دي ماه بحراني صنعت گاز

گروه اقتصادي| «در صورت همكاري مردم، ان‌شاءالله بتوانيم اين روزهاي سرد را سپري كنيم.» اين اظهارات روز گذشته وزير نفت است؛ اظهاراتي كه بسيار زودهنگام مطرح شده است. با توجه به كسري 200 ميليون متر مكعبي گاز در كشور پيش‌بيني مي‌شد در روزهاي پاياني دي‌ماه و اوايل بهمن‌ماه،   واحدهاي مسكوني و تجاري دچار بحران گاز شوند. بحراني كه از روزهاي آغازين زمستان گريبان‌ صنايع را گرفته است. طبق داده‌هاي موجود درحال حاضر گاز 50 كارخانه سيمان قطع شده است. هنوز اطلاعات دقيقي درمورد قطعي بقيه صنايع در دست نيست اما اظهارات جسته و گريخته‌اي از قطعي گاز ساير صنايع شنيده مي‌شود. روز گذشته هم خبرهايي از قطعي گاز در برخي مناطق كشور از جمله خواف در استان خراسان رضوي منتشر شد. البته پيش‌بيني مي‌شد در استان‌هاي خراسان شمالي، رضوي و جنوب و همچنين گلستان و سمنان، افت فشار گاز ايجاد شود. چون تركمنستان از روز پنجشنبه صادرات گاز به ايران را قطع كرد.  البته روز گذشته وزير نفت مدعي شد، گاز هيچ منطقه‌اي قطع نشده و مشكلي در گازرساني وجود ندارد. اما اميدوار بود كه با همكاري مردم مشكلي در تامين گاز پيش نيايد. اميدواري‌اي كه به باور برخي تحليلگران نمي‌تواند منطقي باشد. چون هم گاز ارزان است و هم سرما غيرقابل تحمل. از نگاه كارشناسان آنچه مي‌توانست مشكل امروز گاز ايران را برطرف كند، اصلاح قيمت آن، رفع چالش هدررفت گاز از مبدا تا مقصد، سرمايه‌گذاري داخلي و خارجي در حوزه تامين گاز است. اما در يك دهه اخير به‌رغم جدي شدن كسري گاز، نه قيمت آن اصلاح شد، نه حجم 27 ميليون مترمكعب گازي كه روزانه هدر مي‌رود، كاهش يافت و نه سرمايه‌گذاري خارجي رخ داد. البته براساس داده‌هاي موجود، در دولت محمود احمدي‌نژاد 35 ميليارد دلار بودجه براي تكميل فازهاي پارس جنوبي، در اختيار وزارت نفت قرار گرفت اما در آن مقطع هيچ‌كدام از فازهاي نيمه‌تمام پارس جنوبي تكميل نشد. در همان سال‌ها بود كه موضوع واردات گاز از تركمنستان و سواپ از روسيه آغاز شد. دولت در واقع از اواخر دهه 80 براي كسري گازش هر ساله گاز وارد مي‌كند. اما چند سالي است كه تركمنستان در زمستان فلكه‌هاي ورودي گاز را به سمت ايران مي‌بندد تا شايد بتواند دولت‌هاي وقت را بيش از پيش تحت فشار قرار دهد و پول بيشتري بابت فروش گاز دريافت كند. معضلي كه ظاهرا بدون سرمايه‌گذاري در پارس جنوبي حل نخواهد شد. به گفته برخي كارشناسان درصورتي كه فازهاي پارس جنوبي به‌طور كامل تكميل نشود؛ ناترازي بين تامين و مصرف گاز به 520 ميليون مترمكعب در روز خواهد رسيد. ناترازي‌اي كه به باور برخي كارشناسان مي‌تواند دومين توليدكننده گاز دنيا را به واردكننده هم تبديل كند. 

