يك گزارش تحقيقي درباره
توافق رسانهاي چين و روسيه
همكاري غول‌هاي پروپاگاندا
محمدحسين لطف‌الهي
در فاصله كوتاهي پس از حمله روسيه به اوكراين، سخنگوي وزارت دفاع روسيه بار ديگر ادعاهاي تكذيب‌شده درخصوص وجود برنامه توسعه سلاح‌هاي زيستي در منطقه با بودجه تامين‌شده از سوي ايالات‌متحده را تكرار و آزمايشگاه‌هاي اوكرايني را متهم كرد كه با انجام آزمايش‌هايي روي ويروس كرونا در تلاشند مرگبارترين عوامل بيماري‌زا را توليد و در منطقه پراكنده كنند.
پخش اخبار دروغين يكي از قديمي‌ترين تاكتيك‌هاي دولت روسيه است اما اين‌بار روسيه براي اين كار از كمك هم برخوردار بود. چند روز بعد از طرح ادعاي توسعه سلاح‌هاي ميكروبي در اوكراين، مقام‌ها و رسانه‌هاي چيني به تكرار ادعاهاي مقام‌هاي روسيه درخصوص آزمايشگاه‌هاي زيستي اوكراين پرداختند. براساس گزارش نشريه اينترسپت، در آن زمان، نشريه گلوبال تايمز نزديك به حزب كمونيست چين دو اينفوگرافي پربازديد درخصوص اين موضوع منتشر كرد؛ در يكي از اين اينفوگرافي‌ها نشريه اسپوتنيك به عنوان منبع اصلي انتخاب شده و در ديگري كه با تيتر «ايالات‌متحده چه چيزي را در آزمايشگاه‌هاي زيستي كه در اوكراين كشف شده پنهان مي‌كند؟» نقل قول ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه به عنوان مرجع قرار گرفته بود. پوتين گفته بود: «با كمك پنتاگون، اوكراين پروژه آزمايشي تسليحاتي-زيستي را پيش مي‌برد كه شامل آزمايش‌هايي روي نمونه‌هايي از ويروس كرونا و تعدادي ديگر از ويروس‌هاي كشنده مي‌شد. ما تمام دلايل لازم را داريم تا باور كنيم اوكراين درگير ساخت تسليحات ميكروبي شده بود.»
كاترين درينهاوزن، تحليلگر موسسه مركاتور در برلين -يك موسسه مطالعات چين - مي‌گويد: «چين با آغوش باز تئوري توطئه آزمايشگاه‌هاي زيستي را پذيرفت.» به گفته او، مقام‌ها و رسانه‌هاي چيني ماه‌ها زمان گذاشته بودند تا به جهان بقبولانند ويروس كرونا احتمالا در يك حادثه آزمايشگاهي در خارج از چين ايجاد شده است. درينهاوزن مي‌افزايد: «آنها زماني كه با تئوري توطئه برخاسته از روسيه مواجه شدند با خود گفتند اين بهترين تئوري توطئه‌اي است كه از ايده ما يعني هرجايي به جز چين مي‌تواند مبدا ويروس كرونا باشد، حمايت مي‌كند.»
اينترسپت مي‌نويسد: از زمان آغاز جنگ اوكراين در فوريه 2022، بسياري از كارشناسان تحت‌تاثير همگرايي قابل‌توجه روايت‌هاي مطرح‌شده از سوي رسانه‌هاي روسيه و چين درباره جنگ قرار گرفته بودند. هرچند برخي از اين همگرايي‌ها در طرح روايت‌ها اتفاقي به نظر مي‌رسيد و آنها در شرايطي مطرح مي‌شدند كه منافع هر دو كشور روسيه و چين هم‌راستاست، مدارك يافت شده از هك ايميل‌هاي VGTRK -شركت راديو و تلويزيون دولتي روسيه- نشان مي‌دهد مسكو و پكن يك توافق همكاري در سطح وزرا به امضا رسانده و متعهد شده‌اند كه در زمينه محتواي رسانهاي به‌طور مشترك عمل كنند.
اين توافق دوجانبه كه در جولاي 2021 در 40 صفحه به امضا رسيده آشكار مي‌سازد كه همكاري در حوزه پوشش رسانهاي و طرح روايت مشترك از تحولات بين‌المللي يكي از مهم‌ترين هدف‌هاي هر دو دولت روسيه و چين بوده است. به نوشته اينترسپت، در يك اجلاس مجازي كه در همان جولاي 2021 برگزار شد، تعدادي از چهره‌هاي برجسته دولتي و رسانهاي دو كشور در چين درخصوص بسياري از توليدات خبري و سرمايه‌گذاري‌هاي مشترك در اين حوزه به گفت‌وگو پرداختند. تبادل محتواي خبري، طراحي استراتژي براي رسانه‌هاي ديجيتال و توليد برنامه‌هاي تلويزيوني مشترك ازجمله محتواي مباحث مقام‌هاي روسي و چيني بود. در سلسله‌تلاش‌ها براي تقويت اين همكاري‌ها وزارت مخابرات، توسعه ديجيتال و ارتباطات جمعي روسيه و اداره ملي راديو و تلويزيون چين درگير همكاري بودند.
