس كميته روابط خارجي مجلس نمايندگان روسيه روز شنبه گفته است كه اتحاديه اروپا در صورت اجراي سقف تعيين‌شده ۶۰ دلار در هر بشكه كه قرار است از هفته آينده لازم‌الاجرا شود، امنيت انرژي خود را به خطر مي‌اندازد.

 فروش نفت روسيه قطع نمي‌شود
با اجراي سقف قيمت 60 دلاري عليه نفت روسيه، فروش نفت از سوي مسكو ادامه پيدا خواهد كرد. اساسا هدف كشورهاي غربي اين نيست كه فروش نفت روسيه به‌طور كامل قطع شود و ديگر كشورها امكان خريد نفت اين كشور را نداشته باشند. قطع كامل فروش نفت از سوي روسيه مي‌تواند ضربه بزرگي به بازار انرژي وارد كند و تورم را كه در بسياري از كشورها روند صعودي دارد، بيش از پيش افزايش دهد. همچنين قطع كامل صادرات نفت روسيه به كشورهايي نظير هند و تركيه كه از مهم‌ترين خريداران نفت خام روسيه به حساب مي‌آيند و همزمان متحد غرب هم  هستند، ضربه  بزند.
روزنامه نيويورك‌تايمز شكست ايالات متحده و غرب در كاستن از ميزان درآمدهاي حاصل از صادرات نفت و گاز روسيه را دليل اصلي پيشنهاد شدن اين طرح جديد عنوان مي‌كند. بر اساس گزارش رويترز كه در آگوست 2022 منتشر شد، درآمد روسيه از صادرات نفت در سال 2022 نزديك به 38 درصد از درآمد نفتي اين كشور در سال 2021 بيشتر خواهد بود. اين سود بيشتر در حالي حاصل مي‌شود كه منابع متعدد رسانه‌اي از فروش نفت روسيه به چين و هند با «تخفيف‌هاي ويژه» خبر داده‌اند.
سقف قيمت نفت چگونه اعمال خواهد شد؟
هرچند كه بانيان طرح و به ويژه مقام‌هاي امريكايي اين طرح را «سقف قيمت نفت» معرفي مي‌كنند اما در حقيقت تعيين قيمت براي يك كالاي جهاني عملا ممكن نيست. به همين دليل هم اين طرح روي خدمات دريانوردي و كشتيراني كه اروپايي‌ها ارايه‌دهنده اصلي آن هستند، متكي است. بيمه دريايي كه كشتي‌ها و محموله‌هاي آنها را شامل مي‌شود و در صورت وارد آمدن به كشتي يا محموله‌ها در دريا خسارت مالك كشتي و محموله را جبران مي‌كند، مهم‌ترين بخش از اين خدمات است. بر اساس اين طرح، شركت‌هاي بزرگ حمل‌ونقل دريايي كه در كشورهاي گروه هفت يا در اتحاديه اروپا يا در استراليا حضور دارند از ارايه خدمات به كشتي‌ها و شركت‌هايي كه نفت روسيه را با قيمتي بالاتر از سقف تعيين‌شده خريداري كنند منع مي‌شوند.
 چرا 60 دلار؟
برخي كشورها از جمله متحدان نزديك اوكراين نظير لهستان انتظار داشتند كه رقمي بسيار كمتر از بشكه‌اي 60 دلار به عنوان سقف قيمت نفت روسيه تعيين شود و درآمدهاي روسيه از فروش نفت به شكل قابل توجهي كاهش يابد. روزنامه نيويورك تايمز مي‌نويسد: «با توجه به اينكه برآوردهاي كارشناسان، هزينه توليد نفت روسيه را بشكه‌اي حدود 20 دلار نشان مي‌دهد و قيمت نفت روسيه طي سه سال گذشته به صورت ميانگين بين 60 تا 100 دلار معامله شده است، قيمت تعيين‌شده يعني سقف 60 دلاري همچنان به روسيه اجازه مي‌دهد تا سود قابل توجهي از محل صادرات نفت كسب كند.» برخي ديپلمات‌هاي اروپايي درگير در روند مذاكرات از اينكه اين طرح امريكايي كه مي‌تواند اثرات زيادي روي بازار نفت داشته باشد و هزينه زيادي بر اروپا تحميل كند، با شرايطي اجرا مي‌شود كه درآمدهاي نفتي روسيه را به‌طور چشمگير محدود  نمي‌كند ابراز  نارضايتي كرده‌اند.