ناترازي گاز
براساس برخي تحليل‌ها تداوم روند فعلي مصرف و توليد گاز به اين معني است كه ميزان ناترازي بين توليد و مصرف در سال ۱۴۰۴ به بيش از ۲۵۰ ميليون متر مكعب خواهد رسيد. اين روند مي‌تواند در سال ۱۴۱۰ به ۳۵۰ ميليون متر مكعب برسد. البته طبق گفته احمد زراعتكار مدير دفتر انرژي سازمان برنامه و بودجه كشور، ناترازي گاز در سال‌هاي آتي 520 ميليون متر مكعب در روز است كه تا سال 1430 و 1440 نيز ادامه خواهد داشت.اما براي رهايي از اين ناترازي براساس نظر كارشناسان، كشور نياز به سرمايه‌گذاري ۸۰ ميليارد دلاري دارد. به تعبير ديگر بايد ۲۳، ۶ ميليارد دلار در بخش فشار افزايي و تثبيت توليد ميادين گازي در حال توليد سرمايه‌گذاري شود. ۳۶، ۴ ميليارد دلار بايد در بخش توسعه ميادين جديد هزينه شود. 8 ميليارد دلار هم براي توسعه و بهسازي پالايشگاه‌هاي گازي نياز است. ۱، ۲ ميليارد دلار براي جمع‌آوري گاز‌هاي مشعل بايد هزينه شود. سه ميليارد دلار توسعه ذخيره‌سازي گاز در ميادين نياز دارد. ۶ميليارد دلار خطوط لوله و ايستگاه‌ها و ۲ ميليارد دلار براي بهينه‌سازي انرژي در ساختمان‌ها نياز است. 

هدررفت گاز
براساس داده‌هاي موجود ميزان هدررفت گاز در مسير توليد تا مصرف روزانه 27 ميليون متر مكعب و به تعبيري بهتر يك‌سوم كل مصرف روزانه برخي كشورهاي همسايه است. البته برخي ديدگاه‌هاي كارشناسي هم وجود دارند كه معتقدند هدررفت گاز در كشور روزانه ۱۰۰ ميليون متر مكعب گاز است. برآوردها حاكي از اين است كه روزانه 100 ميليون متر مكعب گاز در فرآيند استخراج، پالايش و انتقال در ايران سوزانده مي‌شود چرا كه تكنولوژي جمع‌آوري آن وجود ندارد.      اين در حالي است كه جلوگيري از اين اتفاق، مي‌تواند گاز مورد نياز حداقل ۱۱ ميليون‌ ايراني را با در نظر گرفتن سرانه مصرف خانگي فعلي كه نسبتا بالا هم هست، تامين كند و به نوعي مشكل‌ زمستان سخت را حل كند.

قطعي گاز خانگي
در روزهاي اخير خبر كمبود گاز در ايران و تصاويري از صف ‌طولاني مردم براي پر كردن كپسول گاز منتشر شده است. در همين روزها نيز محمدرضا جولايي مدير ديسپچينگ شركت ملي گاز ايران نيز مي‌گويد كه اكنون ايران در مرز هشدار مصرف گاز قرار گرفته و وارد شرايط بحراني شده است.به باور او اگر مردم در منازل يك بخاري را به مدت ۶ ساعت در روز خاموش كنند، روزانه ۴۰ تا ۵۰ ميليون مترمكعب در كل كشور صرفه‌جويي مي‌شود.براساس داده‌هاي موجود، در حال حاضر ۸۵۰ ميليون متر مكعب در روز گاز در كشور توليد مي‌شود و در مقابل در بخش خانگي و تجاري ۷۰۰ ميليون متر مكعب در روز گاز مصرف مي‌شود.جولايي با اشاره به افزايش ۲۰ ميليون متر مكعبي توليد نسبت به سال گذشته مي‌گويد: به‌رغم افزايش توليد؛ ميزان مصرف در شرايط يكسان دمايي نسبت به پارسال ۳۰ ميليون متر مكعب بيشتر شده است. در اين شرايط طبق اظهارات وزير نفت از روز پنجشنبه (۲۲ دي‌ماه) سوآپ گاز تركمنستان به‌صورت كامل قطع شده است. البته به نقل از شانا، او مدعي است كه با تغييرهايي در خطوط انتقال گاز و استفاده حداكثري از ظرفيت توليد در جنوب كشور ايجاد شده، استمرار در گازرساني كشور ادامه دارد و هيچ قطعي رخ نداده است.البته اوجي از نگراني‌هاي خود در مورد افت فشار گاز در استان‌هاي خراسان شمالي، خراسان رضوي، خراسان جنوب، گلستان و سمنان، سخن مي‌گويد. نگراني‌اي كه بي‌مورد نبود؛ چون روز گذشته گاز برخي از مناطق خواف قطع شد. اين موضوع را فرماندار شهرستان خواف اطلاع‌رساني كرد.  به گفته او قطعي گاز در برخي از مناطق اين شهر به دليل افت فشار گاز است. مهدي عباسپور همچنين از مردم اين منطقه درخواست كرده است، با پوشيدن لباس‌هاي گرم و كاهش دماي تجهيزات گرمايشي به مديريت توزيع گاز كمك كنند.پيش‌بيني مي‌شود در روزهاي آتي بقيه مناطق كشور نيز با قطعي گاز مواجه شوند. شايد به همين دليل استان‌هاي مختلف از دوركاري كاركنان دولتي تا تعطيلي مدارس و دانشگاه‌هاي خود در روز شنبه خبر داده‌اند. تا زمان نگارش اين گزارش استان‌هاي خراسان رضوي، خراسان شمالي، جنوبي، گيلان، سمنان، زابل، كهگيلويه و بوير احمد، اردبيل، اصفهان و البرز اعلام كردند، مدارس و دانشگاه‌ها يا ادارات دولتي استان را براي روز شنبه تعطيل خواهند كرد. كاركنان ادارات در استان تهران نيز دوركار خواهند شد؛ تا شايد دولت بتواند بحران گاز را كنترل كند.بحراني كه گريبان حمل‌ونقل را نيز گرفته است. آخر هفته‌اي كه گذشت 6 قطار در مسير مشهد متوقف شد و به نقل از تسنيم بحران به گونه‌اي بود كه در روز پنجشنبه ۴۰۰ مسافر قطار قم - مشهد به دليل يخ‌زدگي مسير، ۱۰ ساعت روي ريل متوقف شده بودند. گفته شده كه 5 قطار در اين مسير متوقف شدند. 

