جوابيه شركت توسعه منابع آب و نيروي ايران به گزارش «اعتماد» درباره سد چمشير
جناب آقاي الياس حضرتي مدير مسوول محترم روزنامه وزين اعتماد
با سلام و احترام،
پيرو درج مطلبي تحت عنوان «معماي آبگيري چمشير» در آن روزنامه به تاريخ 18 دي ماه 1401 كه حاوي برخي ابهامات پيرامون آبگيري سد چمشير مي‌باشد، ضمن سپاس از نگاه بي‌طرفانه آن رسانه وزين، تقاضا دارد تا جهت روشن شدن ابعاد بيشتري از ماجرا، توضيحات ذيل جهت مزيد اطلاع مخاطبان آن روزنامه منتشر شود.
محسن بيات مدير روابط عمومي
سد «چمشير» سدي بدون چم و خم و پيچيدگي
سد چمشير در 25 كيلومتري جنوب شرقي شهر گچساران در استان كهگيلويه و بويراحمد، روي رودخانه زهره ساخته مي‌شود. اين سد يكي از بلندترين سدهاي وزني ايران از نوع بتني غلتكي با ارتفاع 150 متر است. مخزن سد چمشير ۲.۳ ميليارد مكعب ظرفيت دارد. ظرفيت نيروگاه برقابي اين سد 165 مگاوات به علاوه نيروگاه محيط زيستي به ظرفيت ۱۱ مگاوات است. هدف از احداث اين سد، تنظيم جريان آب و تعديل كيفيت آب رودخانه و بهبود آب كشاورزي در پايين‌دست است.
در خصوص ابهامات كارشناسان محيط زيست و درخواست توقف يكساله آبگيري سد چمشير براي بررسي و ارزيابي مجدد بايد اشاره كرد كه انجام مطالعات زيست محيطي در سد چمشير همانند ساير پروژه‌هاي بزرگ عمراني قبل از اجرايي شدن طرح، در دستور كار قرار گرفت، به‌طوري‌كه از سال 1383 به مدت پنج سال مطالعات تخصصي و جامع زيست محيطي طرح با در نظر گرفتن همه ابعاد توسط يك شركت مشاور معتمد سازمان محيط زيست انجام و پس از بررسي‌هاي جامع، در سال 1388 مجوز مربوطه براي اجرا به سد چمشير توسط سازمان محيط زيست داده مي‌شود و از آن سال تاكنون نيز به صورت پيوسته مجريان پروژه، گزارش‌هاي پايش و فعاليت خود را به اداره كل محيط‌زيست استان كهگيلويه و بويراحمد به‌صورت دوره‌اي و طي 25 مرحله ارسال نموده‌اند.
لازم به يادآوري است كه طي ۳۰ سالي كه از پيدايش طرح چمشير مي‌گذرد، مطالعاتي با وسواس و «دقت بيش از حد متعارف براي پروژه‌هاي مشابه سدسازي» در طرح چمشير انجام شده تا پيامدهاي مثبت طرح به بيشترين مقدار ممكن برسد و پيامدهاي منفي آن در حد قابل قبول (از منظر نظام‌نامه فني و اجرايي كشور) باشد. مطالعات اين سه دهه در مراحل متعددي مطابق با ساختار مصوب در كشور به رويت و تصويب همه دستگاه‌هاي نظارتي از جمله سازمان حفاظت محيط‌زيست، سازمان برنامه و بودجه، شوراي اقتصاد، شوراي عالي فني، وزارت ميراث فرهنگي و گردشگري، شركت مديريت منابع آب كشور، سازمان پدافند غيرعامل و... رسيده و در هر مرحله براساس نظرات اين دستگاه‌ها، ايرادات و نواقص آن برطرف شده است.
اما حقيقت آن است كه در احداث پروژه‌هاي توسعه‌اي و عمراني نبايد دچار يكجانبه‌نگري شد. همان‌طور كه مي‌دانيم ايجاد هرگونه پروژه توسعه‌اي، خواه ناخواه اثراتي مثبت و منفي بر محيط‌زيست دارد. بنابراين ما نمي‌توانيم با روشي يكجانبه و مطلق ماجرا را بررسي كنيم و اهداف توسعه پايدار را در نظر نگيريم، بلكه بايد به دنبال بهينه نمودن انتخابات و تصميمات باشيم كه بررسي و تصميم‌گيري اين نقاط بهينه در حيطه اختيارات سازمان برنامه و بودجه، شوراي اقتصاد، مجلس شوراي اسلامي، سازمان حفاظت از محيط‌زيست و دستگاه‌هاي ذي‌ربط است كه طرح‌ها و پروژه‌ها را با درنظر گرفتن جميع جهات بررسي مي‌كنند و به آن مجوز احداث مي‌دهند. اما نكته اينجاست كه همراه با ايجاد توسعه، برنامه‌ريزي و پايش طوري بايد انجام شود كه حداقل آسيب به محيط زيست وارد گردد كه اين عمل توسط سازمان محيط‌زيست كه متولي حفظ محيط زيست در كشور است بسيار سخت‌گيرانه در طرح چمشير از ابتداي اخذ مجوز در حال انجام است.
