بازگشت سوريه به جهان عرب با ابتكار اردني
نشست پنج‌جانبه مشورتي وزراي خارجه كشورهاي عربي با سوريه در پايتخت اردن برگزار شد
شهاب شهسواري
فيصل مقداد، وزير خارجه سوريه روز دوشنبه وارد امان، پايتخت اردن شد تا در نشستي مشورتي با حضور همتايانش از ۴ قدرت عربي منطقه شركت كند. علاوه بر فيصل مقداد، وزير خارجه سوريه و ايمن صفدي، وزير خارجه اردن و ميزبان نشست، وزراي خارجه عربستان سعودي، مصر و عراق نيز در اين جلسه حاضر بودند. دستور كارهاي اصلي اين نشست بررسي نحوه بازگشت سوريه به جهان عرب و همچنين ابتكار اردن براي «راه‌حل سياسي» براي بحران سوريه است. خبرگزاري آسوشيتدپرس به نقل از يك سخنگوي وزارت خارجه اردن نوشته است كه اين نشست استمرار گفت‌وگوهايي است كه اواخر فروردين ماه و در پي سفر وزير خارجه سوريه به عربستان، بين كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس و سه كشور مصر، اردن و عراق در جده برگزار شد. اين سخنگو گفته است كه كشورها قصد دارند ارتباط‌هاي خود را با دولت سوريه تقويت كنند تا يك راه‌حل سياسي را مبتني بر ابتكار اردن براي حل بحران سوريه پيش ببرند. وزارت امور خارجه اردن اعلام كرد كه پيش از ديدار وزيران در امان، فيصل مقداد وزير امور خارجه سوريه با ايمن صفدي همتاي اردني خود به‌طور دوجانبه ديدار و گفت‌وگو كرد. وزارت امور خارجه اردن گفت: آنها در مورد مسائل پناهندگان، آب و امنيت مرزي از جمله مبارزه با قاچاق مواد مخدر گفت‌وگو كردند. فواد حسين، وزير خارجه عراق در نشست مشورتي روز گذشته در پايتخت اردن تصريح كرد: «زمان آن فرا رسيده است كه به دنبال بازگرداندن ثبات و توسعه به سوريه باشيم و منابع اقتصادي آن را در خدمت دولت و شهروندانش قرار دهيم، هرچند موانع و مشكلات پيش روي اين وظيفه زياد است؛ اما مهم‌ترين چيز رسيدن به آغاز واقعي است و پس از آن مي‌توان در مورد بررسي و اصلاح صحبت كرد.» به گزارش ايسنا و به نقل از العربي الجديد، وزير خارجه عراق گفت: «زمان آن فرا رسيده است كه اتحاديه عرب نقش مثبت خود را در رابطه با پرونده سوريه ايفا و آن را به گونه‌اي ارزيابي كند كه منافع مشترك را تامين كند. امروز اين كشور با يك پروژه بزرگ كشورسازي مواجه است و اين امر مستلزم حمايت بيشتر ماست تا سوريه جايگاه خود را پس بگيرد و در مواجهه با چالش‌ها كشوري فعال باشد.» حسين تاكيد كرد: «ما در عراق همواره تلاش كرده‌ايم تا يك فرمول توافقي بين سوريه و كشورهاي عربي براي باز كردن كانال‌هاي گفت‌وگو و آشتي در روابط پيدا كنيم، چراكه معتقديم تفاهم در چارچوب اتحاد عرب است و اختلاف بر سر جزييات خاص به معناي توقف تعامل با يكديگر نيست. امروز ما كاملا مطمئن هستيم كه تغييرات مثبتي كه در روابط كشورهاي عربي و سوريه رخ داد به نتايجي خواهد رسيد كه ثمره آن را خواهيم ديد.»