هدفمندي ناموفق
شايد يكي از مهم‌ترين دلايل كمبود گاز از نگاه كارشناسان موضوع هدفمندي يارانه‌هاي انرژي و اصلاح قيمت‌گذاري است كه سال‌هاست به صورت دستوري اعمال مي‌شود. اين قيمت‌گذاري هم فقط در حوزه گاز نيست و معضل كل حوزه انرژي است. برهمين اساس پيش‌بيني مي‌شود، كمتر از چهار ماه ديگر و در فصل تابستان و با گرماي هوا، كشور با معضل كمبود برق مواجه شود. همانطور كه امروز كشور به واسطه قيمت‌‌گذاري نادرست گاز با بحران مواجه شده است.محمود خاقاني و نماينده سابق مجلس با اشاره به اينكه ميزان هدر رفت گاز روزانه حدود ۲۷ ميليون مترمكعب است؛ درباره وضعيت قيمت‌گذاري گاز به ايلنا مي‌گويد: يكي از دلايل كمبود گاز در ايران اين است كه مقادير زيادي گاز هدر مي‌رود، ما در دنيا نفر اولي هستيم كه كار ما هدر دادن است، درست مانند برنامه هدفمند كردن حامل‌هاي انرژي كه به جرات مي‌توان گفت اين برنامه هم در واقع هدر دادن انرژي بوده است.  حميدرضا عراقي معاون سابق وزير نفت نيز در مورد روند نادرست قيمت‌گذاري گاز به ايسنا مي‌گويد: از اول انقلاب به دليل فضايي كه در كشور وجود داشت و تاكنون نيز ادامه دارد، سوخت، قيمت واقعي پيدا نكرده است، البته منظور از قيمت واقعي اين نيست كه به دنبال قيمت صادراتي باشيم، به‌طور مثال در مجلس هفتم بحث تثبيت قيمت‌ها مطرح شد يعني چند سال قيمت هيچ افزايشي نيافت، در صورتي كه در برنامه پنجم و ششم قرار بود سالانه ۱۰ تا ۱۵ درصد قيمت انرژي تغيير كند. او مي‌افزايد: بعد از قيمت موضوع تكنولوژي اهميت دارد، زماني كه قيمت گاز ارزان باشد طبيعتا كسي به دنبال بخاري با راندمان بالا نمي‌رود، نيروگاه‌ها خود را بهينه نمي‌كنند، صنايع نيز به دنبال راهكارهايي براي صرفه‌جويي سوخت نمي‌روند كه منجر به كاهش قيمت‌ها شود چرا كه قيمت سوخت در هزينه‌هاي صنايع بزرگ همچون فولاد، پتروشيمي و نيروگاه‌ها تاثير چنداني ندارد ؛بنابراين اگر قيمت براساس برنامه پنجم تغيير مي‌كرد تكنولوژي نيز به اين عرصه راه پيدا مي‌كرد.