درخصوص حل شدن سازند نمكي گچساران در مخزن سد و افزايش شوري آب رودخانه زهره و تبعات آن براي اراضي پايين‌دست كه در متن منتشره درخصوص آن اظهار نگراني شده بود، بايد گفت كه سازند گچساران از 7 ممبر تشكيل شده كه به استناد اطلاعات ژئوفيزيكي برداشت‌هاي ميداني شامل حفر ترانشه و گمانه‌برداري صرفا يكي از آنها مقطع نمكي است و نزديك‌ترين لايه نمكي در سازند گچساران در فاصله 300 متري از سطح زمين در عمق قرار گرفته و بر اساس گراديان هيدروليكي سد در طول بازه زماني بهره‌برداري، لايه نمكي گچساران تداخلي با مخزن نخواهد داشت.
در مورد شور شدن آب‌هاي روان و چشمه‌هاي پايين‌دست لازم به توضيح است كه در حال حاضر دو منبع آلاينده نمك در رودخانه زهره در محدوده سد چمشير وجود دارد. يكي چشمه شوري در بالادست مخزن در فاصله 28 كيلومتري از بدنه سد و ديگري چشمه‌هاي شور پايين‌دست ساختگاه سد كه اين دو نقطه با هم حدود 1.5 ميليون تن نمك وارد رودخانه زهره مي‌كنند كه سهم چشمه شور داخل مخزن 500 هزارتن در سال است. لذا اين برداشت اشتباه است كه با آبگيري سد، 500 هزار تن نمك وارد رودخانه زهره خواهد شد، زيرا اين ميزان نمك در حالت طبيعي به رودخانه وارد مي‌شود.
در پاسخ به ديگر ابهام مبني بر نابودي كشاورزي پايين‌دست سد چمشير تاكيد مي‌شود كه كشاورزي در محدوده دشت زيدون با آب رودخانه زهره سابقه تاريخي دارد. در محدوده هنديجان نيز از آب رودخانه زهره براي كشاورزي استفاده مي‌شود. با اين حال در حال حاضر به علت خشكسالي‌هاي متوالي، شدت شوري آب اين رودخانه در بازه‌هايي از زمان به حدي است كه عملا مصارف كشاورزي را در پايين‌دست خصوصا در ناحيه هنديجان غيرممكن مي‌سازد. از اين‌رو يكي از مهم‌ترين اهداف ساخت سد چمشير، بهبود شرايط كيفي و كمي آب رودخانه زهره است. يعني با جمع‌آوري سيلاب‌ها كه داراي كيفيت آب بهتري از لحاظ شوري هستند، با رهاسازي آب از سد چمشير در فصول موردنياز كشاورزي، آب با كيفيت بهتري در اختيار كشاورزان در پايين‌دست قرار خواهد گرفت.
درخصوص تكرار فاجعه «گتوند» و تشبيه آن به يك بمب نمكي با ميليون‌ها تن شورابه روي رودخانه كارون بايد يادآوري كنيم كه بيش از 12 سال از آبگيري سد گتوند به عنوان يكي از شاهكارهاي مهندسي كشور مي‌گذرد. در اين مدت پس از آبگيري سد گتوند، كيفيت آب خروجي از سد، همواره توسط نهاد‌هاي پايش‌كننده تحت كنترل بوده و هر طالب حقيقتي شاهد كيفيت آب بسيار مناسب تنظيم شده توسط اين سد و عملكرد بي‌نقص نيروگاه هزار مگاواتي آن مي‌باشد. جهت مزيد اطلاع مخاطبان عرض مي‌شود كه بهره‌برداري از سد گتوند تاكنون باعث توليد ارزش افزوده بسياري در بخش‌هاي حياتي كشور شده و ثروت‌آفريني ناشي از «آب باكيفيت تنظيم شده توسط سد گتوند»، حجم و كيفيت محصولات كشاورزي در اراضي مشروب از خود را ارتقا بخشيده است. سد چمشير نيز همچون سد گتوند به لحاظ طراحي و اجرا، يكي از پروژه‌هاي ارزشمند ملي و نتيجه مجاهدت بخش قابل توجهي از نخبگان اين مرز و بوم در جامعه مهندسي و دانشگاهي كشور مي‌باشد كه در صورت تكرار سد گتوند، اين رخداد، افتخارآميز خواهد بود نه فاجعه.
اميد آن داريم تا پس از آبگيري و بهره‌برداري از سد چمشير، فرآيند بهبود تدريجي كيفيت اراضي مشروب از اين سد آغاز شده و شاهد پايداري جمعيت در قالب اشتغال مولد در بخش‌هاي حقيقي اقتصاد باشيم.