بيانيه مركز ملي مطالعات راهبردي كشاورزي و آب اتاق ايران:
قبل از كاشت يك ميليارد نهال، اين پيشنهادها را ببينيد
مركز ملي مطالعات راهبردي كشاورزي و آب اتاق ايران درباره طرح كاشت يك ميليارد نهال بيانيه‌اي منتشر كرد. همزمان با روز درختكاري، با كاشت يك اصله نهال توسط رييس‌جمهور، طرح كاشت يك ميليارد درخت در يك دوره 4 ساله مطرح شد. در اين طرح، كاشت 250 ميليون اصله درخت در هر سال در يك دوره چهارساله، هدف‌گذاري شده است. اطلاعات مهمي شامل توزيع جغرافيايي پهنه‌هاي نهال‌كاري، نوع گونه‌هاي گياهي، نحوه تامين منابع آب موردنياز، برنامه‌هاي كاشت و نگهداري و منابع مالي و نيروي انساني موردنياز در اين طرح ملي ارايه نشده است. كليات منتشرشده در اين طرح نشان مي‌دهد كه تنها كاشت 300 ميليون اصله نهال براي احياي عرصه جنگلي كشور اختصاص دارد (7.5درصد از كل طرح) و مجري آن نيز سازمان منابع طبيعي و آبخيزداري خواهد بود. همين تعداد نهال نيز براي توسعه زراعت چوب كشور اختصاص داده شده است. ساير بخش‌هاي اين طرح عمدتا ناظر به نهال‌كاري در مزارع، حاشيه راه‌ها و خطوط انتقال آب و حامل‌هاي انرژي، شهرها و شهرك‌هاي صنعتي و عرصه‌هاي تخريب‌شده معادن است كه مسووليت مشترك سازمان منابع طبيعي و نهادهاي ديگري نظير وزارتخانه‌هاي صمت، كشور و نيرو و سازمان برنامه‌وبودجه است.
پيشنهادهاي مهم قبل از هرگونه تصميم‌گيري براي كاشت يك ميليارد نهال
1- جنگل‌هاي ايران كه با قدمت تاريخي، سازگاري اقليمي و تنوع زيستي ايجاد شده‌اند، در معرض تخريب مستمر جدي قرار دارند، به‌گونه‌اي كه براساس آمار رسمي ارگان‌هاي مسوول، سطح جنگل‌هاي كشور در حال كاهش بوده و اين روند همچنان ادامه دارد. به‌طور مثال، جنگل‌هاي هيركاني در 50 سال گذشته تقريبا به نصف كاهش يافته و جنگل‌هاي مهم و حياتي زاگرس به‌طور مستمر در جريان تخريب، تبديل يا نابودي قرار دارند. همچنين وسعت جنگل‌هاي دريايي (مانگرو) در ناحيه رويشي جنگل‌هاي حرا در 25 سال گذشته به‌طور سالانه 2500 هكتار كاهش يافته است. با توجه به اهميت اكولوژي جنگل‌هاي طبيعي ذكر شده در آب‌وهواي كشور، حفظ، احيا و توسعه اين منابع ارزشمند داراي اولويت و اهميت خاصي نسبت به نهال‌كاري در مكان‌هاي جديد است. لذا پيشنهاد بر اين است كه طرح متمركز بر احيا، حفاظت و غني‌سازي جنگل‌هاي شمال، زاگرس، حرا و ساير مناطق طبيعي مستعد باشد، سپس توسعه جنگل‌كاري در اين مناطق با عنايت به گونه‌ها و اكوتيپ‌هاي بومي سازگار با آن منطقه انجام گيرد. در اين صورت با بهره‌برداري از آب سبز، اين منابع ارزشمند اكولوژي، زيست‌محيطي، اقتصادي و اجتماعي حفظ خواهد شد.
2- علاوه بر توجه به رويشگاه‌هاي جنگلي طبيعي كشور، توجه به حفظ مراتع نيز براي پايداري اكولوژي كشور از اهميت ويژه‌اي برخوردار است، لذا طرح احياي مراتع، جلوگيري از فرسايش خاك توام با كاهش چراي دام از اين عرصه‌ها بايد در اولويت قرار گيرد.
