تئوري توطئه يا سناريوي ترور خاموش؟
نزديكان الكسي ناوالني، چهره مطرح اپوزيسيون در روسيه در پي وخامت حال او و انتقالش به بيمارستان مي‌گويند احتمال مسموميت ناوالني در زندان وجود دارد
محمدحسين لطف‌الهي
الكسي ناوالني، يكي از مطرح‌ترين چهره‌هاي اپوزيسيون روسيه كه از ژانويه 2021 و پس از بازگشت به اين كشور زنداني است از يك بيماري مزمن رنج مي‌برد و ظرف كمي بيشتر از دو هفته نزديك به 8 كيلوگرم از وزن خود را از دست داده است.
سخنگوي ناوالني اعلام كرده است كه اين چهره اپوزيسيون شامگاه جمعه 7 آوريل به شدت بد حال شده و در پي همين مساله زندانبانان زندان امنيتي «دلفين سياه» در منطقه مه‌له‌خوو واقع در 250 كيلومتري شرق مسكو براي انتقال او به مراكز درماني آمبولانس خبر كرده‌اند.
كايرا يارميش، سخنگوي ناوالني در ويديويي كه در توييتر منتشر كرده، گفته است كه او از درد مزمن معده رنج مي‌برد و پزشكان با تزريق آمپول به او و بدون مشخص كردن نوع داروي تزريقي در صدد درمان او برآمدند. نزديكان او مدعي هستند كه دولت روسيه به آرامي و در پروسه‌اي طولاني در حال مسموم كردن ناوالني و در تلاش براي كشتن او است تا توجه كمتري جلب شود. يارميش مي‌گويد مدت‌ها بود كه ناوالني با درد شديد و بدون دسترسي به پزشك در زندان به سر مي‌برد.
دميتري پسكوف، سخنگوي كرملين در واكنش به سوال رسانه‌ها در خصوص احتمال مسموميت ناوالني در زندان اعلام كرده است كه دولت روسيه وضعيت سلامتي او را پيگيري نمي‌كند و اين مساله در محدوده اختيارات اداره زندان‌هاي فدرال قرار دارد. ناوالني در حال گذراندن محكوميت 11.5 ساله خود به جرم «كلاهبرداري» و «توهين به دادگاه» است.
روسلان شاودينوف، يكي از نزديكان ناوالني گفته است: «خبر كردن آمبولانس يك نشانه بسيار نگران‌كننده براي ماست. احتمالا وضعيت خيلي وخيم بوده كه براي او آمبولانس خبر كرده‌اند. متاسفانه مقام‌هاي زندان اجازه بستري شدن او را در بيمارستان ندادند و او را به زندان بازگرداندند.» براساس گفته‌هاي سخنگوي ناوالني، او در ماه ژانويه نيز از معده‌درد مزمن رنج مي‌برد و پس از درمان با آنتي بيوتيك وزن زيادي از دست داد.
دولت آلمان روز چهارشنبه در خصوص وضعيت سلامتي ناوالني ابراز نگراني كرده بود. روزنامه گاردين نوشته است كه ناوالني بارها و بارها براي تنبيه به يك سلول كوچك انفرادي منتقل شده بود اما همچنان اجازه داشت به بيرون زندان نامه بنويسد و وزراي او نيز مي‌توانستند به تناوب با او ديدار كنند. بر اساس گزارش اين روزنامه، از ماه آگوست به اين سو، ناوالني بيشتر زمان خود را در زندان در سلول انفرادي سپري كرده است.
از نگاه نزديكان ناوالني همه اتفاقات نشان مي‌دهد كه ناوالني به آرامي و از طريق چيزهايي نظير غذا در حال مسموم شدن است. يكي از نزديكان او گفته است كه در ابتدا براي خود ما اين فرضيه شبيه به يك تئوري توطئه به نظر مي‌رسيد اما وقتي به اقدامات قبلي براي مسموم كردن او با سم نوويچوك فكر مي‌كنيم به نظرمان كاملا محتمل به نظر مي‌رسد كه دوباره بخواهند او را مسموم كنند.
الكسي ناوالني 46 ساله كه طي يك دهه گذشته بارها به دليل اظهارنظر‌ها و مواضع مخالف خود با رويكرد كرملين به زندان افتاده، يا هدف حمله افراد ناشناس قرار گرفته بود، در سال 2020 هنگامي كه با هواپيما از مسكو عازم تومسك بود به شدت بدحال شد و سپس در حالي كه گفته مي‌شد حالش وخيم بوده و به كما رفته به بيمارستان منتقل شد. ساعاتي بعد از انتقال او به بيمارستان، گمانه‌زني‌ها درباره علت وخامت حال اين رهبر اپوزيسيون روسيه آغاز شد و سخنگوي الكسي ناوالني اعلام كرد كه احتمالا او در اثر نوشيدن چاي در فرودگاه مسموم شده است. در ادامه با پافشاري همسر ناوالني و پيشنهاد آنگلا مركل، صدراعظم آلمان براي ادامه معالجه او در برلين، ناوالني عازم برلين شد تا ادامه درمان خود را در آلمان سپري كند.