در اين توافقنامه دو طرف متعهد شدند همكاري بيشتري در زمينه تبادل اطلاعات و پوشش دقيق و جامع تحولات بين‌المللي داشته باشند. هر دو كشور همچنين برنامه‌هايي براي تقويت همكاري در رسانه‌هاي آنلاين و فضاي شبكه‌هاي اجتماعي -كه هر دو طرف از آن بارها براي ترويج اطلاعات و اخبار دروغين بهره گرفته بودند- ارايه دادند. ديويد باندورسكي، مدير پروژه رسانهاي چين -يك موسسه مطالعاتي مستقل كه رسانه‌هاي چيني‌زبان را بررسي مي‌كند- مي‌گويد: «اين يك سند همكاري در سطح عالي ميان دو كشور چين و روسيه است كه به ما اجازه مي‌دهد تا از پشت صحنه چگونگي برنامه‌ريزي و بحث طرف‌هاي چيني و روسي درخصوص اين همكاري‌ها آگاهي پيدا كنيم.»
به نظر مي‌رسد پيش‌تر هم توافق‌هاي مشابهي ميان پكن و مسكو در اين خصوص به امضا رسيده بود. نشريه مدوزا، يك نشريه روسي مستقل در سال 2020 گزارش داد روسيه و چين توافقي امضا كرده‌اند و براساس همين قرارداد است كه مرتبا در رسانه‌هاي روسي روايت‌هايي در حمايت از چين و سياست‌هاي پكن در جهان منتشر مي‌شود.
اينترسپت نوشته است كه نه وزارت مخابرات، توسعه ديجيتال و ارتباطات جمعي روسيه حاضر شده پاسخي به گزارش اين وبسايت خبري ارايه دهد و نه سفارت چين در واشنگتن پاسخي به درخواست اينترسپت داده است.
به گزارش «اعتماد» VGTRK - شركت راديو و تلويزيون دولتي روسيه -در اوايل سال 2022 ميلادي زماني كه هكرها در واكنش به حمله نظامي روسيه به اوكراين بيش از 50 شركت و آژانس دولتي را در روسيه هدف قرار دادند، هك شد. يكي از وبسايت‌هاي مرتبط با هكرها مجموعا بيش از 13 ترابايت از اسناد مربوط به دولت روسيه را در وبسايت خود منتشر كرده كه از جمله آنها مي‌توان به مدارك مربوط به همكاري اوگني پريگوژين موسس و رييس گروه شبه‌نظامي واگنر با پوتين اشاره كرد. اين گروه شبه‌نظامي در حال حاضر در جنگ عليه اوكراين فعال است و عليه اوكرايني‌ها مي‌جنگند.
كاترين درينهاوزن تاكيد دارد: «به‌رغم تمام تفاوت‌ها و اختلاف‌نظر‌هايي كه در سياست خارجي دو كشور روسيه و چين وجود دارد، هر دو كشور يك دليل مشترك و مهم براي همكاري دارند؛ در زمينه مقابله ايدئولوژيك با ايالات‌متحده آنها مانند برادر به هم نزديكند.»
يك منبع آگاه در اين زمينه به اينترسپت مي‌گويد كه «چين دست بالا را در اين توافق دارد و بيشتر پروژه‌هاي بزرگ ذيل اين توافقنامه توسط چيني‌ها مديريت مي‌شود.» به گفته اين منبع روسي كه در جلسات مذاكره حضور داشته، اين دست برتر چنان موثر بوده كه چيني‌ها حتي اجازه نداده‌اند روس‌ها درخصوص پخش شبكه‌هاي تلويزيوني روسيه از طريق تلويزيون كابلي چين با آنها گفت‌وگو كنند.
به نوشته اينترسپت، بسياري از موضوعات موردتوافق براي همكاري در راستاي منافع چين هستند. در يك نمونه خبرگزاري تاس موافقت كرده برنامه‌هايي مفصل را براي بزرگداشت صدمين سالگرد تاسيس حزب كمونيست چين ترتيب دهد و گفت‌وگوهايي اختصاصي با شي جين‌پينگ رييس‌جمهور و لي كچيانگ نخست‌وزير چين داشته باشد. ديويد باندورسكي، مدير پروژه رسانهاي چين مي‌گويد: «واقعا مخاطبان روسي چه علاقه‌اي ممكن است به يك نمايشگاه عكاسي با موضوع تاسيس حزب كمونيست چين داشته باشند؟» او مي‌افزايد: «كاري كه دولت چين انجام مي‌دهد اين است كه آرزوهاي بسيار بزرگ خود را در قلب محصولات رسانهاي پروپاگاندايي دراختيار روسيه قرار مي‌دهد تا آنها كمك كنند پكن بتواند داستان مدنظر خود را بيان كند.»