3- باتوجه به بحران آب كشور و بيلان منفي آب‌هاي سطحي و زيرزميني و همچنين درنظر گرفتن اولويت تامين تقاضاي آب شرب بهداشتي، تعادل‌بخشي و حقابه‌هاي زيست‌محيطي، تخصيص آب تجديدپذير براي اين برنامه دور از انتظار است. لذا مي‌بايست موارد زير مورد توجه قرار گيرد:
- عرصه هدف اين طرح 1400 ميليون هكتار در نظر گرفته شده است كه تقريبا معادل 56 درصد كل عرصه باغات آبي كشور است. چنين پهنه وسيعي قطعا سهم تبخير و تعرق از كل چرخه آب كشور و ضريب رواناب در پهنه‌هاي هدف را تغيير خواهد داد و به عنوان بارگذاري جديد بر منابع آب كشور بايد مورد ارزيابي دقيق قرار گيرد.
- در رابطه با توسعه فضاي سبز در شهرها نيز محدوديت‌هاي منابع آب وجود دارد. توسعه و ارتقاي سرانه فضاي سبز از طريق كشت نهال مطابق پيش‌بيني موردنظر معادل افزايش حداقل 675 ميليون مترمكعب بر مصارف فعلي آبي است (در صورت كشت نهال‌هاي كم‌مصرف) كه اين مقدار معادل آب شرب ده ميليون نفر (معادل 50درصد آب شرب شهري كلان‌شهر تهران يا آب شرب شهري كل استان‌هاي يزد، كرمان، قم، سمنان، همدان و خراسان جنوبي) است. از سوي ديگر، در شرايطي كه 20 تا 30درصد شهرهاي كشور (كه عمدتا مربوط به شهرهاي بزرگ و پرجمعيت است) از نظر تامين آب شرب تحت تنش آبي بوده و درصد قابل‌توجهي از ساير شهرها نيز داراي منابع تامين آب ناپايدار هستند، انتخاب شهرهايي كه توسعه فضاي سبز مي‌تواند در آنها برنامه‌ريزي شود، بايد با دقت زيادي با توجه به ملاحظات سازگاري با كم‌آبي صورت گيرد. همچنين توسعه نهال‌كاري بايد همراه با كاهش سطوح چمن پرنياز به آب و توسعه فضاي سبز مبتني بر اصول كم‌نياز به آب و كم‌نهاده باشد.
- در اين طرح، توسعه زراعت چوب نيز در نظر گرفته شده است كه از زراعت‌هاي پرآب‌بر است. توسعه اين زراعت در طرح موردنظر، معادل افزايش بار آبي بيش از يك ميليارد مترمكعب بر منابع آبي است، به همين دليل توسعه اين كشت بايد در مناطق مستعد استان‌هاي شمالي و با تكيه‌بر استفاده از آب سبز و توجه به ملاحظات آبي صورت گيرد.
- با توجه به اينكه نظارتي بر مصرف آب در پادگان‌ها و اماكن نظامي صورت نمي‌گيرد و در حال حاضر هم در بسياري از اين اماكن، فعاليت‌هاي كشاورزي با استفاده غيرمجاز از آب صورت مي‌گيرد، توسعه درختكاري در اين اماكن منجر به افزايش مصرف غيرمجاز آب خواهد شد كه عملا قابل نظارت و مديريت هم نخواهد بود.
4- طرح‌هايي در اين مقياس، قطعا براي پايداري نيازمند مشاركت جوامع محلي هستند. سازوكار جلب مشاركت جوامع محلي در اين طرح نيازمند بررسي و برنامه‌ريزي دقيق است كه در حال حاضر جزيياتي از آن منتشر نشده است. كشورهاي مختلفي از سازوكارهاي پرداخت براي خدمات اكوسيستمي (Payment for Ecosystem Services) استفاده كردند تا حفظ و احياي جنگل‌ها و توسعه پوشش گياهي و مهم‌تر از آن، فرآيند نگهداري از پهنه‌هاي درختكاري شده با مشاركت جوامع محلي صورت گيرد. تجربيات بسيار شاخصي در اين زمينه در كشورهاي مختلف به خصوص چين و كره‌جنوبي وجود دارد كه مي‌تواند در اين طرح مورد توجه قرار گيرد. در اكثر تجربيات بين‌المللي موفق ذكر شده، منابع مالي در قالب قراردادهاي چندساله به جوامع روستايي پرداخت مي‌شود تا ضمن حمايت معيشتي از اين جوامع، مسووليت نهال‌كاري و نگهداري از آن به آنها سپرده شود و دولت صرفا وظيفه تامين منابع مالي و نظارت بر اجرا و انجام تعهدات قراردادها را برعهده دارد.