10 دقيقه رويارويي بي‌نتيجه
وزراي امور خارجه ايالات متحده و روسيه روز پنجشنبه 2 مارس براي اولين‌بار
از زمان آغاز جنگ اوكراين با يكديگر ديدار كردند
محمدحسين لطف‌الهي
اولين ديدار رودرروي وزراي خارجه ايالات متحده و روسيه پس از آغاز جنگ اوكراين روز پنجشنبه در حالي برگزار شد كه واكنش‌هاي رسمي طرفين نشان مي‌دهد با توجه به مواضع انعطاف‌ناپذير مسكو و واشنگتن اميدي به نتيجه‌بخشي ديپلماسي وجود ندارد.
آنتوني جي بلينكن، وزير خارجه امريكا و سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه روز پنجشنبه 2 مارس در حاشيه نشست گروه 20 كشور بزرگ صنعتي كه در دهلي‌نو برگزار مي‌شد با يكديگر ديدار و گفت‌وگو كردند. اين ديدار كه حدود 10 دقيقه به طول انجاميد اولين ديدار رودرروي ديپلمات‌هاي ارشد اين دو كشور به حساب مي‌آمد. وزير خارجه ايالات متحده مدعي است كه از اين فرصت كوتاه استفاده كرده تا از روس‌ها بخواهد به جنگ در اوكراين پايان دهد، اما مقام‌هاي ارشد امريكايي اين ديدار را «كوتاه، بر اساس ضرورت و بدون شك بي‌نتيجه» توصيف مي‌كنند.
اين ديدار از پيش‌برنامه‌ريزي نشده در حاشيه يك اجلاس مهم بين‌المللي در هند ثابت كرد كه دولت ايالات متحده خود را نيازمند از سرگيري گفت‌وگوهاي مستقيم و رودررو با روسيه مي‌داند و معتقد است كه بايد راه‌ها براي گفت‌وگوي مستقيم در خصوص سرنوشت جنگ در اوكراين و ساير مسائل مهم در روابط واشنگتن و مسكو باز بماند.
شامگاه پنجشنبه، وزير امور خارجه ايالات متحده در يك نشست خبري درباره اين ديدار گفت كه علاوه بر درخواست براي متوقف ساختن تجاوز نظامي به اوكراين به لاوروف گفته است كه روسيه بايد اجراي معاهده «نيو استارت» را از سر بگيرد. ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه در سخنراني خود به مناسبت سالگرد شروع آنچه روسيه «عمليات ويژه نظامي» مي‌خواند، گفت كه در واكنش به اقدامات غرب، مسكو اجراي تعهداتش در معاهده نيو استارت را تعليق مي‌كند. به گفته بلينكن او همچنين از لاوروف خواسته است كه روسيه هر چه سريع‌تر براي آزادي پائول ولان كه به اتهام جاسوسي در روسيه دستگير شده، اقدام كند.
بلينكن افزود: «من به وزير امور خارجه روسيه گفتم كه مهم نيست در جهان يا در روابط ما چه اتفاقي مي‌افتد، ايالات متحده هميشه آماده تعامل و اقدام در مورد كنترل تسليحات استراتژيك خواهد بود، همان‌طور كه ايالات متحده و اتحاد جماهير شوروي در اوج جنگ سرد عمل كردند.»
روايت امريكايي‌ها از نتيجه اين ديدار نااميدكننده است. روزنامه واشنگتن‌پست به نقل از يك مقام ارشد امريكايي مي‌نويسد: «ما هميشه اميدوار باقي مي‌مانيم كه روس‌ها تصميم خود را تغيير خواهند داد و براي درگير شدن در يك فرآيند ديپلماتيك با هدف پايان جنگ آماده خواهند شد.» اين مقام امريكايي همچنين تاكيد مي‌كند كه «انتظار نمي‌رفت كه در پي اين ديدار كوتاه تغييري جدي حاصل شود.»