نشريه روسي مدوزا پيش‌تر گزارش داده بود براساس توافق مسكو و پكن، رسانه‌هاي دولتي روسيه شامل نشريه روزيسكايا در ماه بيش از 100 مقاله را از منبع «چاينا مديا گروپ» يك شركت رسانهاي دولتي در چين كه در جولاي 2021 نام آن بارها ذكر شده منتشر مي‌كردند. بسياري از مقاله‌ها نظير مقالاتي كه براي دفاع از اقدامات دولت چين در استان سين‌كيانگ نوشته مي‌شدند عملا بي‌دليل و بدون فايده نوشته مي‌شوند.
به نظر مي‌رسد يكي از دلايل تمايل چين به اين همكاري، حرفه‌اي‌تر بودن روس‌ها در اين زمينه باشد. ماريا رپنيكووا، مدير يك مركز مطالعاتي در دانشگاه ايالتي جورجيا در ايالات‌متحده مي‌گويد: «رسانه‌ها در روسيه ازجمله رسانه‌هاي دولتي به‌طور كلي سانسورپذيري كمتري نسبت به همتايان چيني خود دارند و البته محتواي بسيار پيچيده‌تري ارايه مي‌كنند.» به گفته او، «توليدات رسانه‌هاي روسيه به ويژه توليدات تصويري اين رسانه‌ها براي فرمت پخش تلويزيوني، حاوي تاكتيك‌هاي پيچيده براي درگير كردن احساسات و ارايه اطلاعات نادرست است و بسياري از بينندگان طبقه متوسط روسيه را جذب مي‌كنند.» براساس يكي از نامه‌هاي افشاشده در پي هك ايميل‌هاي VGTRK -شركت راديو و تلويزيون دولتي روسيه-يك ماه پس از امضاي قرارداد مذكور ميان پكن و مسكو، يكي از خبرنگاران «چاينا مديا گروپ» در ايميلي به زبان انگليسي به مقام‌هاي راديو و تلويزيون روسيه نوشته است: «ما مي‌توانيم بر اساس خواست و نياز شما مصاحبه‌ها يا گزارش‌هايي را آماده كنيم. ما همچنين مي‌توانيم محتواي توليد شده شما را مستقيما انتقال دهيم و آن را به‌طور گسترده در چين پخش كنيم.»
اينترسپت مي‌نويسد در برخي موارد خبرنگاران روس مستقيما به چيني‌ها براي پخش كردن روايت مدنظرشان كمك مي‌كردند اما زماني چين توانست براي روسيه اين مساله را جبران كند كه موضوع جنگ اوكراين پديد آمد. ماريا رپنيكووا در اين خصوص اظهار مي‌دارد: «در روايت‌هاي چيني از جنگ اوكراين، عملا در بسياري از موارد شما نمي‌بينيد كه حتي اشاره شده باشد اين روسيه است كه جنگ را آغاز كرده و به اوكراين حمله كرده است. شعارهاي استفاده شده در روايت‌هاي چيني، گاهي چنين به نظر مي‌رسند كه مستقيما از روسيه براي آنها آمده است.»
امضاي قرارداد همكاري رسانهاي در جولاي 2021
مدارك يافت شده از هك ايميل‌هاي VGTRK -شركت راديو و تلويزيون دولتي روسيه- نشان مي‌دهد مسكو و پكن يك توافق همكاري در سطح وزرا به امضا رسانده و متعهد شده‌اند كه در زمينه محتواي رسانهاي به‌طور مشترك عمل كنند. اين توافق دوجانبه كه در جولاي 2021 در 40 صفحه به امضا رسيده آشكار مي‌سازد كه همكاري در حوزه پوشش رسانهاي و طرح روايت مشترك از تحولات بين‌المللي يكي از مهم‌ترين هدف‌هاي هر دو دولت روسيه و چين بوده است. به نوشته اينترسپت، در يك اجلاس مجازي كه در همان جولاي 2021 برگزار شد، تعدادي از چهره‌هاي برجسته دولتي و رسانهاي دو كشور در چين در خصوص بسياري از توليدات خبري و سرمايه‌گذاري‌هاي مشترك در اين حوزه به گفت‌وگو پرداختند. تبادل محتواي خبري، طراحي استراتژي براي رسانه‌هاي ديجيتال و توليد برنامه‌هاي تلويزيوني مشترك از جمله محتواي مباحث مقام‌هاي روسي و چيني بود.