در مقابل، مقام‌هاي امريكايي استدلال مي‌كنند كه بهتر است سقف قيمت به نحوي تعيين شود كه استفاده از زيرساخت‌‌هاي اروپايي و امريكايي نظير كشتي‌ها  و بيمه‌ها همچنان براي روسيه به صرفه باشد و روس‌ها معاملات نفتي خود را از طريق اين زيرساخت‌ها انجام دهند. جنت يلن، وزير خزانه‌داري ايالات متحده روز شنبه در بيانيه‌اي اعلام كرد اين اقدام به كشورهاي فقير و متوسط از نظر اقتصادي كه در پي جنگ پوتين از قيمت‌هاي سرسام‌آور انرژي و غذا رنج مي‌برند كمك خواهد كرد. در اين بيانيه آمده است كه حتي اگر اين كشورها معاملات خود را بالاي سقف تعيين‌شده انجام دهند، اين سقف به آنها امكان مي‌دهد براي خريد ارزان‌تر و دريافت تخفيف‌هاي بيشتر به روسيه فشار بياورند. اين سقف قيمت اواسط ژانويه و هر دو ماه يك بار مرور مي‌شود تا كارآمدي آن و پاسخ لازم به اختلالات احتمالي كه در نتيجه اجراي اين مكانيزم در بازار نفت روي مي‌دهد، بررسي شود. بر اساس گزارش رويترز، طبق اين سند، يك مهلت ۴۵ روزه به كشتي‌هاي حامل نفت خام روسيه كه پيش از پنجم دسامبر بارگيري شده و تا ۱۹ ژانويه ۲۰۲۳ محموله خود را تخليه نكرده‌اند، در نظر گرفته مي‌شود. سيمون تاگلياپترا، كارشناس انديشكده بروگل در بروكسل درباره اين سقف قيمت نفت مي‌گويد: «اين رقم تعيين‌شده يعني 60 دلار با توجه به شرايط فعلي بازار نفت، ضربه‌اي جدي به روسيه وارد نمي‌كند.» به گفته او، «تمام اين طرح مربوط به خواست دولت بايدن براي جلوگيري از افزايش قيمت نفت است.»
تحريم؛ ضربه اصلي به روسيه
كارشناسان معتقدند ضربه اصلي به روسيه از طريق تحريم‌هايي وارد مي‌شود كه از روز دوشنبه اعمال خواهد شد. ولاديمير ميلوف، معاون پيشين وزير انرژي روسيه كه اكنون در خارج از روسيه به سر مي‌برد در اين باره به واشنگتن‌پست گفته است: «ضربه اصلي را تحريم وارد خواهد كرد؛ اتحاديه اروپا خريد نفت را متوقف مي‌كند و روسيه مجبور است نفت خود را به آسيا بفروشد كه هزينه‌هاي اضافه زيادي در پي دارد. از طرف ديگر، خريداران آسيايي خريد خود را با قيمت كمتري انجام مي‌دهند و اين براي روسيه يك ضربه بزرگ است.» يانيس كلوگه، تحليلگر ارشد موسسه آلماني امنيت و امور بين‌الملل معتقد است با اعمال تحريم‌ها روسيه امكان صادرات حدود 2.4 ميليون بشكه نفت به اروپا در روز را از دست مي‌دهد و براي يافتن بازار جديد براي اين نفت دچار مشكل خواهد شد. او مي‌افزايد: «اين مساله كاهش 10 الي 20 درصدي صادرات نفت روسيه را در پي خواهد داشت و بر دورنماي بودجه و اقتصاد روسيه تاثيرگذار خواهد بود.»

برخي كشورها از جمله متحدان نزديك اوكراين نظير لهستان انتظار داشتند كه رقمي بسيار كمتر از بشكه‌اي 60 دلار به عنوان سقف قيمت نفت روسيه تعيين شود و درآمدهاي روسيه از فروش نفت به شكل قابل توجهي كاهش يابد. روزنامه نيويورك‌تايمز مي‌نويسد: «با توجه به اينكه برآوردهاي كارشناسان، هزينه توليد نفت روسيه را بشكه‌اي حدود 20 دلار نشان مي‌دهد و قيمت نفت روسيه طي سه سال گذشته به صورت ميانگين بين 60 تا 100 دلار معامله شده است، قيمت تعيين‌شده يعني سقف 60 دلاري همچنان به روسيه اجازه مي‌دهد تا سود قابل توجهي از محل صادرات نفت كسب كند»