ابتكار اردن براي حل بحران سوريه
اردن يك ماه پيش از برنامه گام به گام خود براي حل بحران سوريه پرده برداشت. اوايل فروردين ماه سال جاري، ايمن صفدي، وزير خارجه اردن تصريح كرده بود: «اين اقدام با هدف حركت به سوي حل بحران سوريه بر اساس اسلوب گام به گام صورت مي‌گيرد. يافتن اين راه‌حل سياسي نيازمند تلاش همه ماست و ما به عنوان عرب‌ها، بايد در صف مقدم ميز گفت‌وگو براي حل اين بحران باشيم، زيرا سوريه يك كشور عربي و ملت برادر سوريه، مردمي عرب هستند و پيامدهاي اين بحران بيش از آنكه بر ديگران تاثير بگذارد، بر ما تاثير مي‌گذارد.» به گزارش فارس، وي پس از ديدار با «گير پدرسون»، فرستاده ويژه دبيركل سازمان ملل متحد در امور سوريه كه به اردن سفر كرده بود، گفت كه در اين ديدار در مورد روند سياسي از طريق كميته قانون اساسي سوريه رايزني شد. الصفدي طي نشست خبري توضيح داد كه ابتكار پيشنهادي كشورش با هدف ايفاي نقش مستقيم عربي براي تعامل با دولت سوريه در گفت‌وگوي سياسي با هدف حل بحران اين كشور و رسيدگي به پيامدهاي انساني، امنيتي و سياسي آن ارايه شده است.
بازگشت به آغوش جهان عرب پس از ۱۲ سال
نشست وزراي خارجه ۴ كشور عربي با وزير خارجه سوريه، تازه‌ترين گام در مسير عادي‌سازي روابط كشورهاي عربي با دمشق است. در طول اسفند ماه سال گذشته، بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه، براي نخستين‌بار پس از ۱۲ سال به امارات متحده عربي و عمان سفر كرد. در طول فروردين ماه سال جاري نيز ابتدا وزير خارجه سوريه به عربستان و پس از آن وزير خارجه عربستان سعودي به دمشق سفر كردند. فيصل بن فرحان، وزير خارجه عربستان در سوريه با بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه ديدار و گفت‌وگو كرد. كشورهاي عربي از زمان آغاز بحران داخلي در سوريه روابط خود را با دولت بشار اسد قطع كرده بودند. سال ۲۰۱۱، اتحاديه عرب تصميم گرفت عضويت سوريه را در اين سازمان منطقه‌اي لغو كند. در طول اين سال‌ها برخي كشورهاي عربي تلاش مي‌كردند با حمايت از گروه‌هاي مسلح مخالف دولت سوريه، حكومت بشار اسد را در اين كشور سرنگون كنند، اما با گذشت چند سال و بازگشت سلطه دولت مركزي در بخش بزرگي از خاك سوريه، به تدريج كشورهاي عربي از مواضع پيشين خود عقب‌نشيني و مسير عادي‌سازي روابط با دولت مركزي سوريه را آغاز كردند. امارات متحده عربي سال ۲۰۱۸ سفارت خود را در دمشق بازگشايي كرد و برخي كشورهاي ديگر مانند بحرين هم فعاليت‌هاي ديپلماتيك در سفارتخانه‌هاي خود را از سر گرفتند. با اين حال فرآيند عادي‌سازي روابط كشورهاي عربي با سوريه در ماه‌هاي اخير شتاب بيشتري گرفته است. بهمن ماه سال گذشته و در پي وقوع زلزله مهلك در جنوب تركيه و شمال سوريه، كشورهاي عربي مختلف كمك‌هاي بشردوستانه به سوريه ارسال كردند. هواپيماي حامل كمك‌هاي بشردوستانه سوريه در اين ايام، نخستين پرواز مستقيم از خاك عربستان سعودي به سوريه بود. همزمان با اين تحولات، عربستان سعودي مسير بازنگري در رويكردهاي ديپلماتيك منطقه‌اي خود را در پيش گرفت و بعد از نزديك به ۸ سال خصومت و قطع روابط ديپلماتيك، با توافقي كه ميان علي شمخاني، دبير شوراي عالي امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران و مساعد بن محمد العيبان، مشاور امنيت ملي پادشاهي عربستان سعودي در حضور وانگ ئي، ديپلمات ارشد چين امضا شد، فرآيند عادي‌سازي روابط با ايران را از سر گرفت. يكي از اصلي‌ترين نقاط اختلاف ايران و عربستان، حمايت دو طرف از دو جبهه مخالف يكديگر در بحران سياسي سوريه بود.