در حاشيه نشست گروه 20 كشور صنعتي در هند ديدارها و جلسات مهم ديگري هم برگزار شد. به نوشته روزنامه نيويورك‌تايمز در يكي از نشست‌هاي جانبي كه سرگئي لاوروف و گين گانگ، وزير امور خارجه چين نيز در آن حضور داشتند، بلينكن از همه كشورها خواسته تا به روسيه فشار بياورند به خاطر «صلح بين‌المللي و ثبات اقتصادي» از اوكراين خارج شود.
اين تحركات ديپلماتيك در شرايطي انجام مي‌شود كه اروپا با يكي از مخرب‌ترين و مرگبارترين جنگ‌ها از زمان پايان جنگ جهاني دوم دست و پنجه نرم مي‌كند. كارشناسان نظامي معتقدند هم روسيه و هم اوكراين در تلاش هستند تا با جمع‌آوري نيرو و تجهيزات كافي يك عمليات بزرگ را در فصل بهار آغاز كنند و با كسب برتري‌هاي خيره‌كننده، آماده پايان دادن به جنگ شوند. نيروهاي نظامي روسيه ماه‌هاست كه قدم به قدم براي اشغال شهر استراتژيك باخموت پيشروي مي‌كنند و اوكرايني‌ها به‌رغم تلفات سنگيني كه تاكنون متحمل شده‌اند همچنان به مقاومت ادامه مي‌دهند. اين وضعيت باعث شده كه براي هفته‌ها هيچ يك از طرفين پيشروي چشمگيري نداشته باشند.
دورنماي مثبتي هم براي موفقيت راهكارهاي ديپلماتيك به منظور پايان دادن به جنگ وجود ندارد. در نشست گروه 20، روسيه و چين مشتركا مانع از آن شدند كه وزراي امور خارجه گروه 20 بيانيه مشتركي بر مبناي اجماع صادر كنند. اين دو كشور معتقد بودند بندهايي از بيانيه كه در آن به انتقاد از اقدامات روسيه در جنگ اوكراين پرداخته شده مناسب نيستند.
در واكنش به اين اقدام مسكو و پكن، باقي 18 كشور عضو گروه 20 بيانيه‌اي مشترك صادر كردند. صدور اين بيانيه نشان داد كه هرچند برخي كشورها نظير هند، عربستان سعودي، آفريقاي جنوبي و اندونزي موضع خنثي‌تري دارند و در برخي موارد مي‌كوشند كه متن به نفع روسيه تعديل شود، اما آنها نيز دست‌كم تا امروز بر سر ضرورت محكوم كردن اين تجاوز با ساير كشورها هم‌نظر هستند.
مقام‌هاي روسي واكنش جالبي به ديدار بلينكن و لاوروف داشته‌اند. به گفته آنها اين وزير خارجه ايالات متحده بوده كه تقاضاي ديدار و گفت‌وگو با وزير خارجه روسيه را داشته و طرف روس تقاضايي در اين خصوص مطرح نكرده است. اين مساله در حالي مطرح شده كه آنتوني بلينكن روز چهارشنبه پيش از پرواز از ازبكستان به سوي هند به خبرنگاران گفته بود هيچ برنامه‌اي براي ديدار و گفت‌وگوي دوجانبه با سرگئي لاوروف يا گين گانگ ندارد.
به گزارش خبرگزاري اينترفكس، ماريا زاخارووا، سخنگوي وزارت امور خارجه روسيه روز جمعه اعلام كرد كه هيچ مذاكره‌اي ميان لاوروف و بلينكن صورت نگرفته است. او همچنين در توييتي صحبت‌هاي وزير خارجه امريكا درباره موضوع پائول ولان را تكذيب كرد: «در ديدار آنتوني بلينكن وزير امور خارجه ايالات متحده امريكا و سرگئي لاوروف وزير امور خارجه روسيه موضوع آزادي پائول ولان نظامي پيشين امريكايي را كه در روسيه زنداني است، مطرح نكرده است. اطلاعيه ديروز وزارت امور خارجه ايالات متحده امريكا مبني بر اظهار نگراني بلينكن از عاقبت شهروند امريكايي زنداني در روسيه در ديدار با سرگئي لاوروف به دور از واقعيت است اين رفتار حكومت امريكا غيرقابل باور است.»
