گزارش اخير مركز پژوهش‌هاي مجلس نشان داد كه نقش، نوع و سهم تمام منابع آلاينده هوا روشن است
تداوم آموزش غيرحضوري و تاسف وزير از خالي ماندن كلاس‌هاي مدارس
نتيجه سه دهه انتصاب مسوولان ناكارآمد؛ آلودگي هوا، بخشي از زندگي ايراني‌ها
گروه اجتماعي| طبق بررسي‌هاي «اعتماد»، در فاصله 20 آذر تاكنون و طي 10 روز اخير، كلاس‌هاي درس مدارس بيش از 20 شهر و استان كشور به دليل غلظت بالاي آلاينده‌ها و شدت يافتن آلودگي هوا و كاهش كيفيت هوا تا حد ناسالم براي گروه‌هاي حساس يا همه گروه‌ها، به صورت غير حضوري برگزار شده است.
بررسي‌هاي «اعتماد» نشان مي‌دهد كه دانش‌آموزان مدارس شهرهاي قزوين، بجنورد، تهران، اراك، اهواز، باوي، كارون، ماهشهر، اصفهان، ساوه، مشهد، آبيك، تبريز، اروميه، خميني‌شهر، شاهين‌شهر، نجف‌آباد، مباركه، زرين‌شهر و همچنين استان البرز، از 20 آذر‌ماه به صورت متناوب يا پيوسته، ناچار به شركت در كلاس درس غير حضوري از طريق شبكه آموزشي شاد بوده‌اند و اخبار سازمان هواشناسي درباره وضعيت جوي روزهاي آتي نشان مي‌دهد كه پايداري هواي آلوده در بسياري شهرها و از جمله همين 20 شهر و استان ادامه خواهد داشت.
طبق اعلام شبكه شاد، تعداد دانش‌آموزاني كه در هفته گذشته و در روزهاي غير حضوري شدن مدارس به دليل آلودگي هوا در اين شبكه مشغول تحصيل بوده‌اند، بيش از 6 ميليون و 400 هزار نفر (شامل بيش از سه ميليون و 300 هزار دانش‌آموز مقطع ابتدايي، بيش از يك ميليون و 800 هزار دانش‌آموز متوسطه اول و بيش از يك ميليون و 300 هزار دانش‌آموز متوسطه دوم) است كه البته اين عدد حدود 40 درصد دانش‌آموزان كل كشور است.
روز 22 آذر، يوسف نوري؛ وزير آموزش و پرورش در گفت‌وگوي زنده‌اي كه از طريق شبكه شاد با دانش‌آموزان و والدين آنها داشت، از غير حضوري شدن مدارس به دليل آلودگي هوا ابراز تاسف كرد. حدود يك هفته بعد از ابراز تاسف وزير آموزش و پرورش و در حالي كه غير حضوري شدن مدارس در بسياري شهرهاي با هواي آلوده ادامه داشت، نوري خطاب به دولت گفت: «درخواست مي‌كنم براي آلودگي هوا فكري كنيد. دانش‌آموزان ما نبايد تعطيل باشند چراكه از تحصيل و تربيت موثر محروم مي‌شوند. همه هم به ما اعتراض مي‌كنند كه چرا مدارس تعطيل است در حالي كه ما، هم در دوران كرونا و هم اين ايام، تابع تصميم دوستان ذي‌ربط هستيم كه اين موارد را اعلام مي‌كنند؛ معلمان ما در دوران كرونا هم با هزينه‌هاي خودشان زحمت كشيدند و براي دانش‌آموزاني كه به اينترنت و شبكه شاد دسترسي ندارند كلاس برگزار كردند. نمونه تدريس‌ها هم در شاد گذاشته شده و معلمان با دانش‌آموزان به صورت انفرادي در ارتباط هستند تا رفع اشكال كنند اما يك علت عقب ماندن بچه‌ها به دليل نداشتن وسايلي است كه با آن ارتباط برقرار مي‌كنند.»