آيا مخالفت برخي كشورهاي عربي مانع بازگشت سوريه به اتحاديه عرب مي‌شود؟
بر اساس گزارش‌ها، فيصل بن فرحان، وزير خارجه عربستان سعودي در سفر اخيرش به دمشق رسما از بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه براي سفر به عربستان با هدف شركت در اجلاس آينده سران كشورهاي عضو اتحاديه عرب دعوت كرده است. با اين حال هنوز برخي كشورهاي عضو اتحاديه عرب با بازگشت سوريه به اين سازمان بين‌المللي منطقه‌اي مخالف هستند. بر اساس گزارشي كه ماه گذشته روزنامه امريكايي وال‌استريت ژورنال به نقل از منابع آگاه ديپلماتيك منتشر كرد، كشورهاي قطر، كويت، مراكش، يمن و مصر با بازگشت سوريه به اتحاديه عرب مخالفت كرده‌اند. وال‌استريت ژورنال به نقل از منابع عربي مي‌نويسد: «تعدادي از اين كشورها خواستار ورود نيروهاي عربي به سوريه براي حمايت از پناهندگان بازگشتي، توقف قاچاق مواد مخدر و درخواست از ايران براي كاهش نفوذ در سوريه شده‌اند. برخي كشورهاي عربي نيز خواسته‌هاي دوجانبه مطرح كرده‌اند. براي مثال، مراكش از دولت اسد خواسته است به حمايت خود از جبهه جدايي‌طلب پوليساريو كه خواهان استقلال صحراي غربي است، پايان دهد. اين مقامات افزودند كه دولت بركنار شده يمن، به‌رغم همسويي نزديك با عربستان سعودي، به دليل حمايت سوريه از حوثي‌هاي يمن (انصارالله)، با عادي‌سازي فوري روابط با اين كشور مخالف است.» جز مقام‌هاي دولت قطر، چهار كشور ديگر هنوز علنا در خصوص موضع خود اظهارنظر نكرده‌اند. حضور سامح شكري، وزير خارجه مصر در جلسه ديروز نشان مي‌دهد كه مصر اصراري بر بيرون ماندن سوريه از چارچوب گفت‌وگوهاي چندجانبه عربي ندارد. شوراي رياستي حاكم منصوب عربستان در يمن هم، قاعدتا از خواسته‌هاي دولت عربستان پيروي مي‌كند و بعيد است كه چندان بر مواضع مخالف عربستان پافشاري كند. با اين حال نخست‌وزير قطر، علنا از مخالفت خود با بازگشت سوريه به اتحاديه عرب سخن گفته است. محمد بن عبدالرحمن آل ثاني، نخست وزير قطر، اواخر ماه گذشته گفت: «بازگشت سوريه به اتحاديه عرب صرفا گمانه‌زني است. دلايل تعليق عضويت دمشق در اين اتحاديه همچنان موجود است.» عبدالباري عطوان، در يادداشتي مي‌نويسد: «پيام نشست پنج‌جانبه امان واضح است و اين پيام تاكيد مي‌كند كه مخالفان بازگشت سوريه به اتحاديه عرب دو گزينه دارند؛ نخست، حضور سوريه در نشست سران عرب و به تبع آن بازگشت دمشق به اتحاديه عرب از دروازه عربستان است و گزينه دوم نيز غيبت خود كشورهاي مخالف در صورت اصرار و پافشاري بر خواسته‌شان است و در اين صورت اين بار آنها هستند كه مانند سال‌هاي گذشته سوريه، صندلي‌هاي‌شان در اتحاديه عرب خالي خواهد ماند.»
رييسي فردا به سوريه سفر مي‌كند
حسين اكبري، سفير جمهوري اسلامي ايران در سوريه در توييتي اعلام كرد كه سيد ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور كشورمان روز چهارشنبه به دمشق سفر خواهد كرد. وي نوشت: «مايلم اعلام كنم آيت‌الله دكتر سيد ابراهيم رييسي، رييس‌جمهوري اسلامي ايران روز چهارشنبه ۱۳ ارديبهشت به دعوت رسمي بشار اسد، رييس‌جمهوري سوريه در راس هياتي بلندپايه از مقامات سياسي و اقتصادي به اين كشور سفر خواهد كرد.»