ماه گذشته، در نشست وزراي دارايي گروه 20، جنت يلن، وزير خزانه‌داري ايالات متحده با مقام‌هاي روس درگيري لفظي پيدا كرده و به آنها گفته بود كه «وظيفه اخلاقي» روسيه و مقام‌هاي روس پايان دادن به جنگ است. او همچنين تاكيد كرده بود كه آنها هم در «جنايت‌هاي پوتين شريكند.»
ند پرايس، سخنگوي وزارت خارجه امريكا چندي قبل گفته بود درگيري در اوكراين بايد با ديپلماسي و مذاكرات خاتمه يابد و ولوديمير زلنسكي نيز اين را مي‌داند. او تاكيد داشت: «ما در حال حاضر روي تقويت شركاي اوكرايني‌مان تمركز مي‌كنيم به‌طوري كه زماني كه صحبت از ميز مذاكره‌اي شد و زمان اين مذاكرات فرا رسيد شركاي اوكرايني ما تا حد امكان قوي بوده و دست بالا را در مذاكرات داشته باشند.»
در مقابل، روسيه اقدامات ايالات متحده را مانع اصلي پايان جنگ اوكراين مي‌داند و معتقد است ارسال اسلحه از سوي امريكا و غرب باعث شده جنگ تداوم يابد. روز گذشته دميتري مدودف، معاون شوراي امنيت ملي و رييس‌جمهور پيشين روسيه در اين خصوص گفت: «ارسال هواپيماهاي ناتو به اوكراين و صيانت از آنها در لهستان مداخله مستقيم ائتلاف ناتو در جنگ عليه روسيه است. كارشناسان غربي اذعان مي‌كنند، زماني كه متخصصان ناتو، اوكرايني‌ها را در استفاده از تسليحات نظامي آموزش مي‌دهند، مي‌توان آن را دخالت مستقيم ناتو در كنار اوكراين در درگيري نظامي دانست.» مدودف افزود: «از سال ۱۹۲۰ كشوري را كه به دشمن تسليحات ارسال مي‌كند و بدنه نظامي براي استفاده از آن تسليحات آموزش مي‌دهد را مي‌توان به عنوان هدف نظامي قانوني ارزيابي كرد.» وي به منشور كيلوگ - بريان در سال ۱۹۲۸ و منشور بوداپست در سال ۱۹۳۴ اشاره كرد و گفت: «آنچه امروز رخ مي‌دهد يعني آموزش نظاميان اوكرايني توسط مربيان كانادايي و آلماني در اتحاديه اروپا براي نحوه كار كردن با تانك‌هاي لئوپارد درست همين است.»
مدودف خاطرنشان كرد: «اگر هواپيماهاي ناتو در آينده توسط ارتش آن مثلا در خاك لهستان حفاظت و صيانت شوند نيز به منزله دخالت مستقيم ناتو در جنگ عليه روسيه قلمداد خواهد شد كه كلي عواقب در پي خواهد داشت.»
اين تحركات ديپلماتيك در شرايطي انجام مي‌شود كه اروپا با يكي از مخرب‌ترين و مرگبارترين جنگ‌ها از زمان پايان جنگ جهاني دوم دست و پنجه نرم مي‌كند. كارشناسان نظامي معتقدند هم روسيه و هم اوكراين در تلاش هستند تا با جمع‌آوري نيرو و تجهيزات كافي يك عمليات بزرگ را در فصل بهار آغاز كنند و با كسب برتري‌هاي خيره‌كننده، آماده پايان دادن به جنگ شوند. نيروهاي نظامي روسيه ماه‌هاست كه قدم به قدم براي اشغال شهر استراتژيك باخموت پيشروي مي‌كنند و اوكرايني‌ها به‌رغم تلفات سنگيني كه تاكنون متحمل شده‌اند همچنان به مقاومت ادامه مي‌دهند. اين وضعيت باعث شده كه براي هفته‌ها هيچ يك از طرفين پيشروي چشمگيري نداشته باشند.