نتايج پژوهشي كه پژوهشگران دانشگاه تهران با مشاركت گروهي از معلمان ابتدايي شهرستان تهران درباره تجارب معلمان دوره ابتدايي از آموزش مجازي در زمان شيوع ويروس كرونا و مرور نقاط ضعف آموزش مجازي و غير حضوري انجام داده‌اند نشان مي‌دهد كه «آموزش مجازي داراي نقاط ضعفي بود كه يكي از اين موارد، عدم كنترل مستقيم معلم بر فعاليت‌هاي دانش‌آموزان بود. اين مشكل باعث شده بود كه دانش‌آموزان به تكاليف درسي، توجه كمتري داشته باشند و اهميت آن هنگامي بيشتر مورد توجه قرار مي‌گرفت كه سطح سواد و معلومات اوليا كم بود. به علت اينكه آموزش مجازي براي معلمان زمان‌بر بود، هميشه نمي‌توانستند به‌طور كامل نقاط ضعف دانش‌آموزان در تكاليف را بررسي كرده و تك‌به‌تك بازخورد دهند. همچنين به علت محدوديت زمان و مهارت كمتر، برخي معلمان از روش‌هاي تدريس خلاق، كمتر استفاده مي‌كردند. ضمنا به علت ماهيت كلاس مجازي و خصوصيات دانش‌آموزان دوره ابتدايي، كنترل صحبت‌هاي دانش‌آموزان و ايجاد نظم در كلاس سخت‌تر بود. آموزش مجازي با مشكلاتي مانند سرعت پايين اينترنت، مهارت اندك برخي از اوليا و معلمان كه باعث جذابيت كمتر فيلم‌ها و محتواي توليدي مي‌شد و همچنين مشكلات شبكه اجتماعي دانش‌آموزي يا شبكه شاد مواجه بود.»
اخيرا سميه رفيعي؛ رييس فراكسيون محيط زيست مجلس در گزارشي درباره خسارات آلودگي هوا براي كشورمان اعلام كرد: «بر اساس گزارش بانك جهاني در سال ۲۰۲۱ بيش از ۴۱ هزار و ۷۰۰ نفر در كشور به دليل آلاينده ذرات معلق كمتر از ۲.۵ ميكرون در هوا جان باخته‌اند و خسارات ناشي از آلودگي هوا به كشور سالانه بين ۷ تا ۱۱ ميليارد دلار است.»
رفيعي با اشاره به آخرين وضعيت آلودگي هوا در كشور از ابتداي سال جاري تا روز 23 آذر ماه اعلام كرد: «از ابتداي سال جاري تاكنون تعداد روزهاي ناسالم پايتخت نسبت به سال گذشته ۲ برابر شده و تعداد روزهاي بسيار ناسالم و خطرناك نيز ۲۰۰ درصد افزايش يافته است. در كرج نيز روزهاي بسيار ناسالم ۲ برابر و خطرناك ۴ برابر شده است. در تبريز روزهاي خطرناك ۱۰۰ درصد افزايش يافته و در مشهد روزهاي ناسالم ۲ برابر شده است. در اراك تعداد روزهاي بسيار ناسالم و خطرناك ۲ برابر و در شيراز تعداد روزهاي ناسالم ۹ برابر شده و روزهاي پاك هم به نصف كاهش يافته است. در اهواز وضعيت بسيار بدتر بوده به شكلي كه تعداد روزهاي ناسالم حدود ۵ برابر شده و تعداد روزهاي بسيار ناسالم ۱۲ برابر و روزهاي خطرناك ۲۱ برابر شده است. امسال تهراني‌ها ۲روز، اصفهاني‌ها، كرجي‌ها، اهوازي‌ها و اراكي‌ها فقط يك روز هواي پاك داشتند.»