خبرگزاري دويچه وله آلمان در آن زمان گزارش داد كه به محض رسيدن هواپيما به فرودگاه برلين، يك آمبولانس مجهز براي انتقال ناوالني اعزام و بلافاصله تست‌هايي از او گرفته شد تا پزشكان دريابند عامل اصلي وخامت حال اين فعال سياسي روس چيست. كمي بعد دولت آلمان رسما اعلام كرد كه ناوالني با عنصري از گروه سم اعصاب نوويچوك مسموم شده است. ناوالني دولت روسيه را متهم اصلي مسموم كردن خود مي‌دانست اما كرملين ادعاهاي او را تكذيب مي‌كرد.
اين اولين‌بار نيست كه چنين اتفاقي براي يك فعال سياسي منتقد پوتين رخ مي‌دهد. به نوشته نيويورك‌تايمز، پيوتر ورزيلوف نيز پنج سال پيش و در شرايطي كه در سلامت جسماني كامل به سر مي‌برد ناگهان دچار عارضه شد و به اغما رفت. ورزيلوف كه به اجراي هنرهاي نمايشي ضد دولتي مشهور است دقيقا علايمي مشابه الكسي ناوالني داشت و در آن زمان پس از انتقال به آلمان در همين بيمارستاني كه ناوالني بستري است، درمان شد. ورزيلوف سال 2020 و پس از روشن شدن علت مسموميت ناوالني در مصاحبه‌اي گفت: «آنچه براي ناوالني اتفاق افتاد، دقيقا همان شرايطي است كه من تجربه كردم». براساس گزارش نيويورك‌تايمز، پس از وخيم شدن حال ورزيلوف در سال 2018، او با كمك دستگاه ونتيلاتور توانست زنده بماند. پس از آن نيز به آلمان منتقل شد و با شناسايي سم مورد استفاده براي ترور او پزشكان توانستند او را درمان كنند.
در سال‌هاي اخير چندين اتهام ديگر نيز در خصوص از بين بردن مخالفان با استفاده از سم از سوي دولت روسيه مطرح شده است. نيويورك‌تايمز مي‌نويسد: هرچند استفاده از سم براي كشتن مخالفان روشي قرون وسطايي به حساب مي‌آيد اما سرويس‌هاي اطلاعاتي اتحاد جماهير شوروي و روسيه در 100 سال اخير علاقه زيادي به استفاده از اين روش نشان داده‌اند. گنادي گودكوف، سرهنگ سابق سرويس اطلاعاتي شوروي كه اكنون به عنوان مخالف پوتين در پارلمان روسيه حضور دارد در اين‌باره مي‌گويد: «استفاده از سم نياز به آموزش خاصي ندارد و سم‌هايي مورد استفاده قرار مي‌گيرند كه به آساني نمي‌توان آنها را كشف كرد چرا كه طعم و رنگ خاصي ندارند.»
به عنوان يك نمونه ديگر، سرگئي اسكريپال و دختر او نيز در ماه مارس سال ۲۰۱۸ در پاركي واقع در شهر سالزبري انگلستان در اثر تماس با ماده‌اي شيميايي مسموم شدند. تحقيقات مسوولان بريتانيا پيرامون علت مسموميت اين دو حكايت از استفاده از سم نوويچوك داشت. سم نوويچوك از انواع سمومي بود كه از سوي اتحاد شوروي توليد و انباشت مي‌شد و لندن پس از تحقيقات ابتدايي اعلام كرد كه دولت روسيه مسوول اين اقدام به قتل سرگئي اسكريپال و دخترش است. سرگئي اسكريپال سرهنگ سازمان اطلاعات مخفي ارتش روسيه بود كه به جرم جاسوسي براي امريكا سال‌ها در روسيه زنداني بود و پس از آزادي به بريتانيا پناهنده شد.
پيش‌تر در سال 2015، ولاديمير كارا مورزا فعال سياسي مخالف پوتين براي مدتي طولاني به كما رفت. او پس از به هوش آمدن و بهبود نسبي وضعيت جسمي‌اش اعلام كرد كه فكر مي‌كند پيش از آغاز يك سفر هوايي در روسيه مسموم شده و توانسته نجات پيدا كند. علايم او شامل تورم، نارسايي مغزي و كليوي بود. همسر او يوگنيا يادآوري مي‌كند كه بازوها و پاهاي او رنگ آبي گرفته بودند كه از جمله علايم رايج در بدن بيماران در هنگام مسموميت شديد است. كارا مورزا مدعي است يك بار ديگر در سال 2017 هنگامي كه براي ارايه مداركي پيرامون دلايل قتل نمتسوف - فعال سياسي روس كه به ضرب گلوله در مسكو به قتل رسيد - در سفر بود به جان او سوء قصد شده كه اين‌بار نيز او توانسته جان سالم به در ببرد. همچنين در سال 2004 يك خبرنگار منتقد روس به نام آنا پوليتكووسكايا مدعي شد كه در طول يك پرواز و پس از نوشيدن يك فنجان چاي احساس كرده مسموم شده و تا مدت‌ها با بيماري‌هاي عجيبي دست و پنجه نرم مي‌كرده كه به گفته او، از اثرات انتشار سم در بدن او بوده است. آنا پوليتكووسكايا دو سال بعد يعني در سال 2006 در حالي كه مي‌خواست وارد خانه‌اش شود به ضرب گلوله به قتل رسيد. نگاهي به آرشيو رسانه‌ها نشان مي‌دهد از سال 1995 نمونه‌هايي از استفاده از روش‌هاي مشابه براي از بين بردن مخالفان در روسيه جديد مشاهده شده كه از جمله آنها مي‌توان به قتل ايوان كيوليدي، بانكدار مشهور روس اشاره كرد.