دولت‌هاي بي‌اقتدار
وارونگي هوا پديده جغرافيايي تحميلي به سلامت شهروندان برخي شهرها و استان‌هاي ايران است و البته برخلاف برخي رخدادهاي جوي و طبيعي، نمي‌توان گفت كه پديده‌اي غافلگير‌كننده است چون اين پديده، ارتباط مستقيم با اصول شهرسازي دارد اما هر سال از نيمه پاييز و ابتداي زمستان و به دنبال شدت گرفتن آلودگي هوا، مسوولان در مسووليت‌هاي مختلف يكديگر را متهم مي‌كنند كه چرا «ديگري» به وظايف خود عمل نكرده است. به نظر مي‌رسد كه حل مساله سنواتي «آلودگي هوا» در ايران، اتفاقا ربطي به اينكه كدام مسوول در انجام وظايف خود اهمال كرده ندارد بلكه كل مسوولاني كه طي سه دهه اخير در دستگاه‌هاي اجرايي حاضر بوده‌اند، در بي‌توجهي به‌شدت گرفتن آلودگي هواي كشور سهم و نقش دارند چرا كه هيچ‌كدام به وظايف خود عمل نكردند؛ چه مسوولاني در دولت‌هاي اصلاح‌طلب و ميانه‌رو و چه مسوولاني در دولت‌هاي اصولگرا و از جمله دولت فعلي. از آنجا كه طي سال‌هاي اخير، آلودگي هوا در بسياري استان‌هاي كشور و از جمله تهران، خوزستان، مركزي، البرز، كرمانشاه، آذربايجان غربي، فارس و اصفهان، به يك اتفاق دايمي و روزانه تبديل شده، مسوولاني كه نسبت به فعاليت منابع آلاينده بي‌توجهي كرده و تدابير بازدارنده و جريمه‌هاي سنگين براي دستگاه‌هاي متخلف وضع نكرده و از اعلام واقعيت‌ها طفره رفته‌اند هم، مقصرند و بايد مواخذه شوند. گزارشي كه ديروز سازمان حفاظت محيط زيست درباره وضعيت دو ساله كيفيت هواي 8 كلان‌شهر تهران، تبريز، اصفهان، كرج، مشهد، اهواز، شيراز و اراك منتشر كرد نشان مي‌دهد كه كيفيت هواي هر 8 كلان‌شهر طي دو سال گذشته به مراتب بدتر شده است. طبق اين گزارش، تهران در سال 1399 فقط 15 روز هواي پاك و سالم داشته و تعداد روزهاي با هواي پاك در شهر تبريز 109 روز، در شهر اصفهان، 2 روز، در شهر كرج 27 روز، در شهر مشهد 20 روز، در شهر اهواز 4 روز، در شهر شيراز 24 روز و در شهر اراك 44 روز بوده كه نتايج 9 ماه اخير كيفيت هواي اين 8 كلان‌شهر نشان مي‌دهد تعداد روزهاي با هواي پاك و سالم در اين شهرها كاهش نگران‌كننده داشته چنانكه در 9 ماه امسال، تعداد روزهاي با هواي پاك و سالم در شهر تهران به 2 روز، تبريز به 67 روز، اصفهان صفر روز، كرج به يك روز، مشهد به 7 روز، اهواز به صفر روز و اراك به يك روز كاهش يافته است. امروز استمرار آلودگي هوا در كشور نشان مي‌دهد كه منابع آلاينده در نقاط مختلف تفاوت‌هايي با يكديگر دارد. علاوه بر تاثير تردد خودروهاي فرسوده و مصرف بالاي سوخت‌هاي فسيلي در صنايع كل كشور، سد‌سازي‌ها در كشور تركيه به خيزش گرد و غبار در تمام استان‌ها دامن زده علاوه بر آنكه تبعات خشكسالي‌ها در بسياري استان‌ها هم شدت و دفعات خيزش توفان‌هاي گرد و غبار از كانون‌هاي داخلي را افزايش داده است. گزارش اخير مركز پژوهش‌هاي مجلس از نوع و سهم آلاينده‌هاي هواي كشور نشان مي‌دهد كه هيچ ناآگاهي و بي‌خبري از چگونگي آلوده شدن هواي شهرها در كار نيست و تمام مسوولان؛ چه در رده‌هاي ستادي و چه در رده‌هاي استاني به خوبي با منبع توليد آلاينده‌ها آشنا هستند اما اينكه تا چه حد براي انجام وظايف مرتبط قدم‌هاي موثر برمي‌دارند همچنان محل ترديد است. در گزارش مركز پژوهش‌هاي مجلس علاوه بر سرشماري قربانيان سالانه آلودگي هوا در كشور كه تا سال 1399 به 11159 نفر افزايش يافته، با استناد به بررسي‌هاي آماري شركت كنترل كيفيت هواي تهران، نوع و سهم آلاينده‌هاي گازي در پايتخت به ترتيب ميزان آلايندگي شامل منابع متحرك با سهم 82.9 درصدي، نيروگاه با سهم 5.3 درصدي، پالايشگاه با سهم 4.1 درصدي، بخش خانگي - تجاري - اداري با سهم 3.2 درصدي، جايگاه سوخت و صنايع هر كدام با سهم 1.9 درصدي و در نهايت پايانه‌هاي اتوبوسراني و فرودگاه و راه‌آهن هر كدام با سهم كمتر از يك درصد معرفي شده و در بررسي سهم اين آلاينده‌ها در ايجاد ذرات معلق، اعلام شد: «منابع متحرك با سهم 60.8 درصدي، صنايع با سهم 17.8 درصدي، نيروگاه با سهم 12.1 درصدي، پالايشگاه با سهم 4.4 درصدي، پايانه اتوبوس و بخش خانگي - تجاري - اداري هر يك با سهم 2.3 درصدي و در نهايت، راه‌آهن و جايگاه سوخت و فرودگاه هركدام با سهم كمتر از يك درصد در آلودگي هواي پايتخت نقش دارد.»
آلايندگي خودروها و وسايل حمل‌ونقل عمومي فرسوده و دودزا و حتي خودروهاي سنگين فعال در حوزه ساخت‌وساز يا حمل بار و سوخت، از دلايل كهنه و سنواتي آلودگي هواي پايتخت و ساير شهرهاي كشور است اما نكته‌اي كه هر ساله مورد انتقاد كارشناسان حوزه محيط زيست و سلامت قرار مي‌گيرد، تداوم استفاده از سوخت‌هاي فسيلي در صنايع و نيروگاه‌ها با علم به‌شدت آلايندگي اين سوخت‌هاست.
در گزارش مركز پژوهش‌هاي مجلس هم ضمن ارايه راهكارهايي براي جلوگيري از تردد خودروهاي آلاينده، اصلاح كيفيت سوخت ورودي صنايع، وضع عوارض آلايندگي و ماليات سبز و اصلاح ساختار صنايع، اصلاح كيفيت سوخت نيروگاه‌ها واستفاده از منابع تجديدپذير، جانمايي نيروگاه‌ها در نقاط دور از شهر و واقعي‌سازي قيمت حامل‌هاي انرژي پالايشگاه به عنوان روش‌هاي كاهش آلايندگي صنايع مورد اشاره قرار گرفته است.
به دنبال اخباري كه طي روزهاي اخير درباره ركوردشكني 7 ساله افزايش سطح دي‌اكسيد گوگرد در هواي پايتخت به دليل مازوت‌سوزي صنايع در شهر تهران منتشر شده، ديروز عباس شاهسوني؛ رييس گروه سلامت هوا و تغيير اقليم وزارت بهداشت در گفت‌وگويي كه با خبرگزاري ايسنا داشت گفت: «با وجود آنكه در مصوبات كميته اضطرار آلودگي هوا قيد شده كه استفاده از سوخت‌هاي سنگين مجاز نيست، اما برخي صنايع از سوخت‌هاي سنگين داراي گوگرد بالا استفاده مي‌كنند كه در روزهاي اخير سبب افزايش ۳ تا ۵ برابري دي‌اكسيدگوگرد در هواي تهران شده است. سازمان محيط زيست بايد بر اين موضوع نظارت كند و جلوي استفاده از سوخت‌هاي سنگين را بگيرد. علاوه بر اين، در شهري مانند تهران با ۹ ميليون جمعيت و تعداد زيادي خودرو و موتورسيكلت مواجه هستيم درحالي‌كه هيچ محدوديتي هم براي عدم استفاده از خودروهاي فرسوده و آلاينده ديزلي نداريم و تنها به تعطيلي‌هايي اكتفا مي‌كنيم كه مواجهه گروه آسيب‌پذير با آلودگي هوا را كاهش دهد. در واقع براي منابع انتشار آلودگي هوا هيچ اقدام اساسي صورت نگرفته است و منابع همچنان به توليد آلاينده‌ها ادامه مي‌دهند.»